Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

sülhün  şərtlərini  də  orada  izah  etsin.  M əktubu  elə  yazsın  ki,  o  bir  torəfdən, 
xəlifoni  Abdullahı  əfv  etm əyə məcbur etsin,  digər tərəfdən xəlifənin bohanə 
edib  yenidən  hiylə,  m əkr  işlətm əsinə  yer  qalmasın.  Cəheşyarinin  “T arixi- 
vüzəra və ol-katib” əsərindən məlum olur ki, həmin məktub çox  sort sözlərlə 
qurtarırdı.
Deyirlər,  elə  ki,  Mənsur məktubu  oxuyub  məzmunundan  xəbərdar  oldu, 
moktub  ona çox  ağır gəldi,  kim yazdığım  soruşdu.  Dedilər:  “Bunu yazan  so- 
nin  ominin  katibi  İbn-əl-M üqəffadır” .  Mənsur  bunu  eşitdikdə  dedi:  “G örə- 
son,  bir adam  varmı  ki,  bizi  bu  İbn-əl-M üqəffanın  şərindən  qurtara” .  O  saat 
bu  fıtvanı  gizli  olaraq  Sufyana  çatdırdılar.  Belo  bir  fürsəti  çoxdan  gözləyən 
Sufyan  artıq  intiqam  gününün  çatdığını,  İbn-əl-M üqəffanın  ölüm  vaxtmın 
yetişdiyini  qət  etdi.
Bir gün  İsa  İbn-əl-M üqəffanı  vacib  bir  iş  üçün  Sufyanm  yanına  göndər- 
moli  oldu.  İbn-əl-M üqoffa həyafinm təhlükodə  olduğunu  hiss etdiyindən,  üzr 
istoyib  getmək  istəmədiyini  bildirdi.  Lakin  İsa  tokid  edorək  onu  Sufyanın 
yanına  göndordi.
Sufyan şirin dil tökərok hiyləgərlik etdi, İbn-ol-M üqoffam  gizli bir yerdə 
alovlanmaqda  olan  təndirin yanına apardı.  Əmr etdi,  onun  bodənini  tikə-tikə 
doğrayıb  təndirə  atdılar,  o baxır və  öz gözlori  ilə  bu  dəhşotli  mənzorənin  şa- 
hidi  olurdu.  Nəql  edirlor ki,  bu  rohmsiz  əmir,  bu  vəhşiliyi  edərkon  deyirmiş: 
“ Menim  heç  bir  qorxum yoxdur,  çünki  son  zındıqsan  vo  öz  çürük  əqidən  ilə 
xəlqi  zəlalət  quyusuna çəkirsən” .
Sonralar  Sufyan  İbn-əl-M üqəffanı  öldürtdüyünü  inkar etdi.
Xəlifə  guya  bu  işdən  incidiyini  göstərmək  üçün  Sufyanı  həbs  etdirib 
Bağdada göndordi,  lakin bir  az  keçməmiş  onu  zindandan  azad  etdirdi.
Ərob  tarixçiləri  İbn  Xəllikan  və  Seyid  Murtuza  yazırlar  ki,  İbn-ol-M ü- 
qəffanın  öldürülməsini  xəlifə  Mənsur özü  Sufyana  tapşırmışdı.
Cəheşyari  “Tarixi-vüzəra və  ol-katib”  osorindo  yazır ki,  Sufyan  İbn-əl- 
Müqoffanın bədonini doğramağı omr etdikdo fars alimi  deyirmiş:  “Allaha and 
içirom  ki,  məni  öldürməklə  sən  min  adamı  öldürmüş  olursan,  yüz  sənin  ki- 
milori  öldürsələr də,  heç  bir adam  da  öldürülmoıniş  olar” 1.
Dini çəkişməlor, saray intriqaları, nadanlıq vo cohalot böyük bir qolbi dö- 
yünməkdən,  zəkalı  bir  beyni  düşünmokdon,  koskin  bir  dili  damşmaqdan 
məhrum  etdi.  Bu,  istər-istəm əz adama Azərbaycanın  moşhur şairi  Nəsiminin 
taleyini  xatırladır.  Lakin  belo  adamlar yalmz cismani  olaraq  məhv edilir,  mo- 
nəvi  olaraq  insanların  qolbində  obodi  olaraq  yaşayırlar.
1 
Ə b d ü l  Ə zim   Q ərib.  “ K olilo  vo  D im no” ,  T ehran,  1316  hicri  şəm si,  m ü q əd d im ə, 
səh.  100  (fars  dilindo).
İbn-əl-M üqoffa özü  bu  fikirləri  “Kolilo  və  Dimnə”nin  müqəddiməsindo 
vo  başqa  fəsillərdə,  xüsusilo,  “Təbib  Borzuye  haqqında”  foslində  çox  gözol 
ifadə etmişdir. Məhz buna görodir ki, o, "Kolilo vo Dimno”  kitabımn orta fars 
dilində qalmasına razı  olmayıb onu  oroblərin  başa düşəcoyi  bir dilo, yoni  on- 
ların  ana  dilinə  tərcümə  etmişdir.  Çox  ehtimal  ki,  İbn-əl-M üqəffa  bu  kitabı 
ərəb  dilinə torcümo etmokdo, bolko do,  Sufyan  kimi əmirlərin bir daha yetiş- 
m əm əsi  iiçün  yeni  əm ələ  gəlm okdə  olan  orəb  gəncliyini  insanpərvor  ruhda 
tərbiyo  etmək  moqsədini  güdmüşdür.
İbn-əl-M iiqoffa “Kolilo  vo  Dimno”nin  müqəddiməsindo  belo  yazır:
“Mon  farsların  bu  kitabı  hind  dilindon  pəhləvi  dilinə  tərcümə  etdiklorini 
gördükdo  istədim  ki,  İraq,  Şam,  Hicaz ohli  do  ondan  istifadə  edə  bilsin  vo  bu 
kitab onların ana dili olan orəb dilinə tərcümə edilsin.  Sonra mən bu işi yerino 
yetirərkon  mümkün  qodor düzgün  və  aydın  tərcümə  etməyo  çalışdım  ki,  to- 
ləb ələr  vo  oxucular ondan asanlıqla  istifado  edo bilsinlər” .
“ Kolilə vo Diınno” orob dilino torcümo edildikdon sonra az bir miiddotdo 
böyiik  şöhrot  qazanır,  ona  çoxlu  nozirəlor  yazılmağa  başlanır,  yaxşı  yadda 
saxlamaq  iiçün  döno-döno  nozmo  çokilir.  İbn-ən-N ədim  yazır ki:  “Ərob  ya- 
zıçıları  “Kolilo  vo  Dimno”ni  təqlid  edir,  heyvanların  dilindon  hekayolor  vo 
rəvayətlor  yazırdılar.  Ərob  şairlori  onu  nozmo  çəkirdilər” .  Onların  on  m əş- 
huru  Əban  Lahiqi  bin  Əbdül  Homid  vo  Əli  bin  Davud  Katibinkidir.  Lakin  bu 
torcüməlorin  heç  biri  İbn-ol-M üqoffanın  torcüməsi  soviyyosino  çata  bilmo- 
miş,  onun  qarşısında  sönük  və  z o if göriinmüş,  “Kəlilə  və  Dimno”nin  başqa 
dilloro  torciimo  edilmosindo  heç  bir rol  oynamamışdır.
Maraqh  burasıdır  ki,  yalnız orob  dilino  edilon  müxtolif tərcümolor deyil, 
“ Kolilo  vo  Dimno”nin  hom  hindco  orijinalı,  hom  pəhlovi  (orta  f'ars)  dilino 
edilon  ilk  torciimo  itib  getmiş,  Suriya dilino  edilon  torcümo  unudulınuş,  İbn- 
ol-Miiqoffanın  torcümosi  “Kolilo  vo  Dimno”nin  bir növ  “orijinal”  mövqcyi- 
no  kcçmişdir.  İndi  dünyanın  m üxtolif dillərindo  olan  “Kolilo  vo  Dimno” nin 
elo  bir variantını  tapmaq olmaz ki, o,  bilavasito  vo ya dolayısı  ilo  İbn-ol-M ü- 
qoffanın  torcümosilo  olaqodar  olmasın,  hotta  suriyalılar  belo,  özlorinin  orta 
fars  dilindon  edilmiş  on  qodim  torcüməlorini  unudaraq  “Kolilo  vo  Dimno”ni 
sonralar  X -X l  osrlordo  orobcodon,  İbn-ol-M üqoffanın  variantından  yenidon 
Suriya  dilino  torcümo  edirlor.
“ Kəlilə  və  Dimnə”nin  Avropa  dillərinə tərcümələri
"Kolilo  vo  Dimno”  bütün  xalqlardan  ovvol,  yunanların  diqqotini  özüno 
colb  etdi.  O  zaman  orob  vo  yunan  dili,  demok  olar ki,  on  çox  yayılmış  bey- 
nolxalq dillordon hesab olunur və bu dillərdon bir-birino çoxlu torcümolor edi-
—1-?—
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDEMTİNİN 
İŞ L Ə R   İ D A R Ə S İ N İ N
K İ T A B X A N A S I

---