Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University



Yüklə 3,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/92
tarix17.09.2017
ölçüsü3,32 Kb.
#205
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   92

66
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
geçiş için anlaşmalar imzalayan Mekke reisleri,
40
 Arapların muhayyi-
lelerinde büyük tesirler bırakmışlardır. O nedenle, îlâf ve rihle sadece 
Kur’ân’da  değil  İslam  öncesi  Arap  şairlerin  şiirlerinde  de  yer  almış-
tır. Rivayetlerin bir kısmında sonradan Müslüman olan cahiliye şairi 
Abdullâh  b.  ez-Zeba’rî’ye  diğer  bir  kısmında  da  şair  Matrûd  b.  Ka’b 
el-Huzâî’ye nispet edilen bir şiirde, bu iki ticarî yolcuktan (rihle), ge-
çiş anlaşmalarından (îlâf), bu rihle ve anlaşmaları yapan Abdu Menâf 
oğullarından (Hâşim, Abdi Şems, Abdulmuttalib ve Nevfel) medih ve if-
tiharla bahsedilmiştir.
41
 Îlâf olayı da tıpkı Fil Hadisesi’nde olduğu gibi, 
Kur’ân’ın muhtevasını, tasavvur ve teamüllerini inşa eden meselele-
rin büyük oranda tarihî, kültürel, içtimaî ve iktisadî yönden o günkü 
Arapların hafızasında yer etmiş olgular olduğunu ortaya koymaktadır.
d. Öşür
İslam hukukunda öşür, onda bir manasında olmakla birlikte terim 
olarak mutlaka onda bir yerinde kullanılmaz. Daha çok âşirin (öşür 
toplayanın) muhtelif miktarlarda tahsil ettiği vergiler “sadakalar” ma-
nasında bir cins isim olarak istimal edilir. Bu cihetle onda bire öşür 
denildiği  gibi  yirmide  bire,  kırkta  bire  de  öşür  ismi  verilir.  Bu  tica-
ret mallarından farklı oranlarda vergiyi toplayan kişiye yahut kişile-
re onuncu manasına gelen “âşir/uşşâr” denilmektedir. Terim olarak 
ise ticaret mallarından “zekât, sadaka” namıyla alınacak vergiler için 
memleket dâhilinde bulunan malî müessesenin baş memurunu, vergi 
tahsildarını  ifade  eder.
42
  İslamî  kaynaklarda  öşür,  zekât  ile  sadaka 
manasında kullanılmış, zekât ve sadaka fasıllarından ayrı bir fasıl ola-
rak ele alınmamıştır.
43
 Bu kavram, Asurlulara ait kitabelerde “eşrû/
ısh-ru-u”, İbraniler’de ise “ma’şîr/ma’asher” olarak yer almıştır.
44
 
İslam öncesi cahiliye döneminde görülen diğer vergi türlerinden biri 
de öşürdür. Gerek ticarî gerek gümrük gerekse de ziraî vergiler onda 
bir oranında alındığından dolayı genellikle vergiler onda bir (öşür) is-
40  Abdu  Menâf  oğullarının,  kafilelerin  emniyetini  sağlamak  için  kabile  reisleriyle,  Şam, 
Rum,  Himyer,  Gassân,  Habeş,  Yemen  ve  Fars  krallarıyla  anlaşmalar  yaptıkları  husu-
sunda ayrıca bkz. Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Dâru’l-Fikr, 
yy. 1986, c. II, s. 253-254; Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâîl Ebû Mansûr es-Seâlibî, 
Simâru’l-Kulûb fi’l-Mudâf ve’l-Mensûb
, Dâru’l-Meârif, Kahire ty., s. 116; Efğânî, Esvâku’l-
Arab
, s. 149.
41  Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb b. el-Himyerî el-Meâfirî Ebû Muhammed Cemâlüddîn, es-
Sîretu’n-Nebeviyye
,  (Tah.  Mustafâ  es-Sakâ  vd.)  Şirketu  Mektebeti  ve  Matbaati  Mustafâ 
el-Bâbî el-Halebî, 2. Bsk., Mısır 1955, c. I, s. 78; Abdulmelik b. Muhammed b. İbrâhîm 
en-Nîsâburî Ebû Sa’d, Şerefu’l-Mustafâ, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Bsk., Mekke 1424, 
c.  I,  s.  323-324;  Süheylî,  er-Ravdu’l-Ünf,  c.  I,  s.  135-136;  Alî  b.  Ebi’l-Hasen  Sadruddîn 
Ebu’l-Hasen el-Basrî, el-Hamâsetu’l-Basriyye, (Tah. Muhtâruddîn Ahmed), Âlemu’l-Kütüb, 
Beyrut ty., c. I, s. 155; İbn Kesîr, el-Bidâye, c. II, s. 253-254; İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, c. 
IX, s. 113-114; Cevad Ali, a.g.e., s. XVIII, s. 58; Efğânî, Esvâku’l-Arab, s. 152.
42  Bilmen, a.g.e., c. IV, s. 72.
43  A. Grohmann, “Öşür”, İA, MEB, İstanbul 1964, c. IX, s. 482.
44  Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 310; Grohmann, “Öşür”, İA, c. IX, s. 482.


Cahileye Döneminde Malî Yükümlülükler ve Bunların Kur’ân’daki Yansımaları
 
67
miyle bilinirdi.
45
 Cahiliye Arapları arasında öşür vergisinin de bilindiği 
hatta bütün Arap yarımadasında öşrün kabul görmüş bir vergi oldu-
ğu, hükümetlerin pazarlara bakan görevliler vasıtasıyla alışveriş ya-
pan tüccarın hâsılatından öşür aldığını görmekteyiz.
46
 Öyleki Yemen 
yolunda  öşür  toplayan  Süheyl’in,  tüccarlara  zulmetmesinden  dolayı 
Tanrı’nın onu bir yıldıza meshettiğine dair itikatlar dahi teşekkül et-
miştir.
47
 Öşür, yarımadanın çeşitli devirlerinde kurulan, Zî-Reydân ve 
Hadrâmevt  hükümetlerinde,  Gataban,  Sebe’
48
  ve  Himyer  devletinde, 
Debâ, Suhâr, Muşakkar, Aden, Sana
49
 ve Dûmetu’l-Cendel pazarların-
da
50
 hurma, hububat ve üzümden tahsil edildiği Asurlular’da
51
 Samî, 
İbranî  ve  diğer  halklarda  neredeyse  tarihte  bilinen  en  eski  vergiler-
dendi. Hint, Cermen, Samî ve diğer halkların çoğunluğunda mallar-
dan, hayvanlardan, ürünlerden savaşlarda elde edilen ganimetlerden 
öşür vergisi alınır ve bunlar ilahların ismine tahsis edilirdi. Dolayısıyla 
öşrün, Tanrılara yaklaşmak ve mallarını temizlemek amacıyla kadim 
halkların ilahlara taktim ettikleri eski bir zekât olduğu ve insanlık ta-
rihinde vergilerin en eskisi olduğunu
52
 teslim etmek gerek. Öyleki ka-
dim bir vergi olması nedeniyle bunu, tarihte ilk ortaya koyanın kim 
olduğu da tartışılmıştır. Bir rivayete göre bu kişinin, Hz. İbrahim dö-
neminde yaşayan Mısır kralı olan, Arapların ve Yemen ehlinin kendile-
rine nispet ettikleri Dahhâk (İzdihâk), başka bir rivayete göre Farsların 
kendilerine nispet ettikleri Biyevrâsib, bir başka rivayete göre ise Hz. 
İbrahim’i  yakma  teşebbüsünde  bulunan  Nemrut  olduğu  ileri  sürül-
müştür.
53
45  Bakkal, a.g.e., s. 195.
46  Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 307; Habbû, Târîhu’l-‘Arab, s. 241.
47  Ebû Abdirrahmân Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî, Kitâbu’l-Ayn, (Tah. Mehdî 
el-Mahzûmî-İbrâhîm  es-Sâmurâî),  Dâru  ve  Mektebeti’l-Hilâl,  yy.  ty.,  c.  IV,  s.  7,  (s-h-l, 
mad.); Herevî, Tehzîbu’l-Luğa, c. VI, s. 78, (s-h-l, mad.); Ebu’l-Kâsım el-Huseyin b. Mu-
hammed  er-Râğıb  el-İsfahânî,  Muhâdarâtu’l-Üdebâ  ve  Muhâverâtu’ş-Şuarâ  ve’l-Büleğâ
Şirketu  Dâri’l-Erkâm  b.  Ebi’l-Erkâm,  1.  Bsk.,  Beyrut  1420,  c.  I,  s.  197;  İbn  Manzûr, 
Lisânu’l-Arab
, c. XI, s. 350, (s-h-l, mad.); Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, c. XXIX, s. 235; Cevad Ali, 
a.g.e
., c. IX, s. 308; c. XI, s. 143-144; c. XII, s. 394.
48  Bakkal, a.g.e., s. 202.
49  İbn  Habîb,  el-Muhabber,  s.  265-266;  Efğânî,  Esvâku’l-Arab,  s.  265,  270,  274;  Habbû, 
Târîhu’l-‘Arab
, s. 243-245; Salih Tuğ, İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, AÜİF, An-
kara  1963,  s.  10;  Muhammed  Hamidullah,  İslâm  Peygamberi,  (Çev.  Said  Mutlu-Salih 
Tuğ), İrfan Yay., İstanbul 1969, c. II, s. 203-204; Bakkal, a.g.e., s. 199.
50  Hıdır Abbâs el-Cemîlî, Kabîletu Kureyş ve Eseruhâ fi’l-Hayâti’l-Arabiyyeti Kable’l-İslâm
Menşûrâtu’l-Mecmai’l-İlmiyyi, Irak-Bağdâd 2002, s. 126; Hamidullah, a.g.e., c. II, s. 203.
51  Kutsal Kitap, Tevrat, Zebur, İncil, Kitabı Mukaddes Şirketi, Yeni Yaşam Yayınları, Kasım 
2011, Yaratılış, 28/22.
52  Cevad Ali, a.g.e., c. IX, s. 310; İslam hukukunda dil bakımından zekât, artmak, temizle-
mek ve güzel zikir manasında olup terim olarak “bir malın belli bir kısmını yine belli bir 
zaman sonra hak sahibi bir kısım Müslümanlara Allah rızası için vermekten ibarettir”. 
Bkz. Bilmen, a.g.e., c. IV, s. 77.
53  Ebu’l-Hasen Alî b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm b. Abdilvâhid Iz-
züddîn İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, (Tah. Ömer Abdüsselâm Tedmürî), Dâru’l-Kitâbi’l-
Arabî, 1. Bsk., Beyrut 1997, c. I, s. 68; İslam öncesi dönemde öşrü ilk ortaya çıkaran kral 
hakkında ayrıca bkz. Taberî, Târîh, c. I, s. 196; Miskeveyh, Tecârubü’l-Ümem, c. I, s. 55; 


Yüklə 3,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   92




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə