Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

unudulur,  e lə   bil,  d o ğ ru   y o lla r  b ağ lan m ış,  b ə d b ə x tlik   qapıları  a ç ılm ış -  
dır.  Ə d a lə t  m əh v   e d ilə rə k   zü lm   v ə   sitə m   h a k im iy y ə t  başına  k e ç m iş , 
elm   arad an   q ald ırılaraq   c ə h a lə t  onun  y erin i  tutm uş,  rə z a lə t v ə   x ə y a n ə t 
artaraq  k ə rə m   v ə   m ü r ü w ə ti  sıx ışd ırıb   ara d a n   çıxarm ışdır.  D o stlu q  
z ə iflə m iş,  d ü şm ə n ç ilik  q ü w ə tlə n m iş d ir,  y ax şı  ad am lar tə h q ir e d ilə r ə k  
ə z iy y ə t  v ə   m ə şə q q ə t  için d ə,  alçaq   ad a m la r  h ö rm ə t  q azanaraq  k e y f  v ə  
ə y lə n e ə   iç ərisin d ə yaşayır.  H iy lə   v ə  riy a k a rlıq  ayıq,  v ə fa  v ə  d ü z lü k  isə  
y atm ışdır.  Y alan -   azad,  doğru -  m ə h b u s,  h aq q  -   m əğlub,  nahaq -  q a -  
lib, q o rx u  -  güclü,  inam  -  zəif,  zalım  -  h a q lı,  m əzlu m  -  haqsız, h ə ris lik
-   h akim ,  q ə n a ə t -  m əh k u m ,  qazı  -   q əd d ar,  za h id  -  riyakar...
M ən   d ü n y an ın  b u   işlərin i  fık irlə şd ik d ə n   so n ra başa d ü şd ü m  k i,  in -  
san  b ütün m əx lu q atın  ə n  şə rə flisi  v ə  b ü tü n   varlığ ın   ən   nəeib id ir.  L ak in  
o,  öz ö m rü n ü n   q əd rin i  bilm ir,  öz  n əfsin in   n icatı  üçün  çalışm ır.  M ə n  bu 
v ə z iy y ə ti  m ü şah id ə  etd ik d ə  ço x   tə ə c c ü b lə n d im ,  d iq q ə tlə   b ax d ıq d a 
gördüm   ki,  bu  x o şb ə x tliy ə   m an e  olan  şey  insanların  azca  rahat  y a ş a - 
m aq v ə   cü zi m al to p lam aq  x ə s tə liy in ə  tu tu lm asıd ır,  bu  d a  insanın  d a d - 
m aq,  iy lə m ə k , g ö rm ək , eşitm ək  v ə  hiss e tm ə k  duyğularını təm in  etm ək  
üçündür.  L akin  bu  d u y ğ u ların   h eç  biri  e h tiy acı  ö d ə m ə k   v ə   m ə q sə d ə  
çatm aq  ü çü n   k ifay ət  etm əz.  B undan  başqa,  h ə m işə   m a l-d ö v lə ti  itir- 
m ək   q o rx u su   vardır.  B elə  bir  d ö v lə t  in san a  n ə sib   olsa  da,  o,  h əm   bu 
d ü nyada  h ə m   d ə  a x irə td ə   ziy an d an   b aşq a  b ir  şey  v erm əz.  Bu  hal  o 
adam ın  v ə z iy y ə tin ə   b ə n z ə r  ki,  qızm ış  d ə v ə d ə n   xilas  olm aq  üçün  q u - 
yunun  ü stə   ə y ilm iş  iki  b u daqdan  y apışıb  q u y u y a  sallan m ağ a  m əcb u r 
ola,  d iq q ə tlə   baxdıqda  gö rə  ki,  ayaqlarını  d ö rd   ilanın  b aşın a  q o y m u ş- 
dur.  Q u yunun  d ib in ə  n ə z ə r  sald ıq d a  g ö rə  ki,  orada  bir  əjd ah a  ağzını 
açaraq  onun  d ü şm əy in i  g ö zləy ir,  gözünü  y u x arı  d ik d ik d ə  gö rə  ki,  ağ 
v ə   qara  siçan lar  ara  v e rm ə d ə n   yapışdığı  bud aq ların   kötüyünü  gəm irib 
y e rə   tö k ü rlər.  Bu  v ə z iy y ə td ə n   xilas  olm aq   haqqında  d üşünərkən 
b ird ən   gözü n ü n   q ab ağ ın d a  bir  arı  yuvası  p e y d a   ola  v ə   həm in   yuvada 
b ir q ə d ə r bal  g örünə,  barm ağını  bu bala b atırıb   yalaya v ə  balın  şirinliyi 
o  q ə d ə r  başını  q arışd ıra  ki,  özü n ü n   v ə z iy y ə tin i  unuda,  yadından  çıxa 
ki,  ayağını  dörd  ilanın  b aşına sö y k əm işd ir v ə   bu  ilanlar h ə r an  başlarını 
ç ə k ə   b ilər,  unuda  ki,  siçanlar  b udaqları  g ə m irib   tö k m ək d ən   əl  çək m ir 
v ə   b u d aq lar  qırılan  kim i  əjd ah an ın   ağzına  d ü şəcək d ir.  Baldan  alınan 
cüzi  lə z z o t  o  vaxta  q ə d ə r bu  fo lak əti  unutdurar,  z ə if  c ə h a lə t  p ərdəsi  o 
vaxta  q ə d ə r  güclü  ağıl  nurunun  üstünü  ö rtə r  ki,  siçanlar  budaqları 
gəm irib  c u rta ra r  və  bu  zavallı  ad a m   acgöz  əjd ah an ın  ağ zın a düşər.
M ən  dəhşətli  v ə  qorxulu  quyu  d e d ik d ə  bu  dünyanı  n əz ə rd ə   tu tu - 
ram ;  budaqları  g ə m irən   qara  v ə   ağ  siçan  g eco -g iin d ü zd ü r,  onların  h ə r 
ikisi  insanların  öm rünü  azaltm aq ,  onları  h əlak   etm ək   üçün  ara  v e rm ə - 
d ə n   bir-birini  ə v ə z   edir:  d ö rd   ilan  varlığın  m ah iy y ətin i  təşkil  ed ən  
d ö rd   ünsürdür  ki,  o n lardan  biri  öz  m üvazinotini  itirsə,  insan  dorhal 
m ə h v  olub  gedər;  bal,  əziy y o ti  çox,  faydası  az  olan,  insanları  düz  y o l- 
dan  azdırıb,  nicat  qapılarını  onların  üzü n ə  bağlayan  fani  dünyadır;  o j- 
daha  -   heç  kəsin  y ax a  q u rtara  b ilm əy o cəy i  ölüm dür.  Ə cəl  şərbotini 
içm ok  lazım   g əld ik d o ,  Ə zrail  başın  üstünü  aldıqda  ö lü m d ən   yaxa  q u r- 
tan n aq   olm az v ə p eşm ançılıq  fayda v e n n ə z :  no geri  q ayıtm aq m üm kiin 
olar,  n ə   tə x irə  salm aq.  N ə  tö v b ə   e tm ə y ə   v ax t  qalar,  n ə  dua  oxum ağa 
m acal...
X ülasə,  ən   nohayot,  m ən   olduğum   kim i  qalıb  o lim d ən   goldikco 
yaxşı  işlər  g ö rm ək   qorarına  goldim .  M on  ü m id  ed ird im   ki,  b o lk ə  bu 
yol  ilə  clə  bir v o ziyyoto  düşom   ki,  o  hoqiqəti  gö rm o k d o   m ono  köm ok 
edə  vo bork g ü n d ə  im dadım a  çata.  B ir m ü d d ət bu ü m id lə   yaşadım ,  n o - 
hayət,  H indistan  səfo ri  q arşıy a  çıxdı.  M on  orada  da  hoddon  artıq  soy 
göstorir,  hoqiqoti  k o ş f etm ok  ü çü n   ə lim d ə n   go lən i  ə sirg o m ir  v ə  çoxlu 
kitab  oxuyurduın.  M on  H indistandan  q ay ıd ark ən   külli  m iqdarda  kitab 
gotirm işdiın.  O nlardan  biri  do  toqdinı  ctd iy im iz  bu  “ K olilo  vo  D iın n o ” 
kitabıdır.

---

ŞİR  V Ə  ÖKÜZ  F Ə SL İ
...H in d   R a c ı1 b rə h m ə n ə   dedi:  -  M ə n ə   e lə   b ir ə h v a la t danış ki,  o r a -  
da  xain  ad am ın   y alan ı  n ə tic ə s in d ə   iki  do st  arasın d a  o la n   səd aq ət  ə d a -  
v ə tə   çev rilsin   v ə   o n la r b ir-b irin d ə n   ay rılm alı  olsunlar.
B rə h m ə n   dedi:  -   Ə g ə r  iki  do st  arasın a  b ir  xain  g irsə ,  onların  q o -  
h u m -q a rd a şla n n ın ,  d o st-a şn a la rın m   a rasın a  m ü tləq   n ifaq   düşər  v ə  
o n lar b ir-b irin d ə n   a y n la rla r,  n e c ə   ki,  şir  v ə   ö k ü z  b ir-b irin d ə n   ayrıldı.
Şah  soruşdu:  -   O,  n e c ə   o lm uşdur?
Rəvayət. 
B rə h m ə n   dedi:
-  
B e lə   rə v a y ə t  e d irlə r ki,  d ö v lətli  bir ta c ir v a r im iş,  onun övladları 
bö y ü y ü b   h ə d d i-b u lu ğ a  ç a td ıq d a heç b ir s ə n ə tlə   m əşğ u l  olm aq  is tə m ə - 
d ilər,  ataların ın   m alım   yeyib,  d ağ ıtm ağ a b aşlad ılar.
A tası  onları  d an lay ıb   dedi:  -   Ey  m ə n im   ö v lad lan m !  İnsan  bu 
d ü n y ad a  üç  şey  ü çün  çalışır  ki,  b u   üç  şey  d ə   b a şq a  d ö rd   şeyin  n ə tic ə - 
sin d ə  ə ld ə   e d ilə  b ilər.  Ü ç  şey:  y ax şı  g ü zəran ,  in san lar arasında yüksək 
m övqe  tu tm aq ,  a x irə t  ə ld ə   e tm ə k   üçün  savab  işlə r  görm ək d ir.  Bu  üç 
şeyi  ə ld ə   etrn ək   ü çün  istifad ə  ed ilə n   dörd  v a sitə   aşağıdakdardır:  n a - 
m uslu  ə m ə k lə   d ö v lə t  toplam aq,  ə ld ə   ed ilm iş  d ö v ləti  saxlaya  bilm ək, 
sonra israfa yol v e rm ə d ə n  onu  ö zü n ə,  q o h u m -q ard aşlara,  dost-aşnalara 
x ə rc lə m ə k ...  N ə h a y ə t,  m üm k ü n   olduğu  q ə d ə r  n ə fsin i  ziyanverici 
işlərd ən   çə k in d irm ə k .  B u  dörd  şə rtd ə n   b irc ə sin i  y e rin ə   yetirm əyən 
adam   arzu su n a  çata  b ilm əz,  çünki  insanın  d ö v lə ti  olm asa,  o  özü  yeyib 
başqasm ı  y e d ird ə   b ilm əz;  ə g ə r  d övləti  olsa,  lakin  bu  v a r-d ö v lə t  haq- 
q ın d a  qayğı  g ö stə rm ə sə ,  onu  q ə n a ə tlə   x ə rc lə m ə s ə ,  b ir  az  keçm ədən 
bu  v a r-d ö v lə t  q u rtarar v ə   ona  h e ç   n ə   qalm az.  O d u r ki,  deyiblər,  x ərc- 
lom ok  q azan m aq d an   çətin d ir.
Mal  olə  gətirmək  asandır,  ancaq,
Çotindir o  malı  oldo  saxlamaq.
Ə g ə r  insan  qazanc  g o tirm ə d o n   pulu  x ə rc lə m ə y ə  b aşlasa,  nə  q əd ər 
az  x ə rc lə s ə   d ə,  e n ə   d ə   te z -g e c   pul  qurtarar,  sü rm ən i  a z -a z   işlətm əyə 
b ax m ay araq   o  da  qurtarır.
Dağdan  hey  götürüb,  deson  ki,  çoxdur,
Bir do  görorson  ki,  dağ özü  yoxdur.
1  R  a  c  -   hind  dilin d ə  şah  d em ək d ir.  M ütarcim.
O d u r  ki,  d ey ib lər:  “D a m -d a m a   göl  olar,  d a d a -d a d a   h e ç ” .  Insan 
d ö v lə t  yığıb  saxlasa,  onu  xeyirli  və  faydalı  işlərə  x ə rc lə m ə sə,  d ö v lətli 
deyil,  yoxsul  hesab  edilm əlid ir.  B elə  adam ın  dövləti  m ü x tə lif yollarla 
lazım   olm ayan  y e rlə rə   x ə rc lə n ib   gedər.  Bu,  su  g ə lə n   yolu  olub  çıxan 
y eri  olm ayan  bir  h o v u za  b ə n z ə r,  suyun  artığı  faydalı  y e rlə rə   s ə r f  
ed ilm əd iy i  üçün  d aşıb   ətrafı  basar,  h ə d ə rə   gedər.
N əh ay o t,  atanın  n ə sih ə ti  o ğ la n la n n a  tə sir etdi  v ə   onların h ərəsi  bir 
s ə n ə tlə   m əşğul  o lm ağ a  başladı.  Böyük  qardaş  tacirlik  m əq sə d ilə   uzaq 
bir  ö lk ə y ə   sə fə ro   çıx d ı,  y o ld a  böyük  bir b ataqlığa rast  g əld i,  onun  yük 
d aşıyan  iki  ö küzü v a r idi,  b irin in   adı  Ş ətrəb a,  o b irinin adı  isə  B ən d əb a 
idi.  Ş ə trə b a  burad a  p alçığ a  b atd ı,  tacir v ə  on u n  k ö m ək çiləri  çox ç ə tin - 
liklə  Ş ətrəb an ı  b ataqlıqdan  çıxardılar,  Iakin  onda  g e tm ə y ə   artıq  taqot 
qalm am ışdı.  T acir ö z  k ö m ə k ç ilə rin d ə n   birini  Ş ə trəb an m   yanında  q o y - 
du  v ə   tapşırdı  ki,  bir  n e ç ə   gün  o na  qulluq  etsin,  y axşılaşdıqda  dalınca 
gətirsin.
B ir-ik i  gün  k cçd ik d ə n   so n ra  öküzün  y anında  qalan  adam   d a rıx - 
m ağa başladı,  ö k ü zü  o rad a q o y araq  taeirin dalınca getdi  v ə  ona dedi  ki, 
Ş ə trə b a  öldü.  Ö küz  isə o rad an  çıxaraq çox  g əzd i, çox dolandı, n əh ay o t, 
suyu  çox,  əlofı  bol  o la n   g ö zəl  b ir ç ə m ə n liy ə   çatdı  v ə   orada  qaldı.
Clülab  Uık  otirli  suları  vardı,
Sularda  sonalar  moclis  qurardı...
B ir  az  keçm ədi  ki,  ö küz  p iy lə n ib   k ö k ə lm ə y ə ,  fm kirib  b ö y ü rm əy ə 
vo  bütün  ətrafa  sə s  sa lm ağ a  başladı.
Y axında  iso  m e şə n in   p ad şah ı  şir  v ə   onunla  b irlik d ə  canavarlar, 
ayılar,  çaqqallar vo  b a şq a h e y v a n la r yaşayırdı.  Ş ir xu d p o sən d   və ö z ü n - 
dən  razı  bir  padşah  idi.  O,  heç  vaxt  öküz  g ö rm əm iş  v ə  onun  b ö y ü rtü - 
sünü  cşitm om işdi.  O n a  göro  ö k ü z  böyürtüsü eşitdikdo  b ə rk  qorxdu,  la - 
kin  h eyvanlar vo q u şla r onun  qorx d u ğ u n u  b ilm əsin   d ey ə,  yerindon tə r -  
pən m əy ib ,  ova  çıx m ağ ı  tərk   ctdi.
Şirin  yanında  olan  h e y v an lar  içərisin d ə  iki  çaqqal  v ar  idi,  (b u n la r- 
dan  birinin  adı  K olilo,  o  birisin in   adı  D im nə  idi.  O nların  hor  ikisi  ayıq 
vo  gözüaçıq  idi.  L akin  D im no  d ah a  çox  həris,  daha  çox  özündon  d əm  
vuran  idi.
D im no  K əliləy o   dcdi:
Q ard aşım ,  sə n   şir  h aq q m d a  n ə  fık ird əsən ?  O,  b ir n e ç ə   gündür  ki, 
y e rin d ən   to rp ən m ir,  o v a   çıx ıb   şik ar etm ir.

---