Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Tábiyiy pánler fakulteti Zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

IV. JUWMAQLAW
Juwmaqlap aytqanımızda Qaraqalpaqstan aymaǵınıń landshaftlıq kóp túrliligi ańshılıq faunasınıń túrlik kóp túrliligin belgilep beredi. Awlanatuǵın haywanlardıń tiyarǵı túrlik quramın balıqlar, jer bawırlawshılr, quslar hám sút emiziwshiler quraydı. Bul haywanlar xalıqtıń turmıs dárejesin arttırıwda paydalı azıq-awqat, kiyim kenshek máselelerin sheshiwde áyemgi zamanlardan beri ózleriniń salmaqlı úlesin qosıp kelemekte.
1. Awlanatuǵın ańshılıq resursları nızamshılıq penen belgilenedi. Bunda ań awlaw belgilengen ańshılıq orınlarında ańshılıq xojalıǵı kelisimi tiykarında yamasa jollama (ańshılıq xojalıǵı tarawında xızmet kórsetiw haqqında shártnamanı tastıyıqlawshı hújjet), sonday-aq, ańshılıq resursların awlawǵa ańshıǵa berilgen ruxsatnama bolǵan jaǵdayda ámelge asırıladı.
2. Balıq awlawshılıq – bul isbilermenlik jumısları maqsetlerinde balıq awlawshılıq obektleri bolǵan balıqlardı hám basqa da suw haywanların awlaw bolıp tabıladı. Balıq awlawshılıq tek balıq xojalıǵı shólkemlerine bekitilgen balıqshılıq suw aydınlarında (uchastkalarında) ǵana ámelge asırıladı.
3. Balıqlar hám basqa da suw haywanların awlaw yamasa olardı órshitiw ushın paydalanılatuǵın yaki paydalanılıwı múmkin bolǵan barlıq tábiyǵıy suw aydınlar (teńiz, dárya, suw saqlaǵısh, kóller hám olarǵa qosılǵan suwlı orınlar, háwiz xojalıqları menen balıq pitomniklerinen basqa) balıqshılıq xojalıǵı orınları bolıp esaplanadı.
4. Aral teńiziniń bara-bara qurǵawı onıń eń áhimiyetli tarawı bolǵan balıqshılıq xojalıǵına kerisinshe tásir etti.
5. Qaraqalpaqstanda ondatra menen aqbóken óz waqtında ańshılıq obektleri bolǵan. Ondatranı awlaw, onnan teri hám gósh tayarlaw menen 1946-jılı ondatra ańshılıǵı ushın arnawlı shólkemlestirilgen Ámiwdárya ondatra ańshılıq xojalıǵı shuǵıllanǵan.
6. Ańshılıq xojalıǵında turaqlı shtattaǵı ańshılar bolıp, olar ańshılıq máwsiminen basqa waqıtları ondatralar jasaytuǵın orınlardı melioratsiyalaw hámde qamıs tayarlaw jumısları menen shuǵıllanǵan. Bunnan tısqarı, ańshılıq xojalıǵında bahalı terili haywanlar – norka, qara-sur túlki hám nutriya baǵılıp, olarǵa azıq ushın awlanǵan ondatra góshi paydalanılanılıp kelgen.
7. Házirgi waqıtta Qaraqalpaqstan Respublikası Moynaq rayonında jaylasqan Qazaxdárya mámleketlik toǵay ańshılıq xojalıǵı bolıp, onıń ulıwma jer maydanı 402970 ga, sonıń ishinde Jıltırbas kóliniń 30 mıń ga maydandaǵı suwlı-batpaqlı jerleri kiredi.
8. Qońırat mámleketlik toǵay ańshılıq xojalıǵı (MTAX) Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Qońırat rayonında 2606515 ga maydanda jaylasqan. Bul mámleketlik ańshılıq xojalıǵı 1994 j. «Jaslıq» ańshılıq xojalıǵı tiykarında shólkemlestirilgen.