Journal of selcuk communication

Osmanlı Döneminde Bosna Hersek’te Çıkan İlk Özel… (100-116) 
 
                              
 
105 
yeni  vilayet  nizamnamesinin  bir  gereği  olan 
vilayet 
matbaasını 
kurmak 
için 
vakit 
kaybetmeden  çalışmalara  başladığını  ifade 
etmektedir  (2010:  211).  Paşa,  öncelikle 
Viyana'dan  bir  litografya  makinesi  almak  için 
Ocak  1865'de  merkezden  7.500  kuruş  istemiş 
ancak  beklenen  para  gelmeyince  sürekli 
merkeze  yazarak  talebini  Ekim  1865'e  kadar 
tekrarlamıştır.  Bu  ısrarlar  sonucunda  baskı 
makinesi  alınmış,  fakat  olumsuz  ulaşım  ve 
hava  şartları  nedeniyle  baskı  makinesi,  Nisan 
1866'da  Bosna'ya  ulaştırılabilmiştir  (Gölen 
2010: 211).  
Bosna Hersek'te matbaa alanında yeterli derece 
uzman  olmamasından  dolayı  Topal  Şerif 
Osman  Paşa,  Zemunlu  (5)  Ignjat  Sopron'u 
Saraybosna'ya 
davet 
etmiştir. 
Tipografi 
konusunda  Budapeşte  ve  Viyan'da  çalışmış  ve 
konusunda  uzman  olan  Sopron  davet  edildiği 
sırada  Zemun'da  kendi  matbaasını  kurup 
çalıştırmaktaydı.  Sopron,    bu  daveti  kabul 
etmiş  ve  Sırpça  için  Belgrad'dan  İliya  Tomiç'i 
de  alarak  Nisan  1866'da  Saraybosna'ya  gelip 
matbaayı  faaliyete  geçirmiştir.  Sopron'un 
kurduğu  ve  ortak  olduğu  bu  matbaa,  yarı  özel 
bir 
matbaa 
konumunda 
ve 
Sopron'un 
kontrolünde  olduğu  için  merkez  bundan 
rahatsız olmuş ve Osman Paşa'ya bunun uygun 
olmadığını  bildirmiştir.    Bunun  üzerine  Paşa, 
600  altına  matbaayı  satın  alarak  yönetimini, 
asıl  sorumlu  olması  gereken  kişiye,  vilayet 
mektupçusuna  teslim  etmiştir.  Paşa  bundan 
sonra 
Türkçe 
yayın 
yapabilmek 
için 
İstanbul'dan  bir  mürettip  ve  Arap  Alfabeli 
harfler  istemiş  bu  isteklerinin  karşılanması  ile 
gazete  yayınına  başlanmıştır.  Matbaa  aynı 
zamanda  matbaacılık  eğitimi  de  vermeye 
başlamış  ve  ihtiyac  duyulan  elemanlar  da 
burada  yetişmeye  başlamıştır  (Kruševac  1996: 
157-184, Gölen 2010: 212).  
Topal  Şerif  Osman  Paşa,  ekonomi,  eğitim  ve 
imar  konularında  yaptığı  çalışmalarla,  idari  ve 
siyasi  alanlarda  yaptığı  düzenlemelerle,  Bosna 
Hersek'in  gelişimine  çok  önemli  katkılar 
sağlamakla  birlikte  vali  olarak  görev  yaptığı 
süre  içerisinde  Bosna'nın  kültür  gelişimine 
doğrudan  etki  eden  en  önemli  icraatı  ilk 
modern 
matbaayı 
getirmiş 
olmasıdır. 
Avusturya'dan,  Sırbistan'dan  ve  diğer  bazı 
ülkelerden  gelen  gazetelerin  yanlış  ve  taraflı 
bilgilerle  Bosna  Hersek  halkını  ciddi  bir 
şekilde 
olumsuz 
etkilemeye 
başladığı 
düşünüldüğünde, bu matbaanın ne denli önemli 
olduğu  net  bir  şekilde  ortaya  çıkmaktadır. 
Valiliğe  bağlı  olarak  1866  yılında  hizmete 
giren  bu  ilk  modern  matbaa  ile  Şerif  Osman 
Paşa'nın  gerçekleştirmek  istedikleri  şu  şekilde 
sıralanabilir; 
-Halkın eğitim seviyesini yükseltmek. 
-Novi  Sad,  Pançevo,  Çetine,  Zadra  ve  Zagreb 
gibi  şehirlerde  çıkan  gazetelerin  aleyhte 
yayınlarına cevap vermek. 
-Katolik ve Ortodoks ders kitaplarında İslam ve 
Osmanlı  aleyhinde  verilen  bilgileri  çürütmek 
ve Slav propagandasına karşı koymak. 
-Resmi 
dairelerin 
kırtasiye 
ihtiyaçlarını 
karşılamak. 
-Avrupa'daki  gelişmelereden  haberdar  olmak 
ve halkı da haberdar etmek. 
-Dünyadaki  ve  Avrupa'daki  gelişmlere  paralel 
olarak  Bosna  halkının  sosyal  ve  düşünce 
hayatında  meydana  gelecek  değişikliklerin 
sağlıklı  olmasını  temin  etmek  (Gölen  2010: 
211-212). 
3. BOSNA HERSEK'TE İLK GAZETELER  
Gerçekten  de  matbaa  ve  gazete,  Osman 
Paşa'nın  yüklediği  görevleri  yerine  getirmeye 
başlamış,  halkın  kültür  hayatına  hatırı  sayılır 
bir  etkide  bulunmuştur.  Gazete,  sadece  komşu 
ülkelerin yalanlarını bastırmak için değil ayrıca 
yerli  halkı  bilgilendirmek,  dünyaya  Bosna  ve 
halkı  hakkında  bilgiler  göndermek  için 
çıkarılmıştır.  Emina  Memija'nın  dediği  üzere: 
''Bosna  Hersek'teki  ilk  gazete,  aynı  zamanda, 
tek bir mektupta ve kendi lisanıyla dini ve milli 
gruplarla  açık  bir  münazara  yolu  açmak'' 
amacıyla basılmıştır (Memija 1991: 49). 
Genel  olarak  vilayet  gazetelerinin  Osmanlı 
idaresini  halka  sevdirmek  ve    milli  iradeyi 
yerleştirmek gibi amaçları olmuş olsa da Bosna 
Hersek  vilayet  gazetesi  bunların  ötesinde  
Bosnalıların  Avrupalılaşmasında  büyük  rol 
üstlenmiştir.  Mehmed  Şakir  Kurtçehayiç, 
Muhamed  Hulusi,  Miloš  Mandić,  Javer  Baruh 
ve diğer gazeteciler gibi Bosna Hersek'in siyasi 

---

Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
106
ve kültürel tarihinde çok önemli izler bırakmış 
olan 
önemli 
şahsiyetler, 
Bosna'nın 
ilk 
matbaasıyla 
birlikte 
basılmaya 
başlayan 
gazetelerinde  yetişmişlerdir  (Papić  1976:  70-
77). 
Gülşen-i  Saray'a  gelene  kadar  Bosna  Hersek 
Basın 
Tarihi 
içinde 
dört 
adet 
gazete 
bilinmektedir. Bunlardan ilki, Ivan Frano Jukiç 
tarafından 
1850 
yılında 
Boşnakça 
yayınlanmaya  başlayan,  merkezi  Bana  Luka 
olan 
ama 
Zagreb'de 
basılan 
Bosanski 
Prijatelj'dir.  Bu  gazete  aralıklarla  1870  yılına 
kadar  devam  etmiştir.  İkincisi  O.  Ira  Frano 
Momçinoviç  tarafından  yayınlanan  Bismilah, 
üçüncüsü  1866'da  Ignjat  Sopron'un  çıkardığı 
Bosanski  Vjestnik,  dördüncüsü  ise  1866'da 
yayınlanmaya  başlayan  Bosna  vilayet  gazetesi 
Bosna'dır  (Pejanoviç  1967:  13-14).  Aşağıda, 
Bosna'nın 
ilk 
matbaasını 
kuran 
Ignjat 
Sopron'un  gazetesi  olması  nedeniyle  Bosanski 
Vjestik ve Bosna'nın ilk Türkçe gazetesi olması 
dolayısıyla  Bosna  gazetesi  hakkında  kısa 
bilgiler aktaracağız.  
3.1. Bosanski Vjestnik Gazetesi 
Bosanski  Vjestnik,  1866  yılında  Sarajevo'daki 
ilk özel matbaa olan Sopron'un matbaasının (6) 
açılmasıyla  yayın  hayatına  başlamıştır.  İlk 
sayısı  7  Nisan  1866'da  Ignjat  Sopron'un  tek 
başına  çalışmasıyla  çıkan  gazete,  politik, 
eğlenceli  ve  öğretici  bir  içeriğe  sahiptir.  Bu 
gazete ilk olarak haftada bir Perşembe günleri, 
60  kuruşa  satışa  sunulmuştur.  Gazete  için 
abone 
olunabiliyordu. 
Daha 
sonra 
Saraybosna'dan  postalar  Pazar  günleri  yola 
çıktığı için gazetenin basımı Cumartesi günleri 
gerçekleştirilmiştir. 
Kril 
Alfabesinde, 
Boşnakça  ve  sekiz  sahife  olarak  basılan  bu 
gazetenin ebadı 25x34 cm dir. 
Gazete sayfalarında, yurtiçi ve yurtdışı haberler  
verilmekle  beraber  kanunlar,  resmi  kararlar, 
ticari haber ve  yazılar ve  borsadan haberler de 
yer  almaktaydı.  Bunların  dışında  hikayeler, 
şiirler,  tarihi  yazılar,  doğal  ve  pedagojik 
yazılar, ön söz bölümü, hususi notlar ile okullar 
hakkında  bilgiler  de  gazete  sayfalarında 
kendine  yer  bulmakta  idi.  İlk  sayısında  Bosna 
Hersek'te  artık  bir  matbaa  kurulup  faaliyete 
başladığını  haber  veren  Bosanski  Vjestnik, 
Osman  Paşa  için  yazılmış  manzum  bir 
medhiyeyi  de  Türkçe  ve  Boşnakça  olarak 
vermiştir.  
Gazete,  24  Eylül  1866  yılına  kadar  25  sayı 
düzenli,  ayrıca  iki  sayı  da  özel  olarak  (6 
Haziran  ve  26  Temmuz'da)  çıkarılmıştır.  Özel 
bir işletme olan Ignjat Sopron'un sahipliğindeki 
bu  matbaanın  vilayete  satılması  ve  vilayet 
matbaasına  dönüştürülmesi  sonucu  gazete 
kapanmış  ve  Saraybosna'da  kurulan  ilk 
matbaada  çıkan  gazete  olarak  tarihe  geçmiştir. 
Ayrıca  Mehmed  Şakir  Kurtçehayiç'in  Gülşen-i 
Saray  adlı  gazeteyi  çıkarmasının  da  bu 
gazetenin  tiraj  kaybetmesine  ve  kapanmasına 
sebep  olduğu  unutulmamalıdır  (Kruševac, 
1978:50). 
3.2. Bosna Gazetesi 
Vilayetin 
resmi 
gazetesi 
olan 
Bosna 
Gazetesinin  ilk  sayısı  16  Mayıs  1866  (13 
Muharrem  1283)  tarihinde  yayınlanmıştır. 
Ignjat  Sopron matbaasını  vilayete  satıncaya  ve 
gazetesi  kapanıncaya  kadar  Bosna  gazetesi 
Sopron'un  şahsi gazetesi  Bosanski  Vjestnik  ile 
beraber  çıkmış  ve  Sopron  gazetenin  Boşnakça 
muharriri  olarak  tanıtılmıştır.  İlk  çıktığında 
dört sayfa (28 Mart-18 Temmuz 1878 tarihleri 
arası  sekiz  sayfa)  olan  gazetenin  birinci  ve 
dördüncü  sayfaları  Kril  Alfabesi  ile  Boşnakça, 
ikinci ve üçüncü sayfaları ise Arap Harfleri ile 
Türkçe  (Osmanlıca)dir.  Gazetenin  24.  sayısına 
kadar  Boşnakça  kısmında  basım  yeri  olarak, 
“Saraybosna’daki  Sopron’un  Matbaası”  diye 
yazılmıştır.  İgnayat  Sopron,  basım  evini 
sattıktan  sonra  basım  evinin  adı  Vilayet 
Matbaası 
- 
Vilajetska 
Pečatnja 
olarak 
değişmiştir  (Zaçinoviç  2003:  17).  Başlığın 
hemen  altında,  Miladi,  Rumi  ve  Hicri  tarihler 
birlikte 
verilmiştir. 
Pazartesi 
günleri 
yayınlanan  gazetenin  başlığı  altında  verilen 
bilgiler şu şekildedir;   
- Dahili ve harici her türü haberleri içerir. 
- Umumun  menfaatine  dair  çeşitli  konuları 
içerir. 
- Haftada bir çıkar. 
-Bir  seneliği  40,  altı  aylığı  30  ve  üç  aylığı  20 
kuruştur. 
- Nüshası 40 paradır. 
- Taşralar için fiata posta ücreti ilave edilir. 

---