Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

b ax m ay araq ,  ağıllı  v ə   d ü şü n cəli  ad am lar y a n ın d a  korun  günahı  g ö z lü -  
nü n k ü n d ən :  az  olar v ə   o n u  ü zrlü   hesab  e d ə rlə r.
Elm  v ə   b iliy in  ə ld ə   ed ilm əsi h ə r  şey d ən   ə w ə l   insana öz h ö rm ə tin i 
q ald ırm aq ,  iz z ə ti-n ə fs in i  qo ru m aq  ü çü n  lazım dır.  O  y aln ız b a şq a la rm a  
ö y rə d ilm ə k   üçün  olsa,  insan  ö zü  ondan  b ir  x e y ir  g ö rm ə sə ,  o,  h a m ın ın  
istifad ə  etdiyi  b u lağ a  oxşar:  suyundan  h am ı  fayda  g ö tü rər,  la k in  
bulağ m   b u n d an   x ə b ə ri  olm az.
İki  şey d ə n , y ə n i elm  v ə  m aldan,  insan  ə w ə l   özü istifad ə edib,  s o n -  
ra  b a şq aların a p ay lam alıdır.  T ə c rü b ə lə rin   n ə tic ə lə ri  sə m ə rə li  o lduqda, 
insan  ə w ə l   onu  ö zü n ə,  sonra  b aşq aların a  tə tb iq   etm əlid ir,  y ən i  in san  
ə v v ə l ö zü n ü  m ü alicə e tm əlid ir, so n ra başq aların ı.  Kim  b u  sö zlərin  m ə -  
nasını  d ə rk   etm əy ib   o n u   c ə fə n g iy a t  saysa,  k o ru   gor  o x u y an   axm ağa 
b ə n z ə r,  A ğ ıllı  adam   g ə rə k   işin  ə w ə lin d ə   on u n   sonunun  n ə   ilə  q u rta - 
racağ ın ı  g ö zü n ü n   q ab ağ ın a  g ə tirə ,  yola  çıx m am ış  h ara  g ed əcəy in i 
m ü ə y y ə n   ed ə .  Ə ks  h ald a,  o,  y o lun  ortasında  avara  qalar,  n ə tic ə d ə   isə 
p e şm an çılıq  v ə   fə la k ə td ə n  b aşq a b ir şey  q azanm az...  A ğıllı  adam   o d u r 
ki,  ə c d a d la rın   h ə y a tın d a n   ib rə t  dərsi  götürüb  onların  tə c rü b ə sin d ə n  
istifad ə  e d ə.  H ə r b ir  işi  y en id ən   y oxlam aq  istə y ə n   insan  h ə m işə   m ö h - 
n ə t  için d ə  yaşar.  O d u r ki,  d eyiblər,  h ə r ziy an d a  bir x e y ir var.  Lakin  ən  
yaxşısı  b u d u r  ki,  başqalarınm   ziy an   çək d iy in i  görüb,  o n ların   faydalı 
tə c rü b ə lə rin d ə n   istifad ə  ed əsən .  B u  yol  ilə  g e tm ə y ə n   ad am lar  g ü n ü - 
g ü n d ən   m ü v ə ffə q iy y ə tsiz liy ə   u ğ rar  və  n ə h a y ə t,  u zun  təc rü b ə d ə n  
so n ra dü zg ü n  yola d ü şə n ə d ə k  ö lü m  vaxtı g olib çatar.  K im   fürsəti  əld ən  
v ersə,  iş  g ö rm ək   lazım  o lan  y erd ə  kahıllıq  etsə ,  doğru  v ə   yalan ola b i- 
lə c ə k   x ə b ə rlə ri  doğru  hesab  edib  onu  başq aların a  zorla  q əb u l  etdirsə, 
y alan çın ın   yağlı  d ilin ə  inansa,  öz  təro fd arlarım   fitn ək ar  adam ların 
iftiralarına  ə sa sə n   incitsə,  m əsul  v əzifo ləri  ağıllı  ad am lar  tapşırm ayıb 
o n ların   g ə tirə   b iləcəy i  xeyri  ə ld ə n   v ersə,  yaşay ış  im kanlarından  m ə h - 
rum   olar.  İnsan  heç  b ir  şeyin  d ü şk ü n ü   o lm am ah d ır.  A ğıllı  adam   üçün 
d ü şk ü n lü k d ən ,  doğru y o ld an  azıb  ö z  arzu y ü k ü n ü  şü b h ə lə r küləyi  əsən  
y e rə   və  y a   etibarsızlıq  havası  olan  e v ə   qoym aq d an   daha  zərə rli  heç  nə 
ola  b ilm əz.  Ç ünki  in san lar ə k s ə rə n   düşkünlük  v ə   ya  buna  b ə n z ə r şey - 
lə r  ü zü n d ən   c ə h ə n n ə m ə   gedirlər.
A ğıllı  ad a m la r tə sa d ü fə n   düşk ü n lü k   v ə  a lu d əçilik   m ü h itin ə  düşsə, 
te z  oradan  x ilas  olm ağa  çah şm alı  v ə   səhvi  d ə rin lə şd irm ə m ə lid ir.  D iiş- 
k ünlüyü  irad ə lilik   v ə   ə h d ə   v ə fa   kim i  q iy m ə tlə n d irm ə m ə lid ir.  H ər  kəs 
k o r-k o ra n ə   n a b ə lə d   yola  çıxsa,  o,  xalq ın   getdiyi  düz  yoldan  uzaqlaşar
vo  no  q ə d ə r  çox  g etsə,  o  q ə d ə r  çox  azm ış  olar.  Ə g ə r  hirsli  və  q ə d d ar 
bir ad am tn   g özünə  tikan  d üşsə  vo  o,  bu  tikanı  çıxarm ayıb  onu  ə h ə m iy - 
y ə ts iz   b ir  şey  hesab  ed ərək   gözünü  o v u şd u rm ağ a  başlasa,  m ütləq  kor 
olar.  A ğıllı  adam   göylərin  h ö k m ü   ilə  razılaşıb   ona  inanm alıdır,  lakin 
b u n u n la  yanaşı,  ağ h n   və  tə c rü b ə n in   d e d ik lə rin ə   d ə   qulaq  asm ahdır. 
Ü m u m iy y ətlə,  sad əlö v h lü k   v ə   so h v lərə  yol  v erilm əm əlid ir.  A ğtllı 
adam   ö z ü n ə   rəv a  bilm ədiyi  şey ləri  başqalarına  da  rə v a   g ö rm əm əlid ir. 
Ç ünki  h ə r   b ir  o m əlin   öz  m ükafatı  var,  m ö h lət  başa  çatdıqda,  vaxtı 
y etişd ik d o   o,  özünü  m ütləq  b ü ru zə  verər.
Bu  kitabı  o xuyanlar, h ər şey d ən  ə v v əl,  onun m ən asım   dərk etm ə y ə  
çaltşm alı,  orada  işləd ilən   istiarələri,  rəm zli  v ə   m ü əm m alı  sözlori  başa 
düşm oli  və  te z -te z   başqa  k itab lara  m ü raciət  etm ək   ehtiy acın d an   azad 
olm alıdır.
İbn  M ü q əffa  bu  foslə ə la v ə   ed ə rə k  d ey ir ki,  m ən  farsların  bu  kitabı 
hind  d ilin d ə n   p ə h lə v i  dilino  tə rc ü m ə   etd ik lərin i  g ö rd ü k d ə   istodim   ki, 
İraq,  Ş am   v ə   H icaz  ə h li  d ə  ondan  istifadə  edo  bilsin  v ə   bu  kitab  o n la - 
rın  a n a   dili  olan  ə rə b   d ilinə  tə rc ü m ə   edilsin.  Sonra  m ə n   bu  işi  y erino 
y e tirə rk ə n   ınüm kün  q ə d ə r  diirüst  və  aydın  tə rc ü m ə   etm oyo  çalışdım  
ki,  to lə b ə lə r  vo  o x u cu lar ondan  asanlıqla  istifad ə  edo  bilsinlər.
67  ( 5 ^ -

---

TƏBİB  B Ə R Z U Y Ə   HAQQINDA  FƏSİL
Fars  tə b ib lə rin in   b aşçısı  B ərz u y e   b elə  n ə q l  edir:  “M ən im   atam   o r -  
du  başçılarından,  an am   isə  Z ə rd ü şt  ü ləm aları  ailəsin d ən   idi.  A lla h m  
m ə n ə   b əx ş  etdiyi  ilk  n e m ə t  a ta -a n a m ın   m ə h ə b b ə ti  oldu.  O nlar m ə n im  
qayğım a  q a lır  v ə  m ə n i  başqa  uşaqlarından  çox  sevirdilər.  M ənim   t ə r -  
b iy ə m lə   ayrıea  m əşğ u l  olur,  y e m ə k -iç m ə y im ə   xüsusi  fıkir  verird ilər. 
Y eddi  y aşım a  çatd ıq d a  m ən i  tibb  elm ini  ö y rə n m ə y ə   təh rik   etdilər.  B u  
elm   ilə  b ir  az  m əşğ u l  o lduqdan  sonra  onun  m əziy y ətin i  dərk  etdim . 
Sidq  ü rə k d ə n   coşqun  b ir  eh tirasla  onu  ö y rə n m ə y ə   girişdim .  Sonra  b u  
sə n ə td ə   böy ü k   şö h rət  qazan araq   x əstə lə ri  m ü alicə  e tm ə y ə   başladım . 
B irdən  bütün  insanların  n əfsi  kim i  m ənim   d ə   n əfsim in   dörd  şey  a rz u - 
sunda  olduğunu  hiss  etdim :  m al  toplam aq,  k e f  çək m ək ,  başqaları  t ə r ə -  
fındən  tə riflə n m ə k   v ə   əb ə d i  şö h rə t  qazanm aq.  O nu  d a  dem əliy əm   ki, 
tibb  elm in in   bütün  e lm lə r  y an m d a  və  bütün  dünyada  böyük  hö rm əti 
vardır.  T ib b   k itablarında  yazılıbdır:  “T ə b ib lərin   ə n   fazili  odur  ki,  x ə s -  
tə ləri  p u lsu z  m üalicə  etsin, bu y o lla o,  h əm  bu dünyanm ,  h ə m  də  o  biri 
dünyanın  n em ətin d ən   feyzyab  o la r” .  K ən d lin in   toxum   səp m ək d ən  
m əq səd i  öz  ruzusunu  çıxarm aq,  yəni,  taxıl  ə ld ə   etm əkdir.  H eyvanların 
yem i  sayılan  o t- ə lə f   isə   n ə tic ə   olaraq  özbaşına  ə m o lə   gəlir.  X ülasə, 
harada  sağalm asına  üm id  olan  x ə stə   eşitd iın sə,  gedib  onu  m əccani 
m üalicə  e tm ə y ə  başladım .  Bir az sonra tay -tu şlarım ın  m a l-d ö v lə t,  şan - 
şö v k ətd ə  m ə n d ən   ü stün  olduqlarını  gördüm .  T am ah  m ə n ə   zor  gəlir, 
nəfsim   m ən i  dünya  m alı  toplam aq  eşqinə  salırdı.  Az  qalm ışdı  ki,  y o - 
lum u  azam .  O z -ö z ü m ə   dedim :  “ Ey  nofs,  sən  x e y rin lo -ziy an   arasındakı 
fərqi  görm ürsən.  A ğıllı  adam , o ziyyəti  çox,  xeyri  az olan  şeyi  neeə arzu 
ed ə  bilər?  S ən  yaxşı  ad  qoyub  getm ok  fikrindəsonsə,  bu  fani  dünyada 
acgöz  v ə   h əris  olm a.  D ünyanın  işlorindən  m ö hkəın  yapışm ağın  əsas 
sə b ə b lə rin d ə n   biri  insanı  şim ik d irən   pul  v ə   dövlətdir.  Sən  doğru 
olm ayan  bu  fikirlərdən  əl  çək ,  əb o d i  savab  qazanm aq  üçün  çalış.  Ç ün- 
ki  yol  qorxulu,  yo ld aşlar  etibarsız,  köç  yaxın,  istiqam ot  nam əlum dur. 
A yıq  ol,  axirəti  əlo  g ə tirm ə k   üçün  fürsəti  fövt etm ə.  İnsanın  həyatı  bir- 
b irin ə  zidd  olan  dörd  ünsürün  qarışığından  hörülm üş  nazik  bir  sap 
kim idir,  onun  uzun  m ü d d o t davam   g ətirəco y in o   üm id bağlam aq  olmaz.
İnsan  b ə d ə n in in   ü zv ləri  b ir  m ıxla  b ə rk id ilə n   qızıl  b ü tə   oxşayır. 
M ıx  çıx arılacaq   büt p arçalan ıb   d ağ ıld ığ ı  kim i,  insanın b ə d ə n i  də  yaşa- 
m aq q abiliyyətini  itircək   çürüyüb d ağ ılır v ə  m ə h v  olur.  Q o h u m -q ard a-
şın,  d o st-a şn a la rın la   da  çox  q ü rrə lə n m o   v ə   onlarla  b ir  yerdə  olm ağa 
xüsusi  h ə v ə s  g ö stərm ə.  O nların  sev in cləri  h əm işə  k ə d ə rlə rin d ən   az, 
q ə m lə ri  isə  şadlıqlarm dan  çox  olar.  B ütün  bu  qəm   v ə  q üssə,  iztirab  və 
h ə y ə c a n la   birlik d ə  n ə tic ə d ə   insanı  bir  hicran   dərdi,  bir  ayrılıq  k ə d ə ri 
də  g ö zləy ir,  b ə z ə n  d ə  elə o lu r ki, birisi  öz  ailəsini  dolandırm aq, arv a d - 
uşaqlarını  təm in  etm ək   üçün  m al  toplam aq,  sə rv ə t  yığm ağa  m ə c b u r 
olur  v ə   özünü  bu  yolda  q urban  verir.  Bu,  ocağa  atılan  u d a 1 oxşayır, 
ətrin d ə n   başqaları  faydalanır,  yanm a  əzabını  isə  özü  ç ə k ir” .
Ö z -ö z ü m ə   dedim :  “Ən  doğrusu b u d u r ki,  sən x ə stə lə ri  m üalicə  e t- 
m ə k d ə n   ə l  ç ə k m ə ,  on a  fıkir v e rm ə   ki,  cam aat  h ə k im ə   qiy m ət qoym ur, 
onun  q ə d rin i  bilm ir.  S ən   onu  n ə z ə rə   al  ki,  m ü v ə ffə q   olub  bir  n ə fə ri 
ölüm ün  ço n g in d ən   qurtara  b ilsən ,  bunun  savabı  h ə r  şey d ən   çoxdur.
U z u n   sürən  to h lü k əli  x ə s tə lik lə r n ə tic o sin d ə  su,  çö rək ,  arvad,  uşaq 
üzünə  h ə s rə t  qalan  bir  insanı  m ü alicə  e tm ə k   və  onun  sağlam lığını 
özü n ə  q ay tarın aq   m üm kün  olsa,  bunun  n ə   q ə d ə r böyük  savab  iş  o ld u - 
ğunu  kim   h esab lay a  b ilə r? ” .
Ö z  nofsim lo  belo  m ü b arizəd o n   sonra o n u   y en ə  doğru  yola  q ay tara 
bildim .  S ə m iın i-q o lb d ə n ,  heç  b ir  şey  um m adan  x ə stə lo ri  m üalico  c t- 
m əy ə  başladım ,  uzun  m üddot  bu  işlo  m oşğul  oldum .  Bu  x idm otə  m ü - 
kafat  olaraq  ruzu  qapıları  m onim   üzüm o  açıldı.  Ş ahlar  arası  k o silm ə - 
don  m o n o   xolot  vo  peşkoş  v e rm ə y ə   b aşladılar.  Hom   H indistan  s o fə - 
rindən  o v v əl,  hom   do  sonra ço x lu  y ax şılıq lar vo tö hfolor gördüm .  M al- 
dövlot,  şa n -şö v k o tlo   ö z   ta y -tu şu m u   vurub  keçdim .
B irg ü n   tibb clm inin  m üvoffoqiyyotlori  vo  noticolori  haqqında,  v e r- 
diyi  fayda  vo  so ın o ro lo r  haqqında  düşünm oyo  başladım .  E lə  bir  hadiso 
xatırlaya  bilm odim   ki,  tibb  osil  sağlam lığa  sobob  olsun,  ya  heç  olınasa, 
birco  xostəliyi  tam am ilə  aradan  qaldırsın,  onun  geri  qayıtm aq  yollarını 
bağlam ış  olsun,  hoqiqot  belodirso,  o  zam an  ağıllı  adaın  tibb  clıninə 
etibar  edib  onu  şofaverici  hesab  edo  bilərm i?  Bu  zam an  savab  işlor 
görüb  axirot  üçün  olloşm ok  m ono  daha  inandırıcı  görünm oyə  başladı. 
D eyilonloro  göro,  bu  cü r  işlor  g ünah  kim i  xostəliyi  birdofolik  aradan 
qaldıra  bilir,  elo  aradan  qaldırır  ki,  o,  bir daha  geri  qayıda  bilmir.
M on  bütün  bunları  d ü şü n d ü k d ən   sonra  tibb  elm indon  ol  çokib  ila- 
hiyyatla  m oşğul  o lm ağ a  b aşlad ım .  D oğrusu,  m ən   bu rad a  əv v o li-ax ırı 
görünm oyən  bir  y o la  düşdüm .  Y ol  qaranlıq  v ə   qorxulu  idi.  N ə  bir  b o -
1  [Jd  
yandırılarkon  o tir  veron  ağac  adı.  M ütarcim .

---