Wstęp
23
świat jest
kosmosem, czyli uporządkowaną całością, tak —
zdaniem Pitagorasa
— każdy z nas jest
kosmosem w miniaturze”
34
. Wskazuje także nowe, filozoficz-
ne właśnie, podejścia do aspektu „oczyszczeń”
35
. Sugerowałoby to, że Guthrie
dostrzega jedność filozofii pitagorejskiej. Jednakże, jak zauważa de Vogel, Gu-
thrie zdaje się mimo wszystko traktować religijno-polityczny aspekt nauki Pita-
gorasa jako oddzielony od aspektu filozoficznego
36
.
Krytyka owego stanowiska, przeprowadzona przez Cornelię Johannę de Vo-
gel w jej pracy
Pythagoras and Early Pythagoreanism,
prowadzi autorkę do tezy
o jedności filozofii pitagorejskiej, która obejmuje swym zakresem „metafizykę,
fizykę, naukę, religię, liturgię, moralność, prawodawstwo i politykę”
37
.
——————————
34
W.K.C. G u t h r i e:
Filozofowie greccy..., s. 33.
35
„Wierzenia te [dotyczące transmigracji duszy i oczyszczeń koniecznych do jej uwolnienia
— P.Ś.] były wspólne pitagorejczykom i innym sektom mistycznym, zwłaszcza orfikom nauczają-
cym w imieniu mitycznego Orfeusza. Oryginalność Pitagorasa objawia się wtedy, gdy zapytamy
o drogę do owego oczyszczenia i połączenia z boskością. Dotychczas sposobem osiągnięcia czy-
stości były rytuały oraz przestrzeganie pewnych zewnętrznych zakazów, np. unikanie zwłok.
Pitagoras zachował wiele z tych praktyk, lecz uzupełnił je o nowy sposób — drogę filozofa”.
Ibidem, s. 32.
36
„Has Guthrie recognized and understood the unity of the Pythagorean thought — or, as we
may safely put it, of
Pythagoras’ thought and teaching? One might have expected this. He has
clearly seen that for the philosopher of Croton the »purification« of the soul,
a term also used by
the Orphics, is attained by study and rational insight, i.e. by understanding the numerical propor-
tions in the universe. Since the cosmic order is divine order, man has to imitate it in his own life.
Guthrie has also clearly recognized that these principles are to be found in Plato [...]. He probably
would not dissociate the social-political aspect of Plato’s philosophical thought. In the chapter on
Pythagoras, however, we find a few words devoted to the political activity and influence of this
thinker in the section dealing with his life. We are assured that Pythagoras was undoubtedly »a re-
ligious and political leader
as well as a philosopher«. Anyone expressing
himself in these terms
suggest that the two first-mentioned things have no concern with philosophical thought”. C.J. de
V o g e l:
Pythagoras and Early Pythagoreanism..., s. 16—17.
37
Autorka wspiera swoją tezę między innnymi opinią francuskiego archeologa François
Lenormanta, stwierdzając: „[...] the first to explore Magna Graecia from an archaeological point of
view was François Lenormant. In the second volume of his great work
La Grande Grèce, pub-
lished in 1881, we find an important and surprising chapter:
Crotone et la Pythagoreanisme. [...]
The picture he gives of the philosopher Pythagoras and of his activities in Croton shows precisely
that integration of the historical data into the philosophical personality of the thinker which is
usually lacking in the accounts given by the historians of Greek philosophy. [...] I quote the fol-
lowing passage to show how François Lenormant understood the real meaning of Pythagoras’
thought. » L’originalité de Pythagore, la nouveauté de l’œuvre qu’il
osa entreprendre consista en
ce qu’il tenta le premier d’embrasser dans un même système tout ce que l’on avait jusqu’alors
essayé séparément, de coordonner en une vaste conception encyclopédique puissamment en-
chaînée dans toutes ses parties et déduit de quelques principes fondamenteaux, l’ensemble des
choses matérielles et morales. Métaphysique, physique, science, religion, liturgie, morale, législa-
tion, et politique, la doctrine pythagoricienne englobait tout, ramenait tout à ses principes établis-
sant entre ces choses diverses un lien étroit, les faisant découler les unes des autres, de manière
à les concilier, en une sorte d’harmonieuse symphonie à la fois théoretique et pratique «”. C.J. de
V o g e l:
Pythagoras and Early Pythagoreanism..., s. 18.
24
Wstęp
Również Charles H. Kahn w swym dziele
Pythagoras and the Pythagoreans.
A Brief History uznaje Pitagorasa za filozofa. Stwierdza, odwołując się do wyra-
żonej na temat Pitagorasa opinii autorstwa Herodota i Heraklita, że „wówczas
naturalną interpretacją tych dwóch świadectw jest to, że Pitagoras należał wraz
z Ksenofanesem, Hekatejosem i Heraklitem do czegoś, co możemy nazwać naj-
starszym greckim oświeceniem, pierwszą generacją żyjącą w intelektualnym
świecie stworzonym przez nową kosmologię milezyjczyków i nowe spojrzenie
na naturę”
38
.
Odnotowania wymaga również stanowisko, które wobec pitagoreizmu i pi-
tagorejskich apokryfów zajął w swej
Historii filozofii starożytnej Giovanni Re-
ale
39
. Według Realego koniecznym w świetle najnowszych badań nad
pseudopy-
thagorica jest przyjęcie tezy, że między starym pitagoreizmem (od Pitagorasa do
Filolaosa) a neopitagoreizmem (około I wieku p.n.e.) istniał jeszcze inny okres
tej szkoły, który określa mianem mediopitagoreizmu. Fundamentem mediopita-
goreizmu były właśnie owe
pseudopythagorica, czy też
pseudoepigrapha. W ich
ocenie Reale jest
zdecydowanie krytyczny, uznając je w ogromnej większości za
falsyfikaty. Ta ocena wynika, według jego argumentacji, nie tylko z ewidentnie
platońsko-arystotelesowsko-stoickiej terminologii, którą posługuje się większość
apokryfów (wskazuje tu Reale przede wszystkim traktat Pseudo-Archytasa Perˆ
¢rc©n
, a także dzieła Okellusa i Timajosa), lecz także z braku związku między
koncepcjami wyrażanymi w apokryfach i tradycją starego pitagoreizmu
40
.
Przyjrzyjmy się wreszcie stanowi badań nad pitagoreizmem w nauce pol-
skiej
41
. Nie ulega wątpliwości, że fundamentalne znaczenie mają tu prace Janiny
Gajdy-Krynickiej. Najbardziej syntetycznym dziełem jest, wielokrotnie już
——————————
38
„The
natural interpretation, then, of this two testimonies is that Pythagoras belongs with
Xenophanes, Hecataeus, and Heraclitus in what we may call the earliest Greek Enlightenment, the
first generation living in the intellectual world created by the new Milesian cosmology and the new
view on nature”. Ch.H. K a h n:
Pythagoras and the Pythagoreans. A Brief History. Indianapolis
2001, s. 17.
39
G. R e a l e:
Storia della filosofia antica in 5 volumi. Milano 1975. Polskie wydanie na
podstawie
Sesta edizione. Milano 1989;
Historia filozofii starożytnej. Tłum. E.I. Z i e l i ń s k i.
T. 1—5. Lublin 1999—2002. Pitagorejczykom poświęcone są rozdziały w tomie 1. (polskie wy-
danie s. 101—125), tomie 4. (s. 379—437) i odnośne hasła w tomie 5.
40
„By sprawę zakończyć, powiedzmy, że liczne pseudoepigrafy, szczególnie niektóre »utwo-
ry popisowe«, które się zachowały (jedyne, jakie zdobyły pewien rozgłos), były próbą ponownego
»wylansowania« pitagoreizmu, przeprowadzoną w sposób
niezwykle naiwny, to znaczy poprzez
usiłowanie wmówienia (mniejsza o to, czy w dobrej, czy w złej wierze), iż sławne i powszechnie
uznawane nauki Platońskie i Arystotelesowskie znane były już dawnym pitagorejczykom. Jest
oczywiste, że mamy do czynienia z ludźmi, którzy z jednej strony
nie mieli już za sobą tradycji
»szkoły«, z której mogliby czerpać określoną tożsamość, a z drugiej —
nie mieli jeszcze świado-
mości, że zasady pitagorejskie można przemyśleć i przedstawić w taki sposób, by uwzględnić
wymagania, które pojawiły się później”. G. R e a l e:
Historia filozofii starożytnej..., T. 4, s. 388.
41
Omówienie polskich badań (dodajmy, iż poza pracami Gajdy-Krynickiej badania te zdają
się bardzo skromne) poświęconych pitagoreizmowi zob.: J. G a j d a:
Pitagorejczycy..., s. 16.