“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
böyük dəstək qazanacaq.ABŞ baxımından baxıldığında isə İsrailin bölgədəki əhəmiyyəti su aparmaz. Neft bölgəsinin dibində, Sovetlər Birliyinin dərhal cənubundakı bir bölgədə İsrailin varlığı həm enerji qaynaqlarının təhlükəsizliyi baxımından həm də Sovetlər Birliyinin suverenliyinin yayılmasının qarşısının alınması baxımından ABŞ üçün hayatidir. Ancaq, Sovetlər Birliyinin son dövrdə daxili işlərinə əhəmiyyət verməsi səbəbindən bölgədə təsirinin azalması, gedərək təhdid olmaqdan çıxması və sonunda tarixə qarışmasıyla İsrailin ABŞ üçün bölgədəki strateji əhəmiyyəti azalmışdır. İsrailə ABŞ nəzdində baxışı dəyişdirən bir digər amil isə Yanvar 1988-ci ildə ABŞ Xarici işlər naziri Corc Shultz tərəfindən ortaya atılan sülh girişimine 95 o dövr iqtidarda olan Likudun rədd cavabı vermesidir. 96 80-ci illərin sonundan etibarən enerji qaynaqlarını təhdid edən başqa bir süper gücün qalmaması səbəbiylə ABŞ üçün bölgədə bir "jandarma dövlət" deyil sabitlik və sülh lazımlıdır. Buna, dekabr 1987-ci ildə baş tutan İntifada sonrası İsrailə qarşı ortaya çıxan geniş bir beynəlxalq tənqid dalğası və Körfəz Döyüşü sonrası ABŞ ictimaiyyətin Yaxın Şərqdə daha çox qalmasını istəməmələrinin gün keçdikcə ciddi tənqidlər doğurması 97 da əlavə olununca ABŞ Fələstində sülh elçisi rolu oynamaqdan başqa variant tapa bilməmişdir. Dövrün ABŞ Başçısı Bill Klintonun sülhə istiqamətli səyləri da ABŞ-ın dayanıqlılığını göstərmişdir. Fələstin Qurtuluş Təşkilatı, 1964-cü ildə qurulduğunda Ərəb dünyasında ən təsirli axın olan Pan-Arabizm tərəfdarı bir siyasət icra edirdi. İsrailə qarşı silahlı mübarizə və işğal altındakı torpaqların geri alınmasıysa təşkilatın ən əhəmiyyətli hədəfi vəziyyətində idi.Ancaq, FAT 1982-ci ildə İsrailin Cənubi Livanı işğal etməsiylə bölgədən ayrılmaq vəziyyətində qalmışdır. Bu vəziyyət bir tərəfdən Fələstin müqavimətinin ən əhəmiyyətli örgütleyicisini əmr etməsi lazım olan döyüş sahəsindən uzaqlaşmaq məcburiyyətində buraxmış; bir tərəfdən də FAT idarəçilərinin o zamana qədər olandan fərqli bir siyasətə keçişləri üçün başlanğıc olmuşdur.Yaser Ərafat, Beyrutdan Tunisə gedərkən yolda Misirə uğramış və Camp
95 http://www.monthlyreview.org/1002hanieh.htm 96 http://www.monthlyreview.org/1002hanieh.htm 97 http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761 35
David Müqaviləsi səbəbiylə Ərəb dünyası tərəfindən qovma edilmiş Hüsnü Mübarek'le görüşmüşdür. Bu addım FQT-ın Fələstin Sorunu'na yaklaşımındaki dəyişikliyin ən əhəmiyyətli işarəsi qəbul edilmektedir. 98 İordaniya Kralı Hüseynin 31 İyul 1988-ci ildə İordaniyanın Qərb Şəriyə ilə qanuni və inzibati bağlarını qopardığını dilə gətirən şərhi Ərafata diplomatik hücuma keçmə imkanı verdi. 99
problemə baxışının netleştiği yerdir. Yığıncaqda alınan qərarlarla BMT Təhlükəsizlik Şurasının 242 saylı qərarı qəbul edilmiş, yəni İsrailin var olma haqqı tanınmışdır. Ayrıca eyni toplantıda 1947-ci ildə BMT Baş Şuranı tərəfindən qəbul edilən qərarda təqdim edilən iki dövlətli quruluşa əsaslanaraq müstəqil Fələstin dövlətinin qurulduğu elan edilmişdir. Bu həm problemin həllində beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq hərəkət edildiyini göstərsə də həm də uzun zamandır izlenen Fələstində konfederasiya olaraq da təşkilatlanacaq tək bir dövlət qurulması fikrindən də daşınmaq mənasını verməkdədir. Bundan sonra FAT silahlı mübarizənin yanında və əksəriyyətlə daha çox nisbətdə diplomatiyaya yönələcək.Diplomatik atağın əhəmiyyətli bir addımı da Yasir Ərafatın BMT-nin 13 dekabr 1988-ci ildə Cenevrədə reallaşdırdığı yığıncaqda etdiyi çıxışıdır. Arafat bu çıxışında Fələstin Qurtuluş Təşkilatının Fələstinlilərin tək qanuni nümayəndəsi olaraq qatılacağı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının himayəsi altında reallaşdırılacaq bir sülh konfransı çağırışında tapılmışdır. 100 Bu konfrans BMT Təhlükəsizlik Şurasının 242 və 338 saylı qərarları təməl alınaraq toplanmalıdır. FAT, beləcə İsrailin işğal edilmiş torpaqlardan çəkilməsinə istiqamətli BMT qərarlarını qəbul etməsini istəyərkən İsrailin güvən və sülh içində yaşamaq haqqını da qəbul edir. FAT'yü belə bir tutuma itələyən səbəblərdən biri də Körfəz Böhranı Fələstinlilərin böhrandakı tutumunun Fələstinə olan təsiridir. İraq 2 Avqust 1990-cı ildə Küveyti işğal etdiyində Fələstindən gələn ilk reaksiyalar gözlənilməz bir qarışıqlıq yaratdı. Fələstin Qurtuluşu üçün Xalq Cəbhəsi lideri Corc Habbash və
98 http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761 99 http://www.mfa.gov.il/MFA/Archive/Peace%20Process/1991/The%20Madrid%20Conference%20Speeches%20 100 http://www.mfa.gov.il/MFA/Archive/Peace%20Process/1991/The%20Madrid%20Conference%20Speeches%20 36
Fələstin Qurtuluş Cəbhəsi lideri Əbu Abbas işğalı və Səddamı tərifləyən şərhlərdə tapıldılar. Bu işğalı Ərəb oyanışını təmin edəcək bir addım olaraq gördüklərini bildirdilər. 101
Səddamın işğal əsnasında söyledikler isə Fələstinlilərin niyə Küveyt işğalına dəstək verdiklərini daha yaxşı açıqlayır. Səddam Hüseyn Küveyt işğalının son tapmasını İsrailin Fələstin torpaqlarındakı işğalını sonlandırmasına bağlamışdır.Körfəz Döyüşü əsnasında ABŞ-ın arxasında yer alan bölgə dövlətlərinin əksinə FQT-ın rəsmi bir dəstəyi olmasa da böhranın çıxdığı ilk andan etibarən Fələstinlilər Səddam Hüseynə dəstək vermişdir. Buna görə Fələstin 1990- cı ildən etibarən ən əhəmiyyətli maliyyə dəstəkçisi Ərəb dövlətlərindən gələn maddi yardımı böyük nisbətdə itirmiş və İntifada nəticəsində yaranan beynəlxalq dəstəyin də azalmasına səbəb olmuşdur. Həm maliyyə itkiləri həm də beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında baş vermiş prestij itkisi FAT'-ı təcavüzkar bir tutumdan uzlaşan mövqeyə keçməsində təsirli olmuşdur.Oslo Sülh Prosesi əvvəli reallaşan və döşəmədən gələn ən böyük ictimai qiyam olan İntifada anlaya bilmək üçün 8 dekabr 1987 tarixinə gələnə qədər Fələstinlilərin İsrail işğalı altında yaşadıqlarına baxmaq lazımdır. İntifazənin reallaşdığı tarixə qədər Fələstinlilər İsrailin işğal rəhbərliyi altında yaşadı.Bu, pis həyat şəraiti vəd edən asılı bir iqtisadiyyat, İsrailli işğal gücləri tərəfindən baş vermiş pis rəftar, bir zamanlar özlərinin olan torpaqlarda qurulan məskunlaşmalara şahidlik, işğal boyunca xaricə köç edərək müxtəlif ölkələrdə mühacir olaraq tapılan milyonlarla fələstinli demək idi. Işğal dövrünün şahidləri olan yaşlılar və davamlı İsrail işğalı altında yetişən yeni nəsillər bu təzyiq qarşısında getdikcə artan və təbii qarşılanabiləcək bir qəzəb və nifrət böyütdülər.Bunun yanında gedərək pisləşən həyat şərtləri və İsraillilər tərəfindən həyata keçirilən keyfi həbslərin da təsiri böyükdür. İsrail təxminlərinə görə 1967-ci ildən 1980-ci illərin sonlarına qədər həyata keçirilən həbs sayı 300.000 nəfərə yaxındır. 102 Fələstinlilər həyatlarını davam etdirməyə çalışdıqları bu çətin şərtlərin yanında bir də beynəlxalq dəstəyin gedərək enişinin izlemekteydiler. Işğalçı
101 http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/547/61/IMG/NR054761 102 “The View from Palestine: In the Wake of the Agreement”, Journal of Palestine Studies, 23, Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|