Kasbiy psixologiya

Turli intellekt va ijodiy qobiliyatlarga ega o’quvchilarning shaxsiy 
xususiyatlari (M.Vollax va N.Kogon) 
INTELLEKT 
 
Yuqori 
Past 
Ij
o
d
iy
q
o
b
il
iy
at
lar
Y
u
q
o
ri
O‟z imkoniyatlariga ishonch 
yaxshi rivojlangan, o‟z-o‟zini 
nazorat qila olish. 
Yuqori ijtimoiy 
moslashuvchanlik 
Barcha yangiliklarga kuchli 
qiziqish 
Diqqatning yuqori darajada 
to‟planishi 
Uning 
hayot 
(dunyo) 
haqidagi 
tasavvurlari 
va 
maktab 
talablari 
orasidagi doimiy kelishmovchilik bor. 
O‟ziga ishonmaslik va o‟zini yetarli 
hurmat qilmaslik 
Boshqalar tomonidan baholanishdan 
qo‟rqish 
Pas
t 
Barcha 
kuchi 
o‟qishda 
muvaffaqiyatga 
erishishga 
yo‟naltirilgan. 
Muvaffaqiyatsizlik falokat 
sifatida idrok qilinadi. 
Tavakkal qilish va o‟z fikrini 
omma oldida aytishdan qo‟rqish 
Dilkashlikning yetarli emasligi 
O‟z-o‟ziga baho berishdan 
qo‟rqish. 
Hayotga yaxshi moslashish va undan 
qoniqish (tashqi belgilarga ko‟ra) 
Intellektning kamligi odamlar bilan til 
topa olish, biroz passivlik orqali 
to‟ldiriladi. 
D. Past intellekt va past kreativlikka egalar
. Tashqi muhitga yaxshi 
moslashadilar, ko‟pincha "o‟rtacha" mavqega ega. O‟zlari egallab turgan ijtimoiy 
mavqei ularni qoniqtiradi. O‟z-o‟zini baholashlari adekvat, o‟quv predmetlariga 
bo‟lgan qobiliyatning pastligini ularning yuqori ijtimoiy intellekti, dilkashligi, 
o‟qishdagi passivligini to‟ldirib turadi.
Psixomotor qobiliyatlar - harakatlar va harakatlar tizimini amalga oshirish 
va boshqarishning psixologik va motor (harakat) asoslari. Ularga quyidagilar 
kiradi: statistik kuch; dinamik kuch; keskin harakatlardagi kuch; umumiy 
moslashuvchanlik qobiliyati; epchillik; umumiy chidamlilik; maxsus faoliyatga 
chidamlilik; muvozanatni tuta olish.

---

147 
Biror faoliyatning ayniqsa muvaffaqiyatli, mustaqil va orginal tarzda 
bajarilishini taqozo qiladigan zo‟r qobiliyatlar birikmasi talant deyiladi. Ijodiy 
faoliyatga qobiliyatli bo‟lgan kishilarni talantli kishilar jumlasiga kiritish mumkin.
Talantlilikning yuqori bosqichi geniallik deb ataladi. Ijtimoiy hayotda, fan, 
adabiyot, san‟at va shu kabi sohalarda printsipial ravishda yangi bo‟lgan biror 
narsani yaratgan kishilar geniylar deb hisoblanadilar. Genial kishilar insoniyat 
taraqqiyotida yo‟l ko‟rsatuvchi bosqichlar bo‟lib xizmat qiladilar, tarixiy shaxslar 
bo‟ladilar.
Qobiliyatlar, masalan, olim, yozuvchi, konstruktor va hokazolar 
shug‟ullanadigan aqliy mehnat bilan mashg‟ul bo‟lgandagina paydo bo‟lib 
qolmaydi. Faoliyat turlari "oliy" va "quyi" xillarga bo‟linmaydigan va texnika 
taraqqiyoti oddiy ishchini yoki qishloq xo‟jaligi sohasida ishlayotgan mehnatchini 
ijod bilan shug‟ullanishga, ratsionalizator bo‟lishga, ishlab chiqarishda yuqori 
ko‟rsatgichlarga erishishga undayotgan, ayniqsa bizning mamlakatimizda jismoniy 
ishda ham qobiliyatlar namoyon bo‟laveradi.