Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Tábiyiy pánler fakulteti Zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

5-Súwret. Porsıq
Jabayı pıshıq. 1946-1983-jıllar aralıǵında Aral átrapında 315 ten 2184 basqa deyin awlanıp, onıń basım kópshiligi (60-70%) Qaraqalpaqstanda awlanǵan. Bularǵa daqlı pıshıq, qum pıshıqlarıda kirgen.
Qaraqal, perevyazka hám laskalar, dala xoreki házirgi waqıtta dúnya júzlik qorǵalıwǵa kiredi. Biraqta burın olardıń terisi ushın awlanǵan (6-súwret).

6-Súwret. Qarakal
Sasıqkúzen (dala kuzeni). Qaraqalpaqstan territoriyasında bul haywan Ústirtte úlken peschankalar hám sarı shunaq tıshqanlar jasaytuǵın jerlerde ushırasadı. Qıstaǵı terisiniń júni noyabrdiń basınan fevralǵa deyin sapalı boladı. 1962-1966-jılları Ústirtte úlken peschankalarǵa qurılǵan 100 qaqpanǵa kúnine 1-2 kúzen túsken bolsa, 1968-1972-jılları kórsetilgen qaqpan sanına túsken kuzenniń sanı 0,2-0,5 ke, al 1979-1980-jılları 0,1-0,2 ge deyin kemip ketti. Bul haywannıń sanınıń tez waqıtlar ishinde kemeyip ketiwi Ámiwdáryanıń jaǵalarında hám Qızılqumda da bayqalıp, onıń tiykarǵı sebepleri awqatlıq zatlarınıń kemeyip ketiwinen, inleri traktor ham avtomashinalardıń astında qalıp kóp buzılıwınan hám tirishilik etetuǵın biotoplarınıń kemeyip ketiw sebeplerinen bolıp atır. Kúzen Qaraqalpaqstanda bunnan 20-30 jıl burın áhmiyetli mamıq júnli ańlar qatarına kirip, 1930-1940-jıllarda jılına 2000 ǵa shamalas, 1940-1950- jılları 250-400 ge shekem terileri tayarlaw punktlerine qabıl etilgen bolsa, sońǵı jılları 1940-jıllar menen salıstırǵanda onıń tayarlanǵan terisi 20 eseden artıq kemeyip ketti. Sasıqkúzenniń zıyanlı kemiriwshiler menen biologiyalıq gúres aparıwda áhmiyeti oǵada úlken. Sasıqkúzenda awlaw sońǵı waqıtları pútkilley toqtatılǵan mámleket tárepinen qorǵawǵa alınǵan (7-súwret).

7-Súwret. Sasıqkúzen (dala kúzeni)


3.4. Qaraqalpaqstan haywanat dúniyasın zoologiya sabaqların oqıtıwda paydalanıw.
Sabaqtıń teması: Qaraqalpaqstan haywanat dúniyasın, zoologiya sabaqların ótiwde paydalanıw múmkinshilikleri.