Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

mağlar, Zərdüşt üləmaları bir neçə dil, xüsusilə, eyni dillər ailəsinə daxil olan 
hind-iran dillərini,  sanskrit, Avesta və başqa dilləri gözəl bilirdilər.  B ərzuye- 
nin  hind  dilini  hələ  cavan  yaşlarında,  Hindistana  getməmişdən  əvvəl  bildiyi 
“Kəlilə  və  D im nə”nin İbn M üqəffa tərəfindən yazılmış müqəddiməsində  də 
xüsusi  qeyd  edilir.  Orada  oxuyuruq:  “Ənuşirəvan  Adil  bu  kitabı  (“K əlilə  və 
Dimnə”ni  -  R.S.)  görmək fikrinə  düşdü.  Əm r etdi elə bir istedadlı  adam  tap- 
sınlar ki,  elm sahəsində şöhrət qazanmış olsun, fars və hind dilini bilsin və bu 
mühüm  işin  ona tapşınlm ası nəzərdə tutulsun.
Çox gəzdikdən,  sorğu-sual və axtanşdan sonra bütün bu deyilən xüsusiy- 
yətləro  malik  olan,  tibb  elmində  şöhrət qazanmış  Bərzuye  adlı cavan bir oğ- 
lan tapddar” .
Fars  və  hind  dilini  yaxşı  bilən  Bərzuyenin  bu  işin  öhdəsindən  necə  m ü- 
vəffəqiyyətlə  gəldiyini  biz  Büzürgmehrin  yazdığı  müqəddimədən  bilirik. 
Bərzuye  Hindistandan  qayıtdıqdan  sonra  Ənuşirəvan  əyan-əşrəfı  toplayaraq 
bu  kitabm  oxunmasını  tələb  edir.  Bərzuye  kitabı  oxuduqca  Ənuşirəvan  və 
orada  olanların  hamısı  böyük  maraqla  qulaq  asır,  kitabdakı  fıkir dərinliyinə, 
üslub  gözəlliyinə  heyran  qalırlar.  Kitabın  oxunması  sona  çatdıqda  onlar 
Bərzuyeni  alqışlayıb bu işdə  m üvəffəqiyyət qazandığım  söyləyirlər.
M əlum   şeydir ki,  Bərzuye  şah məclisində  “Kəlilə  və  Dimnə”nin  hindcə 
orijinalmı  deyil,  onun  pəhləvi  (orta  fars)  dilinə  tərcüməsini  oxumuşdur,  əks 
halda  saray  adamları  bu  kitabı  başa  düşüb,  onun  dəyərli  olduğunu  müəyyən 
edə  bilməzdilər.  Bərzuyenin  kitabı  düz  tərcümə  edə  bilməsi  də  təbii  idi. 
Çünki, o hər iki dili təmiz bilirdi: pəhləvi dili (orta fars) onun ana dili idi, hind 
dilini  hələ  cavan  ikən yaxşı  öyrənmişdi.  Uzun  müddət  Hindistanda yaşadıq- 
dan  sonra  isə  onu  daha  mükəmməl  bilməli  idi.  T əəssüf ki,  Bərzuyenin  şəx- 
siyyəti haqqında,  onun həyatımn  sonralar necə keçdiyi  və müqəddəratınm nə 
ilə  qurtardığı  haqda  bizim  əlim izdə  heç  bir  molumat  yoxdur.  Bərzuyeni  İbn 
Müqəffa  ilə  eyniləşdirməyə  də  hələlik  heç  bir elmi  əsas yoxdur.
Bərzuyenin  adına  gəldikdə  isə  o,  m üxtəlif  m əxəzlərdə  m üxtəlif  cür 
verilmişdir.  M əsələn:  R.O.Şor  1930-cu  ildo  çap  etdirmiş olduğu  “Pançatant- 
ra”  kitabında  onun  adım  “Barzaveyh” 1,  akad.  İ.Y.Kraçkovski  isə  “Barzuya” 
vermişdir2.  Professor  Y.E.Bertels  bu  adın  farsca  “Borzoe”  kimi  deyildiyini 
qeyd  edir3.  Avropada  çap  olunmuş  kitablarda  da  belo  ikitirəlik  vardır.  Şərq 
m əxəzlərinə  gəldikdo  isə,  orada  yalnız  təloffüz  fərqlərindən  danışmaq  olar, 
yazılış  həm işə  eyni  və  sabit  qalır.  Ərəb  əlifbası  ilə  Bərzuyenin  yazılışı 
belədir:  A
j j
 j j j   .
1  P .O .U lop.  “nam aT aH T pa” .  M .,  1930,  c rp .  10.
2  M M .K p m K o e c m ü .  “KannJia  h  flnMna” .  M .,  1957,  CTp.  38.
3  Y en e  orada,  səh.  5.
Ərob  əlifbasmda  qısa  saitlor,  bir qayda  olaraq,  birləşmo  ortasında  yazıl- 
madığmdan,  vav  ( J )  iso  gah  "v” ,  gah  “o”,  gah  “u”,  oxunduğundan  söz  ara- 
smda olan  h  (o) bəzən “h",  bəzon  “e”,  bəzon  isə  “o” oxunduğundan,  olbotto, 
)  on  azı  6-7  cüro  oxuna  bilor.
Bizim  fıkrimizə  göro,  diızgünü  “Borzuye”  hesab  edilməlidir.  Çünki  İran 
(fars,  pars)  adları  qəlibinə  daha  çox  uyğun  gəlir,  ınəsələn:  “Şimye,  Daduyye 
və  s.”
“Kəlilo  və  Dimno”nin  pəhlovi  (orta  fars)  dilinə  tərcüməsi  hələlik  tapıl- 
madığından  onun  bodiiliyindon,  üslub  xüsusiyyətlərindən,  ümumiyyətlə,  Su- 
riya,  orəb,  fars  tərcümolərindon  və  ya  hindcə  “Pançatantra” dan  nə  qədor 
fərqlondiyi  haqqında mühakimo yürütmok çətindir.  Lakin bu tərcümələrin vo 
“Pançatantra”nın  miiqayisosi  Borzuyenin  orta  fars  dilinə  tərcümosinin  bədii, 
səlis  və  orijinala  xeyli  yaxın  olduğu  haqda  fıkir söyləməyə  imkan  verir.
2.  “Kəlilə  və Dimnə"nin  Suriya  və 
ərəb  dilləriııə  tərcümələri
“Kolilo  vo  Dimno”nin  orta  fars  dilinə  edilmiş  torcümosi  həlo  indiyo  qo- 
dor  tapılmamışdır.  Lakin  orta  fars  dilindon  başqa  dilləro  edilən  torcümolor 
mövcuddur.  Bunlara osason, orta fars dilinə edilmiş torcümə haqqında do bozi 
fikirlor söylomok  olar.
İlk dofo olaraq “Kolilo vo Dimno”, oldo olan məlumata göro, orta fars di- 
lindon  Suriya dilino  torciimo  edilmişdir.  Bu  osəri  pohləvi  (orta  fars)  dilindon 
Suriya  dilino  torcümo  edon  ruhani  təbəqosino  monsub,  moxozlordo  “perio- 
duet”  Bud  adlanan  bir şoxs olmuşdur.  “Perioduet”  iki  yunan  söziindon  ibarot 
olub,  toqribon,  “yol  göstoron”,  “rohbor”,  “imam”,  “şeyx”,  “kahin”,  “missio- 
ner”  demokdir.
Suriya  dilino  edilon  bu  torcümo  “Kolilo  vo  Dimno”nin  şöhrot  tapmasına 
kömok  edo  bilmoso do,  tarixi  nöqteyi-nozordən  böyiik  ohomiyyoto  malikdir. 
O,  “ Kolilo  vo  Dimno”  İrana  gotirildikdon  bir  az  sonra,  yoni,  570-ci  illordo 
Suriya  dilino  torcümo  edilmişdir.  Ehtimal  ki,  bu  torcümo  mozmunca  pohlovi 
nüsxosino  on  yaxın  variantlardan  biridir.  Bud  dini  siyasi  görüşlorino  göro 
Bizansdan (Rumdan) sürgün edilmiş suriyalılar içorisindon  çıxmışdı.  Bu zaman 
çoxlu  sayda  İrana golmiş  suriyalı  ruhanilor bir çox  dillori  kamil  bildiklorindon, 
osason,  mütorcimliklo  moşğul  olur,  odobiyyat,  tarix  vo  folsofo  sahosindo  öz 
qolomlorini  sınaqdan  çıxarırdılar.  Onlar  yalnız  Suriya  dilindon  deyil,  orob, 
yunan,  orta  fars,  Şorq  vo  Qorbin  başqa dillorindon  do torcümolor edirdilor.
“ Kolilo  vo  Dimno”  orta  fars  dilindon  Suriya  dilino  Ənuşirovanm  ölü- 
mündon  9  il  ovvol  torcümo  edilmişdir  və  güman  etmok  olar  ki,  “Kolilo  vo 
Dimno”ni  hindcodon  orta  fars  dilino  tərcümə  etmiş  ofsanovi  vo  ya  hoqiqi

---