Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

D. Azerbaycan‟da Hanefi Geleneğin Bazı Temsilcileri 
Azerbaycan‘a bağlı Erdebil, Tebriz, Marağa, Berzend, Selmas, Hoy, Berde, Nahçıvan, 
Gence, ġemkir, Beylegan, ġamahı, Bakü ve Derbent gibi önemli ilim, kültür ve ticaret 
merkezleri bulunmaktaydı. Bu Ģehirlerde ilimle uğraĢmak isteyenler ilk eğitimlerini kendi 
Ģehirlerinde alıyor, daha sonra ise Bağdat, Kufe, Basra, DimeĢk, Kahire ve diğer önemli ilim 
merkezlerine giderlerdi. Böylece muhtelif alanlarda kendilerini yetiĢtiren alimler zümresi 
oluĢuyordu. Аbdullаh b. el-Hüsеyn el-Berdei Ebu Said el-Hanefî (317/929), Ebu Bekir 
Ahmed b. Hаrun b. Ruh el-Berdici (301/914), Mekki b. Ahmed Sadevеyh el-Berdei 
(301/914), Ebülulа b. Аbdullаh Ali el-Halili el-Kazvini (446/1054) gibi Ģahıslar bu dönemin 
önemli alimlerinden sayılmaktadır. 
37
Bölgede Hanefi mezhebine bağlı alimlerin özellikle fıkıh alanında ciddi ilerleme 
kattetikleri görülmektedir. AĢağıda tespit ettiğimiz bazı hanefi alimler yaĢadığı dönem ve 
faaliyetleri hakkında bilgi vererek bölgedeki Hanefi çizgiyi belirlemeye çalıĢacağız.
1. Mevlana ġemsuddin Muhammed el-Hanefi Tebrizi 
ġeybaniler döneminde yaĢamıĢ Hanefi fakih ve mütekellimlerdendir. O, Ebu‘l-Fazl 
Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Abdilgaffar el-Îcî‘nin (680/1281) 
Adabü‟l-Bahs 
adlı 
eserine Ģerh yazmıĢtır. Bu Ģerh 
Risaletu‟l-Hanefiyye ala Adabü‟l-Adudiyye
adı ile meĢhur 
olmuĢtur.
38
Mevlana ġemsuddin900/1494‘lü yıllarda vefat etmiĢtir.
28
Naile, Süleymanova,
Orta Esr Azerbaycan Hüquq Mektebi Ve Onun Nümayendeleri
, Bakü: Nurlan, 2011, s. 
39. 
29
Alizade, Aydın,
 I-VII Esrlerde Ġslam Devletlerinin Tarihi, 
trz., s. 332-333 
30
Süleymanova,
Orta Esr Azerbaycan Hüquq Mektebi Ve Onun Nümayendeleri
, s. 40. 
31
Süleymanova,
Orta Esr Azerbaycan Hüquq Mektebi Ve Onun Nümayendeleri
, s. 45. 
32
Hamdullah Kazvini Marağa‘nın bir dönem Azerbaycan‘ın baĢkenti olduğunu kaydetmektedir. Müellife göre 
bölgenin nüfusu Türklerden oluĢmakta ve çoğunluğu Hanefi mezhebine mensuptur. Bkz. Hamidullah Mustevfi 
Kazvini, 
Nüzhetü‟l-Külub
, London 1919, s. 88,
33
Gabala, ġirvan‘ın kasabalarındandır. Nüfusunun çoğunluğu Sünni, diğerleri ise ġiî‘dir. Bkz. Keremov, H., 
Seyyah ve CoğrafyaĢünas Zeynelabidin ġirvani, 
Bakü: AzerneĢr, 1958, s. 50. 
34
Niyazabad Ģehri günümüzdeHaçmaz Ģeherinden 14 km doğuda Hazar denizinin kıyısında yerleĢmektedir. 
Eskiden Hazar denizinin batı sahillerindeki en önemli liman Ģehirlerinden biri olmuĢtur. Bu Ģehrin Hanefî 
mezhebinde olduğu bilinmektedir. 
35
ġeki, ġirvan bölgesinde küçük bir Ģehirdir ve Dağıstan‘a yakındır. Nüfusunun çoğunluğu Sünni, diğerleri ise 
ġiidir ve hepsi Türklerdir. Yüzleri beyaz ve güzellik bakımından zenginlerdir. Bkz. Keremov, H., 
Seyyah ve 
CoğrafyaĢünas Zeynelabidin ġirvani, 
s. 49. 
36
Süleymanova,
Orta Esr Azerbaycan Hüquq Mektebi Ve Onun Nümayendeleri
, s. 45 vd. 
37
ġirinova, Rübabe, 
Yusif Dövletoğlunun “Menzum Fiqh” Tercüme Abidesi, 
Bakı: Elm ve Tehsil, 2016, s. 94 vd. 
38
Kehhale, Ömer Rıza, 
Mu‟cemu‟l-Müellifin
, Beyrut 1993, III/349. 

---

 
Kastamonu Üniversitesi
300