Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

varlığından  xəbər tutan  iranlılar  onu  ələ  keçirsinlər,  o,  itib  yox  olsun. 
Qoy bu kitab “hikmət evindən” 1 xaricə çıxmasın.
Sonra şah Beydəbanın şagirdlərini çağırıb, onlara qiymətli paltarlar 
və  hədiyyələr verdi.
Bu  kitabın  xəbəri  gəlib  şah  Xosrov  Ənuşirəvana  çatdı.  Ənuşirvan 
isə elmi  və  ibrətli kitabları çox  sevirdi.
Ona görə  o,  təbib  Bərzuyeni  Hindistana göndərdi.  Bərzuye  də  bü- 
tün  hiylə  və  bacarığım  işə  salaraq,  bu kitabı  Hind  ölkəsindən  qaçırıb, 
İran xəzinəsinə gətirdi.  Ondan sonra Ənuşirəvanın ürəyi  sakit oldu.
1  Hikm ot  evi  -   kitabxana.  M ütarcim .
İBN  M ÜQƏFFANIN  TƏRTİB  ETDİYİ 
KİTABDA  OLAN  M ÜQƏDDİM Ə
Ə b ü lh ə sə n  A bdulla  ibn  M üqoffa...  b elə  nəql  edir ki:  “A llah öz h ik - 
m ə t v ə  q üdrotilə dünyanı  ə m ə lə   g ətird i,  insanları  bilik,  əql  və kam alda 
b aşq a   heyvanlardan  üstün  yaratdı.  Ç ünki  əql  xeyir  qapılarının  açarı, 
s ə a d ə t  x ə z in ə lə rin in   kilididir.  Bu  dünyam n  naz  və  n e m ə tlə rin i.ə ld ə  
e tm ə k ,  o  dünyanın  ə zab   vo  işg ə n c ə lə rin d o n   xilas  olm aq  əq l v ə kam ala 
bağlıdır.  İstedad  əql  vo  kam al  iso  iki  növdür:  biri  fıtri,  y ə n i  an ad an g əl- 
m ə,  d ig ə ri  om oli,  yoni  tocrübo  v a sitəsilə  o ld ə  edilən.  İnsanlarda  olan 
fıtri  isted ad ,  taxtadakı  yanm a  q a b iliy y ə tin ə   b ən zər.  T axtaya  od  d ə y - 
m ə m iş  y an a  bilm odiyi  kim i,  fıtri  istedad,  əq l  v ə  kam al  d a  tə crü b ə  vo 
v ərd iş  olm ad an   özünü  g ö stə rə   bilm ir.  A lim lə r d e m işlə r ki,  tə crü b ə  in - 
sanda  ə q l  vo  kam al  oyadır.
H ə r  kos  fitri  oql  və  kam ala  sahib  olub  sə n ə t  kəsb  etm o y ə  çalışsa, 
b ə ş ə riy y ə tin   o ld ə  etdiyi  to c rü b ə lo r  haqqında  düşünüb  onlardan  b a - 
c a rıq la  istifado etso,  hom   bu  d ü n y ad a öz arzusuna çatar, h əm   do  o d ü n - 
yada  x o şb o x t olar...  B ilm ok  lazım d ır ki,  h ə r işin  öz so b əb i,  hor so b əb in  
öz  illoti  vo  hor  illotin  öz  m okan  vo  zam anı  vardır.  Ö m rün  uzunluğu  vo 
d ö v lətin   varlığı  bunlardan  biri  ilo  bağlıdır.  Bu  kitabın  H indistandar 
Farsa  g o tirilm osinin  sobobi  o d u r ki,  A lla h -ta a la   dünyanın  padşahı  o laı 
x oşboxt,  qüdrotli  Ə nuşirovan  K o sra  ibn Q ubadı  oql  nurundan  vo odalot 
x ozinosindon  qəni  ctm iş,  iş  bilrnokdo,  fikri  d üz  başa düşm okdo,  mahir 
yaratm ış;  soy  g ö storm okdo,  söz  sö y lo m ə k d ə   o na  fövqolado  bir  istcdad 
vcrm işdi.  O,  bütün  bunlardan  “ istifado  ed o rək   elm   öyronm okdo,  orun 
incoliklorini  dork  etm ək d o ,  m ü x to lif  bilik  saholorindoki  ınolum atda 
clo  yiiksok  bir  rü tb o y o   çatm ışdı  ki,  ondan  ovvolki  şahların  heç  bir'  bu 
m övqeyo  qalxa  bilm om işdi.  B elo  ali  bir  rütbo,  şorofli  bir  monsob 
on lara  qism ot  olm am ışdı.
P adşahlıq  qüruru  vo  dünyanı  tutm aq  hovosi  onunla  noticolordi  ki, 
Ə nuşirovan  bir  çox  ölkolori  o lo   keçirdi,  b ir  sıra  zü lm k ar  hak ınlori 
özüno  tab e  olm ağa  m t)ebur  etd i,  hor  bir  adam ın  hosod  apara  bilocoyi 
şan 
şövkot,  qüdrot  vo  o zo m o t  sahibi  oldu.  Bu  zam an  onun  qalağına 
çatdı  ki,  hind  şahlarm ın  x o zin o sin d o   quşların,  vəhşi  hcyvanlann  v ə  
hoşoratın  dilindon  y azılm ış  b ir  kitab  vardır.  P adşahlar  rəiyyotə  coza 
vcrm ok,  odalotli  vo  m orhom otli  işlo r g ö rm ək ,  d ü şm ən ləri  darm adağın 
cdib  aradan  qaldırm aq  isto rk ən   on a  m ü raeiət  edirlər.  Bu  kitab  bütün 
y ax şılıq ların   m onboyi,  bütün  elm lərin   m əx o zi,  x ey ir  v ə  m ə n fo ə t

---

x ə z in ə si,  h ik m ə t açarı h esab  edilir.  B u kitab  şahlara fayda verd iy i  kim i, 
xalqa  da  x e y ir verir.  B u   kitab ın   a d ı” K ə lilə   v ə   D im n ə” dir.
Ə n u şirəv an   -   A dil  bu  k itabı  g ö rm ə k   fık rin ə   düşdü.  Ə m r  e td i,  elə 
b ir istedadlı  adam  ta p sın la r ki,  o,  elm  sa h ə sin d ə   şöhrət q azan m ış  o lsu n , 
fars  v ə   h in d   dilini  bilsin   v ə   bu  m ühüm   işin  o na  tapşırılm ası  n ə z ə r d ə  
tutulsun.
Ç ox  g ə z d ik d ə n ,  so rğ u -su a l  v ə   ax tarışd an   sonra  bütün  bu  d e y ilə n  
x ü su siy y ə tlə rə   m alik  o lan   v ə   tib b   elm in d ə  şö h rət  q azan m ış  B ə rz u y e  
adlı  eav an   b ir  oğlan  tapdılar.
Ə n u şirəv an   onu  y an ın a  çağ ırıb   dedi:  -   Ç ox  fikirləşib  g ö tü r-q o y  
e td ik d ən ,  m ə şv ə rə t  v ə   m ə s lə h ə td ə n   sonra  b elə  qərara  g ə lm iş ik   ki, 
sə n ə   çox  m ü h ü m  v ə  m ə su liy y ə tli  b ir iş  tapşıraq.  Sənin  oql  v ə   kam alın, 
istedad  v ə   b a c a n ğ ın   b iz ə   m əlu m d u r;  elm   ö y rə n m ə k d ə k i  h ərisliy in , 
sə n o t  sahibi  o lm aqdakı  inad  və  irad ən   sübut  olunm uşdur.  D e y ırlə r  ki, 
H in d istan d a  qiy m ətli  b ir  kitab  vardır.  Biz  istəy irik ,  o  kitab  g ətirilib  
bizim   ö lk ə m iz d ə k i  b a şq a  h in d   kitablarının  içərisin ə  daxil  edilsin. 
H azırlaşıb   bu  iş  ü çün  H in d istan a  g etm ək ,  n ə  v asitə silə   o lu r-o lsu n ,  o 
kitabı  ə lə   g ə tirm ə k   lazım dır.  S ə n ə   çoxlu  pul  v ə   m a l-d ö v lo t  v e rilə - 
cək d ir.  O n u   ehtiyacm   olan  y erd ə,  istədiyin  kim i  x ə rc liy ə   b ilə rsə n .
O rada  çox  qalm aq  lazım   g əlso   və  sən in   y e n ə   də  pula  eh tiy acın  
olsa,  yaz  g ö n d ərək .  Ə g ə r  bütün  x əzin ən i  bu  yolda  q urban  v erm ək  
lazım  g ə lsə ,  m ü zay iq ə  e d ilm əy əcək d ir.
S onra  Ə n u şirəv an   ə m r etdi,  B ərzuyenin  y o la  düşm əsi  üçün  xoş  və 
m in asib  b ir g ü n  təyin  etsinlər.  H əm in  gün  g ə lib  çatdıqda  B ərzu y e yola 
çıxdı.  O nun  ix tiy arın d a  ə lli  xurcun  v ə   hor  x urcunda  əlli  m in  d inar  pul 
v a rid i.  B ütün  qoşun,  so rk o rd ə lo r  v ə   dövlot  adam ları  onu  yola  sa lırd ı- 
Iar.  B ərzu y e  böyük  bir  h ə v o slə   bu  işi  yerino  y etirm əy o   gcdirdi.  B ə r- 
zuye  H indistana  çatd ıq d a  p adşahın  sarayı  olan  şohəro  goldi  və  orada 
y a ş a n a ğ a   başladı.  O,  a liın lə r  y ığıncağına,  o y a n -ə şra fla r  m o clisin ə, 
q a ra  cam aat  toplanan  y e rlə rə   gedir,  bir sözlə,  adam ların  iç ə risin ə  girib 
h ə r  yeri  d o lan ır,  şahın  yaxın  ad am ların ın   vəziy y o tin i  ö y rən ir,  şəh ərin  
adlı-sanlı  adam ları,  alim   v ə   filosofları  haqqında  sorğu-sual  cdib  m o lu - 
m at  toplayırdı.  H ara  g ed ird isə,  qay n ay ıb   q arışır  oradakılara,  ham ı  ilo 
dostlaşaraq  təm k in   vo  n o zak o tlə  dolanırdı.  H am ıya  dcyirdi  ki,  m ən 
b u ra  elrn  ö y rə n m ə k   v ə   tohsil  alm aq  üçün  g əlm işəm .  D ərin  elm i  m ə - 
lum atı  olduğu  halda  ö zü n ü   sad o lö v h lü y o   vurur,  özünü  avam   kim i  a p a - 
rırdı.  Hor fü rsə td ə n   istifado e d o rək   m ü x tə lif tə b ə q ə d ə n  olan ad am larla 
dostlaşır  və  h ərəsin i  b ir  yol  ilə  sın aq d an   keçirirdi.  N əhayət,  o,  a x ta r-
d ığ ın ı  tapdı,  istədiyi  adam a  rast  gəldi.  B u  adam   əql  v ə   kam alda,  iste - 
d a d   vo  huşiyarhqda  başqalarından  fərq lən ird i.  B ərzu y e  həm in  adam la 
d o s tlu ğ a   başlayıb  ona  o  q ə d ə r  yaxşılıq  etdi  ki,  axırda  qardaşlaşıb  can 
b ir   q ə lb   dost oldular.  A z v ax t içərisin d ə h əm in   adam m  əxlaq v ə  x a siy - 
y ə tin i öyrəndi, dostluq və  sə d a q ə tin i sın aq d an  keçirdi.  Sonra ö z -ö z ü n ə  
d e d i:  “Ə g ər  bu  sirrin  açarını  o na  verib,  könül  ev in in   qıfılını  onun 
ü z ü n ə   açsam ,  o,  nankorluq  ed ib   duz çö rəy i  tapdalam az,  k ə rə m  v ə  m ü - 
rü v v ə t,  dostluq  və  yoldaşlıq  x atirin ə  x ə y a n ə t  e tm ə z ” .
B ir  m üddət  keçdikdən  və  onların  arasm da  olan  səm im ilik  bir  az  da 
m ö h k əm lo n d ik d o n   sonra,  B ərzuye  onun  ə m a n ə tə   x o y an ət  e tm ə y ə c ə - 
y in ə ,  sirri  heç  kəsə açm ayacağına  inandı.  D aha çox h ö rm ə t göstərib, d a - 
h a   artıq  yaxşılıq  etm əyo  başladı  v ə  bir  gün  ona  dedi:  -   Q ardaşım ,  m o - 
n im   b ir  sirrim  var,  onu  indiyə  q ə d ə r  sən d ən   gizlədirdim ,  lakin  bilirom  
ki,  s ə n   bunu  hiss  etm əm iş  deyilsən,  çünki  arifə  bir  işarə  d ə  kifayotdir.
H indli  dedi:  -   D oğru  dey irsən , h ə rçən d  son öz m ə q sə d in i  g iz lo d ir- 
d in ,  lak in   mon  onun  sondo  o lan   n işanə  və  ə la m ə tlə rin i  görürdüm .  A n - 
c a q   so n in   roftarın  onu  dem oyo  im kan  verm irdi.  İndi  ki,  son  özün  m o - 
so lo n i  açdın,  elo  bilirom   ki,  o  barodo  dam şm ağına  d ə y o r.  G ünoş  kim i 
a y d ın d ır ki,  son  bizim   v ilay ətin   nofis vo q iy m ətli  sərv o tlo rin i  aparıb  öz 
ş a h ın ın   h ikm ət  x əzin o sin o   o la v ə   ctm ək  üçiin  g əlib so n ,  bunu  iso  m o k r 
v ə   h iy lo   ilo hoyata keçirm ok  istoyirson.  L akin  m ən  sondo  olan so b ir vo 
ira d o y o   heyran  qalm ışam .  M on  söhbət  vaxtı  ağzından  bir  şey  q a ç ıra - 
c a ğ ın ı  vo  bcloliklo,  öz  ınoqsodini  b ildirocəyini  gözloyirdiın.  Lakin 
b c lo   b ir şey olm adı,  sondo  olan  bu  m öhkom lik  vo  ağ zıbütövlük  m onim  
so n o   olan  etiqadım ı  artırdı,  d o stlu q   vo  qardaşlıq  hisslorini  giiclondirdi. 
Ç ü n k i  hcç  bir  m o x lu q d a  bclo  b ir  irado  vo  özünü  sax lay a  bilm ok  q a b i- 
liy y o ti  ola  bilm oz  ki,  qürbot  vilay o td o ,  tan ım ad ığ ı,  o x laq   və  adotlorini 
b ilm o d iy i,  nabolod  b ir  xalq  arasm d a  özünü  sonin  kim i  apara  bilsin.
İnsanın  ağlı  özünü  sokkiz  x üsusiyyotdo  büruzo  v crər:  Birinci 
n o - 
za k o tli  vo  tom kinli  olm aqda;  ikinci 
öz  şoxsiyyotini  tanıyıb  öz  irad o - 
sin o   m alik  olm aqda;  üçüncü  -   adil  şahlara  itaot  edib o n ların   arzu  vo  is- 
to k lo rin i  ycrino  yetirm o k d o ;  d ö rd ü n cü   -   öz  sirlorini  d o sta  v c rib -v c r- 
m ə m o sin in   ycrini  b ilm ək d o ;  bcşinci  -   özünün  v ə  başqalarının  sirrini 
sax lam aq d a;  altıncı  -   şa h lar q ap ısın d a  ehtiyatlı  olub,  şirin  dil  ilo  saray 
a d am larım   olo  ala  b ilm okdo;  yeddinci  -   öz  dilino  sahib  olub  a rtıq -ə k - 
sik  d an ışm aınaqda;  sokkizinci  -   m oclislordə  susm ağı  ö zü n o   adot  cdib, 
so ru şu lm a y a n   şeylori  d e m ə m o k d o   vo  peşm ançılıq  g o tirə n   şeylori  dilo 
g o tirm o k d ə n   ç ə k in m ə k d ə ...

---