Journal of selcuk communication

Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
 
36 
şim  kurabilecekleri  bir  ortam  sağlamaktadır. 
Bireyler  televizyon,  radyo  gibi  araçların  karşı-
sındaki  pasif  konumlarını  internet  ile  aktif  bir 
konuma  çevirme  imkanına  sahip  olmuşlardır. 
İnternet üzerinden işlevsel etkileşim, kullanıcı-
ların  iletişim  sürecindeki  egemenliğine  vurgu 
yapmaktadır  (Timisi,  2003:  132).  Bu  bölümde 
Althusser’in ideoloji kuramından yola çıkılarak 
ideolojinin  yeni  medyada  etkinliği  ve  özellikle 
yeni medyada haber oluşturmada ve de habere 
bakış  açısında  ne  tür  etkileri  üzerine  tartışıla-
caktır. 
Dijk’a  göre  yeni  medya,  iletimi  sağlayan  link-
ler ve yapay hafızaların (yazı, veri, fotoğraf ve 
seslerden oluşan) bir araya gelmesinden oluşan 
ve  ayrı  aygıtların  yüklenebildiği  bir  özelliğe 
sahiptir. En önemli yapısal yeni medya özelliği, 
telekomünikasyon,  veri  iletişimi  ve  kitle  ileti-
şiminin tek  bir araçta  bir  araya  gelmesidir.  Bu 
“yöndeşme”  süreci  olarak  da  adlandırılmakta-
dır. 
Bu 
nedenle 
yeni 
medya, 
sıklıkla 
“multimedya”  olarak  da  ifade  edilmektedir 
(Dijk 2006: 4). Nejla Karabulut’a göre özellik-
le  internet,  yeni  medya  kavramını  gündeme 
taşıyan  önemli  gelişmelerden  birini  oluştur-
maktadır. Çünkü bu mecra, yalnızca teknolojik 
olarak değil, ekonomik, politik ve sosyal etkile-
ri  açısından  yeni  medyayı  en  iyi  temsil  eden 
ortamdır (Karabulut 2009: 85). İnternetin çoklu 
içerik 
taşımaya 
uygun 
yapısı 
yani 
hipermetinselliği,  haber  metninin  yardımcı 
unsurlarını da online ortamda erişime açık hale 
getirmektedir.  Böylece  gazetecinin,  yazısı  için 
kullandığı  arka  plan  bilgisine  ve  belgelere 
sınırsız  erişim  mümkün  olmaktadır  (Evers 
2010: 322). 1993 ile 2003 arasında ortaya çıkan 
“Web  1.0”  teknolojisi  yalnızca  bir  okuma  ve 
araştırma  mecrası  olarak  hizmet  vermiştir. 
2004 yılında ise Web 2.0 devriminin gerçekleş-
tirilmesiyle sıradan internet kullanıcılarına özel 
bir yazılıma ihtiyaç duymaksızın içerik yazma, 
gönderme  ve  yayınlama  imkanı  sunulmuştur. 
Günümüzde popüler sosyal paylaşım siteleri de 
dahil  internet  sitelerinin  hemen  hepsi  ortaya 
çıkan  bu  teknolojinin  bir  ürünüdür  (Laughey 
2010: 162-163). 
McLuhan’ın  “Araç  mesajdır”  görüşüne  göre, 
kitle  iletişim  araçları  sosyal  etki  yaratmada 
kayda  değer  bir  şekilde  etkilidir.  McLuhan’a 
göre, bu etki kişilere bir takım değerler katarak 
onu  geliştirmesi  ve  yeni  kültürel  değerlere 
adapte  olması  ile  gerçekleşmektedir.  Bu  düşü-
nürün,  “Küresel  Köy”  kuramına  göre,  elektro-
nik  medyanın  gelecekte  ileri  teknolojiye  geç-
mesi  ve  toplumlar  arasında  sınırların  kalkma-
sıyla,  dünyanın  her  köşesinde  teknolojiyi  kul-
lanan  herkes,  coğrafi  sınırlar  ve  sınırlamalar 
olmaksızın diledikleri kişiyle iletişim kurabile-
cek,  haberleşebilecek  ve  paylaşımda  bulunabi-
lecektir.  Günümüzde  McLuhan’ın  da  öne  sür-
düğü  gibi  hiçbir  coğrafi  sınır  tanımadan  basit 
ve  hızlı  bir  şekilde  iletişim mümkün  olmuştur. 
Bu  iletişim  biçimi  sadece  iletişimsel  olarak 
değil  kültürel  olarak  da  yayılmayı  sağlamıştır. 
Haber  içerikleri  yeni  medya  ile  sınırsız  bir 
şekilde  yayılabilmektedir.  İdeolojinin  yeni 
medya  üzerinden  üretimine  bakılırsa,  yeni 
medyada  haberin  üretimi  radyo  ve  televizyon 
gibi  diğer  kitle  iletişim  araçlarında  üretilenler-
den daha çeşitli durumdadır. Yeni medya ileti-
şimde bir devir olarak sayılmanın ötesinde yeni 
bir kültürel, siyasal ve ekonomik alandır (Polat 
2002:  2).  İletişim  alanındaki  bu  gelişmeler 
“yeni  iletişim  düzeni”  olarak  da  tanımlanmak-
tadır (Timisi 2003: 115). İnternet teknolojisi ve 
kapılarının  açtığı  sanal  dünya,  fiziksel  dünya-
nın bedensel, mekansal ve zamansal sınırların-
dan  bağımsız  bir  alan  kurgusu  üzerine  inşa 
edilmiştir  (Alemdaroğlu  ve  Demirtaş  2004: 
206).  Yeni  medyanın  belirli  imgeler  sürekli 
tekrarlanarak imge, gerçeğin yerine geçirilmek-
tedir.  Genellikle  geleneksel  medya,  bilginin 
yayınlanması  için  belirli  kaynaklara  ihtiyaç 
duymaktadır.  Ancak  yeni  medyada  bilgiye 
erişmek için erişim herkese açıktır.  
Medya  kurumları,  sürekli  olarak  tutarlı  bir 
ideoloji  ile  toplumsal  yapıyı  düzenlemektedir-
ler. Bu amaçla bir dizi ortak değerler ve meka-
nizmalar  üreterek  toplum  üzerinde  hegemonya 
kurmaktadırlar  (Shoemaker  ve  Reese  1997: 
116).  Haberin  dili  içinde  kaynak  söylemler, 
halkın  sözüne  dönüştürülmektedir.  Böylece 
haber  medyası,  egemen  söylemleri  uzlaşıma 
dönüştürmekte  ve  bu  süreç  içinde hegemonya-
ya  yönelik  rızanın  oluşumunda  etkin  bir  rol 
oynamaktadır  (İnal  1996:  114).  Haber  medya-
nın bir çıktısıdır. Medyanın olduğu yerde haber 
de vardır. Haber bilgiyi besleyen kaynaklardan 
biridir.  Bireylerde  bilgiyi  oluşturan  kitap  oku-
mak ve eğitim almak gibi yöntemlere haberi de 
eklemek gerekmektedir. Haber bazen eğitirken 
bazen  de  bilgilendirmektedir.  Haberin  eğitme 
amacına eğitici programlar ve belgeseller örnek 

---

Althusser’in Gözünden İdeoloji ve İdeolojinin Bir Taşıyıcısı… (30-41) 
 
 
 
 
                                                 37 
verilebilir. Özellikle sağlık programları, evlilik 
programları,  kadın  programları,  kamu  spotu 
reklamları  ve  açıköğretim  yayınları  gibi  prog-
ramlar halkı  bilinçlendirme  amacını  gütmekte-
dir.  Haberin  bilgilendirme  amacına  örnek  ola-
rak  haber  programları  verilebilir.  Bunlar  daha 
çok geçici bilgiler olarak sunulmaktadır. Habe-
rin  eğitme  ve  bilgilendirme  işlevlerine  eğlen-
dirme  işlevini  de  eklemek  gereklidir.  Sunulan 
haberler  bireyleri  eğlendirmek  amacıyla  da 
sunulabilmektedir.  Bu  duruma  örnek  olarak 
magazin  programlarında  verilen  haberler  veri-
lebilir.  Magazin  programlarının  verdiği  mesaj-
lar içeriksel bilgi olarak önemli bir işlevi olma-
yan  ancak  boş  zamanlarda  bireyleri rahatlatma 
ve eğlendirme amacıyla sunulmaktadır. 
Haber sunumu eğitme, bilgilendirme ve eğlen-
dirme işlevlerini gerçekleştirirken aslında geri-
de  tuttuğu  önemli  bir  amacı  da  gerçekleştir-
mektedir. Haber ideoloji taşımaktadır. Haberler 
ideolojileri  bireylere  dolaylı  yoldan  iletmekte-
dirler  (Fejes  1994:  258;  İnal  1996:  141).  Tek-
noloji  geliştikçe  daha  fazla  uygulama  daha 
fazla  birbirine  bağlı  hale  gelmektedir.  Bu  du-
rum kişisel ve ticari iletişimin çevrimiçi olarak 
hızla  sanal  gerçeklikte  ilerlemesine  neden  ol-
maktadır  (Mislove  ve  ark.  2007:  31).  Medya, 
toplumun  kurumsal  yapısı  ile  bütünleştirecek 
değerleri,  inançları  ve  davranış  biçimlerini 
empoze  etmektedir  (Chomsky  ve  Herman 
2004: 35). Medya haber bildirimi ile ideolojile-
rin  mesajlarını  kendi  söylemleri  içerisinde 
barındırmaktadır.  Topluma  ideolojilerin  sıkça 
yansıtılması  bireyleri  farkında  olmadan  etkile-
mektedir. İdeolojinin yansıtılmasında bu açıdan 
kitle  iletişim  araçları  önem  kazanmaktadır 
(Dursun  2001:  81).  Haberin  yapılaşmış  dilinin 
ve toplumsal yapıda varolan ve süregiden sınıf-
sal,  cinsiyetçi,  ırkçı  vb.  her  türlü  iktidar  ve 
egemenlik  ilişkilerinin  yeniden  üretilmesinden 
sorumsuz  ya  da  bağımsız  değerlendirilemez. 
Haber  dilinin  bütün  yapısında  cinsiyetçi,  sınıf-
çı,  ırkçı  bütün  eşitsizlik  ilişkileri  açıkça  gö-
rünmektedir    (Dursun  2005:  72).  Williams  ve 
Hall  gibi  birçok  düşünür  kültürü  irdelerken, 
aslında  ideoloji  kavramının  toplumsal  iletişi-
min  oluşumundaki  etkinliğini  de  kabul  etmiş-
lerdir (Alver 2009: 28).  
Haber ve  bilgi sunulurken aynı zamanda ege-
men  kültür  ve  ideoloji  de  sunulmaktadır.  Bi-
reyler egemen kültür ve ideoloji çerçevesinde 
bilgileri  ve  haberleri  öğrenmektedirler.  İnter-
net  medyasının  genel  söylem  alanı  da  gele-
neksel medya gibi kendini egemen ideolojinin 
içinde tutmaktadır. Medya, toplumsal/kültürel 
alandaki  bu  ideolojik  inşayı  yerine  getirirken 
sürekli  olarak  toplumdaki  sınıfsal  çelişkileri 
perdeleyerek  gündelik  hayat,  yaşam  biçimi, 
eğlence,  tüketim,  moda  gibi  kategoriler  oluş-
turarak  bir  anlamlandırma  çerçevesi  oluştur-
mayı tercih etmektedir (Fiske 2003: 224).  
Marx ve Althusser’e göre ideolojinin işlevsel-
liği, toplumun varlığını sürdürmesinde, eşitsiz 
ve adaletsiz rejimlerin kabullenilmesine sebep 
olmaktadır.  Kapitalist  toplumlarda  öznelere 
sunulan bilgilerle kitle bilincini koşullandırma 
beyinleri  yıkarak  ve  yanlış  bilincin  geliştiril-
mesine  neden  olmaktadır.  Bu  durum  tek  bo-
yutlu düşünce ve davranış kalıplarının benim-
senmesine  neden  olmaktadır  (Marcuse  1997: 
19).  Bilinçte  olduğu  gibi  gerçekliğin  kendisi 
de ters dönmüştür. Bir tür yanlış tanıma olarak 
ideoloji,  hem  maddi  yaşamın  bir  yansıması 
hem  de  onun  ters  dönmüş  bir  biçimidir  (Öz-
bek  2003:  151).  Yeni medyada  haberin  üreti-
mi  yalnızca  profesyonel  kişilerce  değil  halk-
tan  kişilerce  de  üretilebilmektedir.  Üretilen 
haberler  çeşitli  web  sitelerinde,  sosyal  payla-
şım  ağlarında  paylaşılabilmektedir.  Dijital-
leşme  haberin  dağıtımını  çok  kolaya  indirge-
miştir.  Ancak  bu  şekilde  kolay  dağıtım habe-
rin  doğruluğunu  ve  kalitesini  etkilemektedir. 
Yeni  medya  yoluyla  yayılan  haberler  çoğu 
zaman  doğru  çıkmayabilmektedir.  Bu  durum 
gerçekliğin sorgulanmasına sebep  olmaktadır. 
Gerçeklik  bireylere  iktidar  ve  onun  ideolojik 
aygıtlarından  biri  olan  medya  tarafından  fark 
ettirmeden  verilmektedir.  Gerçeklik  bir  ideo-
lojinin  hegemonyasıdır  ve  ideoloji  kendini 
yeniden üretmek için haberi kullanmaktadır.  
Althusser,   siyasal   iktidarın   kendi   varlığını  
devam  ettirebilmesi  için baskı  aygıtlarına  ve  
ideolojik  aygıtlara  sahip  olduğunu  ve  bunla-
rı   yoğun   bir  şekilde   kullandığını   ifade   et-
mektedir.  Bilgi bir  hiyerarşidir. Bilgi hiyerar-
şisinin  en  yükseğinde     iktidar  konumunda 
devlet   bulunmaktadır.   Bilgi   aktarılması   ve  
uygulanması gibi süreçler iktidar  hiyerarşisiyle 
belirlenmektedir.  Bilginin   egemenliği  aynı 
zamanda  iktidarın  da  egemenliğidir  (Foucault 
1980:  131).  Egemenler  yönettiklerinin  tüm 
yaşam alanlarına girdikleri gibi görme alanları-

---