Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

Fars  və  orob  dillərindon  tatar,  monqol  və  malay  dillərinə  edilmiş  torcü- 
molori  do  vardır.
Beloliklo,  “Kolilo vo D im nə”nin dünyada şöhrət tapmasında, onun dünya 
xalqlarının  dilino  torcümo  edilm əsində  ərəb  və  fars  nüsxəlori  həlledici  rol 
oynayır.
“K əlilə  və  D im nə”  movzusunıın 
dünya  ədəbiyyatm dakı  mövqeyi
“ Kolilə  və  D im nə”  mövzusunun dünya  ədəbiyyatındakı  mövqeyini  təyin 
etmək  o  qodər də  asan  deyildir.  Çünki,  bu  m əsələ  yaxın janr vo  süjetə  malik 
olan  şifahi  xalq  odəbiyyatınm,  nağılların,  təmsillərin  rəvayət  və  dastanların 
bir-birilo əlaqosi olmadan yaranması və ya bir yerdə əm əlo gələrək başqa öl- 
kəlorə  yayılması  ilə  əlaqədardır.  Ədəbiyyatşünaslıq  aləmində  bu  barədə 
m üxtolif  nozəriyyələr  və  fıkirlər  vardır.  Bu  nozəriyyo  və  fıkirlor  olduqca 
çoxdur  və  onlar  haqda  burada  damşmağa  ehtiyac  yoxdur.  Lakin  biz  yalnız 
onlardan bir-birino  zidd olan  ikisini  xatırlatmaq istoyirik.  Bunlardan biri eyni 
süjet  və  motivlərin  bir-birilə  olaqədar  olmayaraq,  insanın  maddi  və  mənəvi 
hoyatınm  ümumi  təbiətinə  görə  m üxtəlif yerlərdə,  ayrı  vo  ya  müxtəlif za- 
manlarda  bir-birindən  asılı  olmayaraq  müstəqil  əm əlo  gəldiyini  qəbul  edir. 
Məsolon,  alman  odəbiyyatşünası  Bede bu fıkirdədir.
Rus alim lərindən R.O.Şor isə Bedenin bu müddoasını  şiddotli  tonqid atə- 
şino tutaraq “Pançatantra”  (“Kəlilo və D im nə”) mövzusunun müxtolif xalqlar 
arasında, m üxtəlif dillərdə, m üxtolif variantlarda və müxtolif adlar altında çap 
cdilib  nəql  edilm əsinin  eyni  m onşədən  olduğunu,  yoni,  hindliloro  aid  olan 
odobi  abidədon  götürüldüyünü  iddia  edir.  R.O.Şorun  fıkrinə  göro,  məşhur rus 
tomsilçisi  Krılov,  fransız  Lafonten,  İntibah  dövründo  italyan  tomsilçilori,  orta 
osrdo  m üxtəlif dillordə  yazılmış  didaktik-əxlaqi  osorlor,  qədim  Rusiyada ya- 
radılmış hikmətamiz hekayolər,  XVIII  əsrdə  nəşr edilmiş lətifolor vo s. hamı- 
sı  bu  vo  ya  başqa  dərocədə  öz  monşəlori  etibarilo  “Pançatantra”  (“Kəlilo  və 
Dimno”)  ilo  olaqədardır.  R.O.Şorun  qeyd  edir  ki,  yalnız  yazılı  odobiyyat  de- 
yil,  şifahi  xalq  odobiyyatı,  ağızdan-ağıza  gəzon  tomsil  və  lotifolər  də  bu  yol 
ilo  əmolo  golmişdir  O,  hotta  bunların  hansı  yollarla  yayıldığını  belo  göstorir. 
R.O.Şorun  fıkrino  görə,  “Pançatantra”  (“Kəlilə  vo  Dimnə”)  yazılı  torcümo 
yolundan  başqa  şifahi  şokildə  əvvolco  şimal  və  şorqə  doğru  yayılaraq  Tür- 
küstan, Tibet, Çin,  Yaponiya, Seylon,  Hind-Çino, digor tərəfdən, bəzən köçori 
tayfalar,  bozon  tacir,  soyyah,  zovvar  vo  missionerlər  vasitosilə  qərb  isti- 
qamotilə  İran,  Ərobistan,  Kiçik  Asiya,  buradan Aralıq dənizi  sahilləri,  Rusiya 
vo  Afrikaya, oradan  isə  zonci  qullar vasitosilə  Amerikaya aparılır1.
1  P.O.LUop,  “ naHMaTaHTpa” ,  M .  1930,  c ıp .  2-29.
Bu  və  buna  bonzər  fıkir  vo  nozoriyyolori,  mübahisə  və  fıkir ayrılıqlanm, 
olbottə,  bu  kiçik  qeydlərdo  tohlil  etmok  mümkün  deyildir.  Tamamilə  tobiidir 
ki,  bəzi  hallarda,  ictimai,  iqtisadi,  siyasi,  tobii,  coğrafi,  mədəni,  tarixi  şəraitin 
oxşarhğı  eyni, ya müxtolif zaman vo  mokan daxilindo eyni janr və motivlərin, 
hətta fıkir vo  ifadolorin yaranmasma belo səbəb ola bilor.  Bu, yalmz incəsənət 
sahəsindo  deyil,  elm,  modoniyyot  folsofo,  koşf və  ixtiralar  sahəsinə  də  aiddir. 
M üxtolif yerlərdo, eyni  vo müxtolif zamanlarda tamamilə müstoqil olaraq müx- 
təlif adam lar  torofindən  eyni  elmi  kəşflorin,  ya  da  oxşar  ixtiraların  edildiyi 
haqda  çoxlu  misallar gotirmok  olar.  Bu,  ictimai-folsəfi  fikirləro  do  aiddir.  La- 
kin eyni ideyanın, eyni fikrin böyük sürotlo müxtəlif yerlərə yayılması faktları da 
çoxdur.  Konkret  olaraq  “Kəlilo  vo  Dimno”  mövzusuna  goldikdə  iso  abidənin 
qədimliyi,  elocə  də  şifahi  xalq  odəbiyyatını  tarixi  cəhətdən  müəyyən  etməyin 
çətinliyi  bu barodo  qoti  fıkir demoyə  imkan vermir.  Yazılı  ədobiyyata goldikdo 
isə burada  R.O.Şorun  fıkrino üstünlük  vermok  lazım  golir.  Tarixi  tohlil  göstorir 
ki, bu vo ya başqa ölkədo “Kəlilə və  Dimnə” mövzusunun hər hansı  bir forma- 
da təzahürü  yalnız  bu  kitabın  o  dilo  torcümo  edilmosindən  vo  ya  həmin  xalqın 
ziyalı  tobəqosi  başqa dildo bu abido  ilo tanış olduqdan sonra başlayır.  İstor Şorq 
ölkələrindo,  istərsə  do  Qorb  ölkolorindo  belo  olmuşdur.  Ona  göro  müxtolif 
zamanlarda, müxtolif yerlordo “Kolilo vo Dimno” janrı və motivindo yaradılmış 
osorlər, tomsillor, rəvayotlor, hekayəlor bu abido ilo olaqosindon asılı olmayaraq 
onun  tosiri  altında  yazıldıqlan  hiss  olunur,  tədqiqatçıların  bunun  oksini  sübut 
edon  dolillori  do  oxucunu  tam  qane  edo  bilmir.  Mosolon,  bu  nöqteyi-nozordon 
prof.  Al.Baraınidzenin Gürcüstanın  XVII osr siyasi-dövlot xadimi,  istedadh  ya- 
zıçı  Sulxan-Saba  Orbelianinin  “O  mudrosti  vımısla”  adlı  moşhur  didaktik- 
əxlaqi  osərino yazdığı  mü-qoddimo adamda belo tosir buraxır'.  Çünki  Sulxan- 
Saba öz osorini  yazan  dövrdo artıq “Kolilo vo  Dimno”  bütün  şorq  ölkolorindo, 
Avropada,  Qafqazda  böyük  şöhrot  tapınış,  dillər  ozbori  olmuşdu.  Sulxan- 
Sabanın  oturub-durduğu  adamlar fars  dilini  gözol  bilirdilor.  Yaz.ıçının  özü  iso 
türk dilino yaxşı  bolod  idi.  “Kolilo vo  Dimno”  iso bu  xalqlara çoxdan  taınş  idi. 
Ondan  olavo  gürcülor  bu  zaınan  özlori  “Kolilo  vo  Dimno”  ilo  çox  yaxından 
maraqlanırdılar.  Tosadüfı  deyildir  ki,  Sulxan-Sabanın  şagirdi  Kartli  lıökmdarı 
VI  Vaxtanq  “Kolilo  vo  Dimno”ni  fars  dilindon  gürcü  dilino  torcümo  cdir  vo 
onun  redakto  cdilmosini  öz  müollimi  Sulxan-Sabaya  tapşırır.  Sulxan-Saba  bu 
vozifoni  böyük  hovos  vo  bacarıqla  yerino  yetirir,  ona  gözol,  monalı  şeirlor 
olavo edir,  bir sözlo  osori  öz  dövrünün  solis,  bodii  dil  ilo oxuculara çatdırır.
Başqa  ölkolordo  “Kolilo  vo  Dimno”  janrında  yazılmış  osorlor  haqda  da 
bunu  demok  olar.  Öz  nohongliyi,  bodii  doyəri,  dünya  odobiyyatındakı  inkar-
1  C xjıxan-C aöa  OpOejıuanu,  “O 
M y n p o c T H   R M M b i c v ı a "  
M.  1951,  ııp ean c 
i o h h c
, 
C T p . 
7.

---