Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

9. Mevlana Muhyiddin Muhammed Karabaği 
Mevlana Muhyiddin Muhammed Karabaği, Kanuni Sultan Sülеyman döneminin 
önemli alimlerinden biri olmuĢtur. O, Azerbaycan‘nın Karabağ bölgesinde dünyaya gelmiĢtir. 
Muhyiddin Muhammed X/XVI. asırda yaĢamıĢtır. Muhammed Karabaği, Adudiddin 
Abdürrahman bin Ahmed es-Sıddîkî el-Ġci‘nin 
Edebü‟l-Bahs
adlı eserine çok geniĢ bir Ģerh 
yazmıĢtır. Bu Ģerh 
ġerhü‟r-Risaleti‟l-Adudiyye 
ve
ġerhu‟l-Hanefîyye
adları ile de
bilinmektedir.
46
10. Seyyid Muhammed Rafi‟ b. Abdurrahman eĢ-ġirvani Nureddin el-Hanefî 
(1065/1654) 
Azerbaycanlı alimlerinden olan Seyyid Muhammed, Ebû Hanife‘nin 
Fikhu‟l-Ekber
eserine 
ġerhu Fıkhi‟l-Ekber li Ġmam Ebi Hanefî
isimli Ģerh yazmıĢtır.
47
11. Sadreddinzâde Muhammed Emin eĢ-ġirvânî
Tam adı Muhammed Emin b. Sadruddin eĢ-ġirvânî (1036/1627) olan müellifin,doğum 
yeri hakkında kaynaklarda kesin bir açıklama yer almamakla birlikte, yaĢadığı ve nispet 
edildiği bölge göz önüne alınarak, Azerbaycan'ın kuzeyinde bulunan ġirvan isimli bir Buhara 
kasabasında dünyaya geldiği kabul edilmektedir. Temel Ġslâm ilimlerindeki ilk eğitimine 
babasından ders alarak baĢlayanġirvânî, daha sonra Molla Hüseyin Halhâlî'nin (1014/1605) 
talebesi olmuĢtur.YaĢadığı bölgenin Safevîlerin eline geçmesi akabinde, Ehl-i sünnet 
mensuplarına çeĢitli baskılar yapıldığı için, ailesiyle beraber önce Halep'e, daha sonrada 
Diyarbekir'e göç etmiĢ ve burada ġâfii mezhebinden ayrılıp Hanefî mezhebine geçmiĢtir. 
Aklî ve nakli ilimlerde eĢsiz biri olduğu belirtilen ġirvânî'nin tefsir, hadis, kelâm ve 
mantık dâhil olmak üzere pek çok alanda çeĢitli problemleri ele alan bir kısmı risâle 
niteliğinde muhtelif çalıĢmaları bulunmaktadır. Bunlar arasında kelâm ve akaid konularında 
Ģu eserleri sayılabilir: 
Risâle fî tahkîki'l-mebde' vel me'âd, Risâle fî mes'eleti'l-îmân, HâĢiye 
alâ dîbâceti ġerhi'd-Devvânî 'ale'l-'Akâ'id, Risâle fî iĢkâli kevni'l-vahdeh fî KelimetiĢ-Ģehâdeh, 
Tercümânü'l-ümem. 
Burada 
HâĢiye 'alâ Tefsîri'l-Beyzâvî 
isimli tefsir çalıĢması ile 
araĢtırmacılar tarafından Kâtib Çelebi'nin (1067/1657) 
KeĢfüz-zunûn
'una örnek ve kaynak 
olduğu belirtilen 54 ilim dalının tanıtıldığı 
el-Fevâ'idü'l-Hâkâniyye 
adlı eseri özellikle 
zikredilmelidir.Yine Osmanlıca yazılmıĢ bir mezhepler tarihi olan 
Tercümânü'l-ümem 
adlı 
eserinin Abdülkadir Karahan tarafından Türk ilim dünyasına tanıtıldığı da belirtilmelidir.Daha 
sonra Ethem Ruhi Fığlalı, hem ġirvânî ve eserini tanıtan bir makale kaleme almıĢ, hem de 
eserin tenkitli basımını gerçekleĢtirmiĢtir.Ayrıca günümüz araĢtırmacıları tarafından, 
ġirvânî'nin Fetih sûresi tefsirini yaptığı bir çalıĢması tahkik edilmiĢ,ibadet üzerine yazdığı bir 
risâlesi de sadeleĢtirilerek yayımlanmıĢtır.
48
45
Nesirov, Elnur, 
Orta Esrlerde YaĢamıĢ Azerbyacanlı Âlimler,
s. 284-5. 
46
Mehreliyev, E. - Ahundov, E., 
ġirvaniler, 
Bakü, 1996., s. 60. 
47
ġirinova, 
Yusif Dövletoğlunun “Menzum Fiqh” Tercüme Abidesi, 
s. 61. 
48
Hülya Alper, ―VII. Yüzyü Osmanlı DüĢünce Dünyasında Bir Gazzâlî ġ ilrilti Otamk Sadreddinzâde eĢ-ġirvânî 
ve ġerhu'r-Risâleti'l-Kudsiyye Örneğinde ġerh Geleneği‖, 
Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi,
2012, 
21, 59-80; Abdülkadir Karahan, "Tercümânü'l-ümem (Ġtikad Mezhepleri Üzerine Türkçe Bir Yazma)", 
Ġstanbul 
Yüksek Ġslâm Enstitüsü Dergisi, 
I (Ġstanbul 1962), s. 4-21.Ethem Ruhi Fığlalı, "Ġbn Sadru'din eĢ-ġirvânî ve 
Ġtikâdî Mezhepler Hakkındaki Türkçe Risalesi", 
Ankara Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Dergisi, 
XXIV (Ankara 
1981), s. 249-276; a. mlf. , "Tercümânü'l-Ümem", 
Ankara Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Dergisi, 
XXIV 
(Ankara 1981), s. 277-335. 

---

 
Kastamonu Üniversitesi
302