Jahon tarixi

3 – topshiriq: Quyida berilgan savollarga qisqacha javob bering.

1. 
   1492 yil 12 oktyabr J: 1492-yil 12-oktabrda navigator Kolumb boshchiligidagi 90 kishidan iborat ekspeditsiya Bagama orollariga San-Salvador oroliga yetib keldi, bu keyinchalik Amerikaning kashf etilishining rasmiy kuni deb tan olingan.
   

2. Reformasiya J: Reformatsiya (lot. reformatio oʻzgartirish, isloh qilish) — 16-asrda Gʻarbiy va Markaziy Yevropada tarqalgan ijtimoiy harakat. Asosan, zamindorlarga qarshi harakterda boʻlib, katolik cherkovi (zamindorlarning asosiy gʻoyaviy tayanchi)ga qarshi kurash tu sini oldi. 1517-yil Germaniya da M. Lyuterning katolik cherkoviga qarshi chiqishi bilan boshlangan. Protestantizm mafkurachilari katolik cherkovi, uning iyerarxiyasi va umuman ruxrniylarning zarurligi amalda inkor qilingan gʻoyalarni ilgari surdilar; katoliklarning Muqaddas rivoyati rad qilindi, cherkovning yer boyliklari va boshqalarga boʻlgan huquklari inkor etildi. Protestantizmning asosiy oqimlari: byurger oqimi (Lyuter, J. Kalvin, U. Svingli); katolik cherkovini yoʻqotish talabini tenglik urnatish uchun kurash bilan bogʻlagan xalq oqimi (T. Myunser, anabaptistlar); uz hokimiyatini mustahkamlash va cherkovga tegishli yerlarni tortib olishga intilgan, dunyoviy hokimiyat manfaatlarini ifodalovchi qirolknyazlik oqimi. Protestantizmning gʻoyaviy bayrogʻi ostida 1524—26 yillarda Germaniyada Dehqonlar urushi, Niderlandiya va Angliya inqiloblari boʻlib utdi. Protestantizm protestantizmta asos soldi 
3. Burjua inqilobi J: Buyuk fransuz inqilobi — Fransiya tarixida mustabid tuzumga barham bergan va yangi ijtimoiy tara qqiyotga yoʻl ochgan inqilob (1789—99). Qirol Lyudovik XVI 1789-yil 5-mayda Bosh shtatlar (parlament) majlisini chaqirdi. 3toifa deputatlari 17-iyunda oʻzlarini Milliy majlis, 9-iyulda esa Taʼsis majlisi deb eʼlon etdilar. Majlisni tarqatib yuborish maqsadida qilingan urinishlar xalq qoʻzgʻoloniga sabab boʻldi. 14-iyulda Bastiliya turmasiga hujum boshlandi. Bu Buyuk fransuz inqilobi i.ning boshlanishi edi. Avgust oyida Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasi qabul qilindi. Parij Kommunasi boshchiligidagi 1792-yil 10 avgust qoʻzgʻoloni natijasida monarxiya tuzumi agʻdarildi. Siyosiy rahbarlik yirik savdo-sanoat mulkdorlar vakillari — jirondistlar qoʻliga oʻtdi. Inqilobni chuqurlashtirish tarafdori boʻlgan yakobinchilar jirondistlarga qarshi chiqdi. 1793-yil yanvarda Konvent (oliy qonun chiqaruvchi va ijrochi organ) hukmi bilan qirol Lyudovik XVI davlatga xoinlik qilishda ayblanib, qatl etildi. 1793-yil 31-may — 2-iyun qoʻzgʻoloni oqibatida yakobinchilar diktaturasi oʻrnatildi. Yakobinchilar hukumati xalqni safarbar etib, uning Fransiyaga bostirib kirgan Yevropa monarxiyachi davlatlar (Prussiya, Avstriya va boshqalar) qoʻshini ustidan gʻalabasini taʼminladi. Biroq yakobinchilar avj oldirgan ommaviy terror ularning ijtimoiy bazasini toraytirib yubordi va magʻlubiyatga olib keldi. 1794-yil termidor (Fransiya Respublikasi taʼsis etgan kalendar boʻyicha 11oy) toʻntarishi yakobinchilar diktaturasiga chek qoʻydi. Hokimiyat yirik mulkdorlar qoʻlida jamlandi. Direktoriya (1795-yil 4 noyabrdan 1799-yil 10 noyabrgacha Fransiya hukumati) oʻz tuzumini oʻrnatdi. 1799-yil 18 bryumer kuni uyushtirilgan davlat toʻntarishi fransuz inqilobiga barham berdi.
4. Renesans J: Uygʻonish davri — Markaziy Osiyo, Eron, Xitoy va Gʻarbiy Yevropada yuz bergan alohida madaniy va tafakkuriy taraqqiyot davri. „Renessans“ atamasi dastlab Italiyadagi madaniy-maʼnaviy yuksalish ga nisbatan qoʻllanilgan, uni oʻrta asrchilik turgʻunligidan yangi davrga oʻtish bosqichi deb baholaganlar. 
5. Kapitalistik munosabatlar J: Kapitalizm - bu asosiy ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilik va erkin bozor qoidalariga asoslangan mustaqil iqtisodiy tizim. Kapitalizmning belgilovchi xususiyati ishlab chiqarish vositalari egalari tomonidan yollanma mehnatdan foydalanishni o'z ichiga olgan iqtisodiy munosabatlardir. Kapitalistik munosabatlar burjuaziya va o'z mehnatini sotishga majbur bo'lgan erkin odamlarning katta guruhi paydo bo'lishi bilan paydo bo'ladi.
Kapitalistik ishlab chiqarish usuli ostida vujudga keladigan ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlar odatda bir nechta nisbatan mustaqil turlarga bo'linadi. Erkin raqobatning kapitalizmini ajrating, bunda iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda asosiy rolni o'z mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish uchun iqtisodiy vositalardan foydalanadigan ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi sog'lom raqobat o'ynaydi.
Kapitalistik munosabatlarning ushbu shakli 19-asr oxirida monopolistik kapitalizm bilan almashtirildi, bunda tartibga soluvchi erkin bozor mexanizmlari emas, balki ko'pincha davlat bilan birlashtirilgan alohida yirik korporatsiyalar. Ba'zi hollarda davlat asosiy rolni egallaydi, ishlab chiqarish vositalarining egasiga aylanadi, ishchi kuchini yollaydi va iqtisodiy faoliyat natijalarini taqsimlaydi.
Ba'zida iqtisodchilar bozor va erkin raqobat davlat tomonidan yaratilgan monopoliyaga qarshi tuzilmalar nazorati ostiga olinadigan oligarx kapitalizmni ta'kidlaydilar. Bunga zamonaviy Amerika jamiyatiga xos bo'lgan kapitalistik munosabatlarni misol qilib keltirish mumkin.