Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

C. Bölgedeki Devletlerin Mezhebi Yönelimleri
Ġslam‘ın Azerbaycan coğrafyasında yayılmasından sonra bölgede birçok devlet 
kurulmuĢtur. Bu devletler bazen bağımsız bazen de hilafet merkezine bağlı Ģekilde varlıklarını 
sürdürmüĢlerdir. Biz daha çok Hanefi çizgiyi benimsemiĢ devletleri mercek altına adık. 
Bununla birlikte Azerbaycan bölgesindeki Tebriz, Merend, Miyane, Urmiye, Muğan, Aran, 
ġirvan, Beylegan ġeki, Gabala, Derbend gibi Ģehirler hilafet merkezinden göç eden farklı 
aileler tarafından yönetilmeye baĢladı. Bu da bölgedeki mezhebi yapının Ģekillenmesinde 
önemli derecede rol oynadı.
1. ġirvanĢahlar Devleti (181-784/799-1382) 
Abbasi hilafetinin zayıflamasıyla birlikte Azerbaycan‘da ortaya çıkan devletlerden ilki 
ġirvanĢahlar Devleti‘dir. ġirvan daha önceleri Azerbaycan‘ın kuzeyinde küçük bir Ģehir 
olmutur. ġirvanĢahlar devleti 181/784 yılında kurulmuĢ olup varlığını 799/1382 yılına kadar 
sürdürmüĢtür. Ġslam‘ın bölgede yayılmasından sonra ġirvanĢahlar devletini arap asıllı 
Mezyediler yönetmiĢtir. Bu aile tarihte ġeybaniler ve Yezidiler olarak da bilinmektedir. 
Mezyedilerin kökleri Rabia kabilesine kadar uzanmaktadır. Hz. Osman (644-656) döneminde 
Aran bölgesini iĢgal eden Salaman b. Rabia bu kabilenin önemli temsilcilerinden biridir. Bu 
ailenin de bu dönemde göç ederek bölgeye yerleĢtiği bilinmektedir. Mezyedilerin önemli 
Ģahıslarından biri olan Yezid b. Mezyed halife Harun er-ReĢid zamanında güney Kafkas ve 
aynı zamanda ġirvan bölgesinin hâkimi olmuĢtur. Kaynakların verdiği bilgiler ıĢığında 
ġirvanĢahlar döneminde bölgenin hâkim mezhebinin Hanefilik olduğu anlaĢılmaktadır. Bu 
dönemde bölgede yaĢamıĢ olan birçok Hanefi âlimin mevcut olduğunu dikkate alırsak bu 
görüĢü kabul etmek doğru olacaktır.
25
2. Salariler Devleti (318-371/931-981) 
Saciler döneminin son yıllarında Azerbaycandaki iç karıĢıklıkları fırsat bilen Deylem 
(Gilan) hakimi Merzban Ġbn Muhammed sonuncu Saci hükümdarı Deysem‘i yenerek (941) 
baĢkent Erdebil‘i ele geçirdi. Merzban b. Muhammed (941-957) Salariler sülalesinden olduğu 
için bu devlet Salariler devleti olarak bilinmektedir. Devletin baĢkenti Erdebil 
olmuĢtur.
26
Ruslar‘ın Azerbaycan‘a yürüĢleri ile birlikte Salarî devleti iç savaĢların etkisiyle 
zayıflayarak 371/981 yılında son bulmuĢtur.Salariler döneminde bölgede Hanefiliğin yoğun 
olduğu, ġafiiliğin de taraftarlarının olduğu gelen bilgiler arasındadır.
27