“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər

40 

 

 

II  Fəsil.  XX  əsrin  90-cı  illərində  İsrail-Fələstin  münaqişəsi.  Sülh 

prosesi 

2.1 Sülh danışıqlarını hazırlayan şərtlər 

        Yaxın  Şərqdəki  müddət  sülh  danışıqlarına  gələrkən  yuxarıda  ifadə  etdiyimiz 

kimi şərtlər da tərəfləri sülhə zorlamaktaydı. ABŞ Sovetlər Birliyinin zəiflədiyi bir 

dövrdə  Yaxın  Şərqdə  doğan  boşluğu  dolduraraq  bölgədə  öz  nizamını  tam 

mənasıyla  qura  bilmək  və  sabitlik  təmin  edə  bilmək  üçün  İsrail-Fələstin 

münaqişəsinin  sona  çatmasına  ehtiyac  duyurdu.  İsraildə  də  özəlləşən  iqtisadiyyat 

və  liberalleşmə  ilə  gələn  qlobal  bazara  eklemlenme  ehtiyacı  bölgədəki  bir 

qarşıdurmanı qəbul etmirdi. ABŞ-da artıq İsrailin qanuniliyinin təmin edilməsinin 

sülh  masasına  oturmasından  keçdiyini  İsrailə  qəbul  etdirmək  üçün  təzyiqlərini 

artırmışdı.

106

  Digər tərəfdən baxıldığında  isə  İsrailə gedərək  artan  iqtisadi  asılılıq, 

bütün  səylərə  baxmayaraq  İntifada  müddətində  də  görüldüyü  kimi  silahlı 

mübarizənin 

tək 

başına 

çatmayacağının 

görülməsi 

və 

İraqdakı 

müvəffəqiyyətsizliyin Ərəb dövlətlərinə Fələstin-İsrail probleminin hərbi yollardan 

həll  edilə  bilməz  göstərməsi  səbəbiylə  Fələstin  Qurtuluş  Təşkilatının  sülh 

xaricindəki yollarının tıxanması Fələstinlilərin də müzakirə oturmağa məcbur edən 

səbəblərdir.ABŞ prezidenti Corc Buş və SSRİ prezidenti Qorbaçovun tərəflərə sülh 

haqqında  fikir  mübadiləsi  aparmaq  üçün  etdiyi  çağırışa  İsrail,  İordaniya,  FAT., 

Suriya və Livan müsbət cavab verdi. Danışıqlara bunun yanında Avropa Birliyi və 

Misir də qatıldı.Konfrans 30 Oktyabr 1991 günü Madrit'te Kral Sarayında başladı 

və  üç  gün  davam  etdi.  Fələstin  Qurtuluş  Təşkilatı  dövrün  İsrail  Baş  naziri  İzak 

Şamirin güzəştə getməz mövqei səbəbiylə konfransda İordaniya nümayəndə heyəti 

ilə  birlikdə  iştirak  etmək  məcburiyyətində  qaldı.Madrid  prosesi,  iki  mərhələdə 

meydana  gəldi  və  konfransdakı  çox  tərəfli  danışıqları  ikitərəfli  danışıqlar  izlədi. 

Çoxtərəfli  danışıqlar  zamanı  bölgə  ölkələrinin  hamısını  maraqlandıran  iqtisadi 

                                                           

106

 http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Agreement+on+Gaza+Strip+and+Je 

richo+Area.htm 

---

41 

 

 

əməkdaşlıq,  ətraf  mühit,  su,  qaçqınlar,  regional  təhlükəsizlik  və  tərksilah  kimi 

mövzular ələ alındı. Bu görüşlərdən qəti nəticələr alınamasa da Ərəb dövlətləri bu 

mövzular  üzərindəki  görüş  fərqliliklərini  ortaya  qoyma  fürsəti  tapdılar.

107

  İkili 

görüşlərdə  isə  ölkələr  öz  aralarındakı  problemlərə  sıxlaşdılar.  İsrail-Livan 

görüşmələrində Güney Livan işğalı mövzusu İsrail-Suriya danışıqlarında isə Golan 

Təpələri  mövzusu  üzərinə  yoğunlaşıldı.  İsrail  və  Fələstinlilər  arasında  danışılan 

mövzu isə işğal altındakı torpaqlarda Fələstinlilərin sahib olacağı idarəetmə  şəkli 

idi.  Fevral-Mart  1992'deki  ikili  danışıqlarda  İsrail  özünə  bağlı  məhdud  bir 

muxtariyyət təklif edərkən Fələstinlilər irəlidə müstəqil ola biləcək daha geniş bir 

muxtariyyət  istəyirlər  ayrıca  Şərq  Qüdsü  də  irəlidə  qurulacaq  Fələstin  dövlətinin 

paytaxtı  olaraq  göstərirdilər.Madrid  Konfransının  ardından  gələn  sıx  ikitərəfli 

danışıqlar  prosesində  İsrail  və  Fələstin  arasında  yenə  rəhbərlik,  təhlükəsizlik 

problemləri  müzakirə  edilsə  də,  əsas  ancaq  həlledici  olduqca  vacib  mövzular 

qaçqınlar  və  məskunlaşmalar  mövzusu    görüşün  məğzini  təşkil  etmişdir.  İsrail 

bütün  təzyiqlərə  baxmayaraq  davam  etdiyi  məskunlaşmaların  inşasını  davam 

etdirmə  rəftarını  13  İyul  1992-ci  ildə  Baş  nazirlik  stoluna  İsak  Rabinin  oturduğu 

yumuşatmıştır.  "Sülh  üçün  torpaq"  formulunu  mənimsəyən  Rabin  səmimiyyətini 

göstərmək  üçün  vəzifəyə  gəldikdən  sonra  Qərb  Şəriyədə  planlanmış  olan  6000 

konutluk  yeni  yaşayış  proyektini  ləğv  etmişdir.  Madrid  Konfransı  və  ardından 

gələn  danışıqların  iki  tərəf  baxımından  da  əhəmiyyətli  nəticələri  olmuşdur. 

Əvvəlcə Ərəblərin İsrailə qarşı inkişaf etdirdikləri tabu Ərəb dövlətləri və İsrailin 

eyni masaya oturduğu ortadan qalxmışdı. İkinci olaraq tərəflər konfrans zamanı öz 

fikirlərini dünya ictimaiyyətinə dəqiq bir şəkildə əks imkanı tapmışlar. Konfransa 

qatılan  İsrail  Baş  naziri  İzak  Şamir  və  Fələstin  nümayəndəsi  Heydər  Abdul 

Shafi'nin bağlanış danışmaları bu baxımdan  əhəmiyyətli nöqtələr ibarətdir. Şamir 

çıxışında  konfrans  boyunca  Fələstinlilərin  çəkdiyi  ağrıları  dünyanın  gözünə 

soxmağa çalışaraq ancaq simpatiya qazana amma bu şəkildə bir nəticəyə gəlib və 

                                                           

107

  http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Agreement+on+Gaza+Strip+and+Je 

richo+Area.htm 

---

42 

 

 

ya bilinməyəcəyini ifadə Shafi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 242 nömrəli qərarını 

bir  dəfə  daha  vurğulamış,  bu  qərarda  ortaya  qoyulan  "sülh  üçün  torpaq" 

düsturunun  əsas  yol  göstərici  olduğunu,  sülh  üçün  həll  edilməsi  lazım  olan 

mövzuların  torpaq,  idarəetmə,  qaçqınlar  və  məskunlaşmalar  olduğunu  bildirmiş, 

Fələstin  xalqının  self-determinasyon  haqqının  altını  çizmiştir.

108

  Görüşlər,  dərhal 

ardından  inkişaf  edən  gizli  danışıqlar  nəticəsində  ortaya  çıxan  Oslo  prinsiplər 

Bəyannaməsinin məzmununun müəyyən edilməsinə də böyük töhfəsini vermişdir. 

 

 Oslo prinsipləri Bəyannaməsi 

     Oslo  Bəyannaməsi  Fələstinin  əvvəlki  dövrdəki  addımlarının  nəticəsi  olaraq 

içinə  girdiyi  ciddi  bir  maliyyə  böhranın  görüldüyü;  iqtisadi  çətinliklər  və  Madrid 

Konfransından  bəri  davam  edən  ikitərəfli  danışıqlara  baxmayaraq  işğal  edilmiş 

torpaqlarda  hər  hansı  bir  həll  çata  bilməməkdən  və  İntifadənin  gətirdiyi  şiddət 

mühitindən  xalqın  Fələstində  radikal  İslami  hərəkətlərə  daha  çox  dəstək  verməyə 

başladığı  bir  dövrdə  imzalanmışdır.  İsrail  də  bu  İslami  hərəkətlərdən  çəkinərək 

sülh  danışıqlarında  FAT-ı  daha  çox  ön  plana  çıxarmanın  öz  xeyrinə  olduğunu 

anlamışdır.  "Sülh  üçün  torpaq"  düsturunu  mənimsəyən  İsak  Rabinin  baş  nazir 

kreslosuna  oturduğu  da  sülh  danışıqları  sürətləndi.Davam  edən  ikitərəfli 

danışıqlarda  anlaşılmazlıq  mövzuları  bu  şəkildə  yekunlaşdırıla  bilər: 

109

 

Fələstinlilər  danışıqların  və  tərəqqi  mərhələlərinin  hər  dövründə  242  saylı  qərarı 

əsas  götürərək  İsrailin  Şərqi  Qüds  də  daxil  işğal  etdiyi  bütün  torpaqlardan 

çəkilməsini  tələb  edir;  İsrail  isə  242'yi  yalnız  son  status  danışıqlarında  əsas 

alacağını qarşıya  qoyurdu.  İkinci  olaraq İsrail  mərhələlər  arasında bağlar quraraq 

alternativlərini  artırmağa  çalışarkən  Fələstin  qəti  tarixlər  və  konkret  addımlar 

görmək istəyirdi. Son təməl anlaşılmazlıq mövzusu isə müvəqqəti rəhbərliyin sahib 

olacağı yetkilerdi. Fələstin özünə buraxılacaq bölgədə İsrailin istifadə etdiyi bütün 

                                                           

108

 Ziad Abu-Amr, “The View from Palestine: In the Wake of the Agreement”, Journal of Palestine Studies, 23, 

109

 Ziad Abu-Amr, “The View from Palestine: In the Wake of the Agreement”, Journal of Palestine Studies, 23, 

---