Kafedra: Mehmanxana və Restoran biznesi

3.2 Cəmiyyət müəssisələrində servis fəaliyyətinin təşkili

Cəmiyyət müəssisələrində fəaliyyəti ictimai nemətlərin yaradılmasına, xidmətlərin göstərilməsinə, bazar münasibətləri çərçivəsində və işçilərin peşə hazırlığı bazasında xidmət məhsullarının istehsalına yönəlmiş iqtisadi fəallığın müxtəlifliyətindən ibarətdir. Xidmət fəaliyyəti onun subyektləri qismində çıxış edən ixtisaslaşdırılmış xidmət strukturları tərəfindən yaranır (yəni istehsal olunur, həyata keçirilir).

Subyektlər qismində konkret sahibkarlar və ya xidmət təşkilatlarının kollektivləri çıxış edirlər. Belə təşkilatların nomenklaturasını göstərək:

• 
  firmalar, o cümlədən ixtisaslaşmış — məsələn, turizm, mehmanxana, müalicəvi;
  

• 
  müəssisələr, o cümlədən ixtisaslaşdırılmış — nəqliyyat, aviasiya, Təmir, ticarət;
  
• 
  Büro, kontorlar-hüquqi, informasiya-reklam, mənzil-istismar;
  
• 
  müəssisələr (hüquq — mühafizə, mədəniyyət müəssisələri və s.) - milis şöbələri, kinoteatrlar, teatrlar, muzeylər, kitabxanalar;
  
• 
  təşkilatlar — prokat, bank, anbar, sığorta, mühafizə, incəsənət sahəsində və s.
  

İnsanların ailə-qohumluq, dostluq münasibətləri çərçivəsində bir-birinə göstərdiyi təmənnasız və könüllü xidmətlərdən fərqli olaraq, xidmət fəaliyyəti subyektlərinin fəaliyyəti tam və ya qismən bazar mübadiləsi prinsiplərinə əsaslanır, həmçinin hüquqi və inzibati-təşkilati xarakterli reqlamentasiyalara ciddi şəkildə tabedir. Belə ki, xidmətlər sahəsində biznes bütünlüklə kommersiya bazasında həyata keçirilir və bu, yüksək əmək məhsuldarlığına, aşağı maya dəyərinə və xidmətlərin rəqabət qabiliyyətliliyinə nail olmaq məqsədi daşıyır. Eyni zamanda, bir çox dövlət müəssisələri əhaliyə qarışıq əsasda xidmət göstərirlər: qismən kommersiya əsasları üzərində ictimai nemətlərin əvəzsiz yenidən bölüşdürülməsi mexanizmi əsasında.

Ümumilikdə, cəmiyyət müəssisələrində xidmət fəaliyyəti əhalinin ictimai və fərdi tələbatlarının geniş spektrini təmin etməyə imkan verir və bununla da müasir tipli iqtisadi və sosial münasibətləri səmərəli şəkildə inkişaf etdirir.

Müasir təcrübədə xidmət sahəsi (və ya "servis sahəsi") iqtisadiyyatın və sosial qarşılıqlı əlaqələrin miqyaslı sahəsi kimi çıxış edir.

Müasir şəraitdə xidmət fəaliyyətinin rolu və mahiyyəti. Əhali birinci dərəcəli (həyat təminatı ilə bağlı) tələbatların ödənilməsindən ikinci dərəcəli (sosial, sağlamlıq, mənəvi sorğular) tələbatlara keçir. İctimai şüurda xüsusi dəyər gündəlik həyatın bütün tərəflərinin təkmilləşdirilməsi, məişətin optimallaşdırılması, insanın asudə vaxtlarında tam istirahət etməsi zərurətini əldə edir.

Servis fəaliyyətinin subyektləri göstərilən ictimai sorğulara operativ cavab verir və stimullaşdırırlar. Nəticədə, son onilliklər ərzində dünyanın bir çox ölkələrində ictimai tələbatın ödənilməsi üzrə yeni növlərin və xidmət formalarının yaranması prosesi sürətlə getmişdir ki, bu da indiyədək ailə və əhalinin özfəaliyyət fəaliyyəti çərçivəsində sənaye istehsalının və ya özünəxidmətin tərkib hissəsi olmuşdur.

XX əsrin son üçdəbirinin iqtisadiyyatında xidmətlərin yeni istehsal keyfiyyəti inkişaf etmiş sənaye ölkələrinin ümumi milli məhsulunda xidmət payının artırılması kimi göstəricilərdən xəbər verir. Avropa Birliyi ölkələrində ÜDM-də xidmətlərin payı 63%, ABŞ - da isə 73% təşkil edir.

İstehsal xidməti ilə yanaşı, ticarət, nəqliyyat, rabitə ilə bağlı sıx təmasda olan (lakin birləşməyən) paylayıcı xidmətlər də fəal inkişaf edir.

Rabitə xidmətlərinin yeni növləri — telefon rabitəsinin yeni üsulları, kompüter şəbəkələri və kommunikasiya xidmətlərinin yeni mərhələsi (optik-lif kabellərin, peyklər vasitəsilə rabitənin, Kompüter rabitəsinin mənimsənilməsi) ilə bağlı seqmentlər xüsusilə nəzərə çarpacaq transformasiyaları yaşayır.

İnkişaf dinamikası və yüksək tələbat bu gün servis fəaliyyəti də daxil olmaqla, işgüzar praktikanın istisnasız olaraq bütün sahələrinə daxil olan İşgüzar xidmətlər üçün də səciyyəvidir.

Nəhayət, üçüncü sektorun daxili strukturunda ciddi dəyişikliklər insanın rekreasiya və inkişafına yönəlmiş xidmətlərin rolunun artması ilə xarakterizə olunur. Bu xidmətlər sosial-mədəni, rekreasiya, mənəvi tələbatlarla, həmçinin istənilən insanın fərdi tələbatları ilə bağlıdır.

NƏTİCƏ

Kurs işində göstərilən məsələlərdən aydın olur ki, mövcud problemlərin, yoldaşlıq və servis fəaliyyəti prosesinin təşkil edilməsi və onun xüsusiyyətləri mövzusu gələcək dövrlərdə də kifayət qədər aktual və ciddi elmi araşdırmalar aparılmasına ehtiyac duyulan bir sahə olacaqdır. Həmçinin başqa inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olduğu kimi respublikamızda da servis fəaliyyəti və onun istehsala göstərdiyi təsir, istehsal müəssisələrində yoldaşlıq və cəmiyyət fəaliyyətinin inkişaf istiqamətləri və onun tətqiq edilməsi müasir dövrün əsas məsələlərdən biridir. Tətqiq etdiyim kurs işi mövzusu mövcud problemlərin bir hissəsinə aydınlıq gətirsə də, ölkəmizin yoldaşlıq cəmiyyət müəssisələri inkişafını nəzərə alaraq,yoldaşlıq cəmiyyət fəaliyyətinin inkişaf aspektləri və onun müəssisəyə göstərdiyi əhəmiyyətli təsir daha geniş araşdırılmalıdır.

Qədim zamanlarda servis fəalliyəti sahəsi üzrə nəzəriyyələr belə ifadə edilirdi. Hal- hazırkı dövrdə də bəzi alimlərin fikrinə görə istehsal fəaliyyətinin strukturu istehsal, mübadilə, bölgü və istehlakdan ibarətdir. Bunlara baxmayaraq, indiki dövrdə açıq şəkildə ifadə edə bilərik ki, iqtisadiyyatın nəzəriyyə modelinin strukturunun əsasında istehsal prosesi dayanmır. Bu prosesin strukturu məhz servis fəaliyyətilə başlayır. Əlbəttə oda doğrudur ki, müasir dövdə servis xidmətlərini həyata keçirən müəssisə və firmalar beynəlxalq standartlara cavab verən elmi əsaslı və mürəkkəb müqavilə və razılaşmaların köməyi ilə xammal, material, avadanlıq və digər dövriyyə kapitalını əldə etmədən, eyni zamanda ilk yığım şəklində toplanan əsas kapitalla yanaşı yeni kapital, onu təşkil edən hissələr olmadan istehsal fəaliyyətinə başlanması mümkün deyil. Əsas kapital və dövriyyə kapitalı isə yalnız kommersiya fəaliyyəti, yəni alqı-satqı yolu ilə əldə edilir.