Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

Daneş”, eləcə də “Kolilə və Dimnə”nin ərəbco nüsxələrilə tutuşduraraq bu ə l- 
yazmasının  daha  düzgün  olduğunu  inandırıcı  bir  şəkildə  sübuta  yetirir.  Bizim 
fıkrimizco, ona bu barədo haqq qazandırmaq lazımdır. Çünki bu nüsxənin bizim  
torofimizdon  todqiq və təhlili,  Şeyxonun nüsxəsinə əsason akad.  İ.Y.Kraçkov- 
ski vo İ.P.Kuzmin tərəfındən rus dilinə tərcümo edilmiş “Kolilo və D im nə”  ilə 
müqayisosi onların həddən artıq bir-birinə yaxın olduğunu göstormişdir. Akad. 
İ.Y.Kraçkovski  iso bu nüsxəni on qədim və nisbəton daha etibarlı hesab edirdi. 
Əsrimizin  on  böyük  ərəbşünası  İ.Y.Kraçkovskinin  mətn  tanımaqda  necə  usta 
olduğu  isə  mütoxəssislərə  gözəl  molumdur.  Hor  iki  nüsxə,  ümumiyyətlo,  bir- 
birino o qodər yaxındır ki, bəzən onların:  hom rus motninin, hom  fars motninin 
eyni  niisxodən tərcümə edildiyi  hiss olunur.
Biz torcümə  edorkən mümkün qədər orijinala yaxın tərcümo etm əyə  ça- 
lışmış,  xüsusilə fıkirlorin, hikmətlərin,  mənaiarın  folsofı  dorinliyini  verməklo 
osərin  bodiiliyini,  cümləlorin  səlis  və  yığcamlığını  mühafizo  etməyə  soy 
göstormişik.  Əlimizdə  olan  nüsxonin  klassik  fars dilinin  xarakterik  bir üslubu 
ilo  yazıldığı,  kitabın qəliz ərob-fars  ifadəlori  ilo  dolu olduğu  nozərə  alınarsa, 
mütərcimin qarşısmda nə  qodor çətin  bir vozifonin  durduğu  aydın  olar.
Biz bəzən  bir cümlənin  7-8 variantını  vermiş,  sonra onlardan birini  seçə- 
rok  saxlamışıq,  bozən  cümlolorin  quruluşunu  doyişmoyo  mocbur  olmuşuq. 
Farsca  mürokkob  cümlolər azorbaycanca  sado  vo  əksino,  sado  cümləlor mü- 
rokkob verilmişdir.  Hor iki  halda ana dilinin  xüsusiyyotlorini  saxlamaqla mo- 
ııanın  tez və  düzgün  olaraq  oxucuya çatdırılması  nozoro  alınmışdır.
Məsolon:  “Kolilo  vo  Dimno”nin  20-ci  sohilbsindoki  Çin  şahının  “mon 
demodiyim  sözü  geri  qaytarmağa  dediyim  sözdon  daha  artıq  qadirom”  cüm- 
losi  7  variantda:
1.  Dediyimdon  daha  tez  demodiyimi  geri  qaytarınağa qadirom;
2.  Mon  demodiyimi  dediyimi  geri  qaytarmaqdan  daha çox  qadirom;
3.  Mon  demodiyim  sözü  geri  qaytarmağa  dediyimi  qaytarmaqdan  daha 
çox  qadirom;
4.  Mon  demodiyim  sözü  geri  qaytarmağa  dediyim  sözdon  daha  çox 
qadirom;
5.  Mon  demodiyimi  geri  qaytarmağa,  dcdiyim  sözü  geri  qaytarmaqdan 
daha  çox  qadirom;
6.  Mon  demədiyim  sözü  geri  qaytarmağa  dediyimdon  daha  çox  qadirom 
vo  s.  tərcümo  edilmişdi.
Əlbotto,  bu  variantlardan  biri  vo  ya  burada  deyilmomiş  yeni  bir  variant 
birinin  qulağında  daha  gözol  soslono  bilor,  lakin  monada  ikilik  yaratmamaq 
moqsədi  ilə  bizo  elo  golir ki,  kitabdakı  variant  ən  münasibidir.
Sadə  və  mürəkkəb cümlələrə  biri-iki  misal:
Birinci  variant:
“Hindistan  kimi  ozomətli  bir  dövloto  yaraşmaz  ki,  bizim  nosildon 
olmayan  bir adam  bizə  padşahlıq  etsin” .
İkinci  variant:
“Bizim  nosildon  olmayan  bir  adamın  bizo  şahlıq  etməsi  Hindistan  kimi 
ozomotli  bir ölkoyə yaraşmaz” .
Birinci  variant:
“M ən qorxuram,  bu hiylogər brohmonlər şahı  elə bir işə vadar etsinlor ki, 
axırı  rüsvayçılıq  vo peşmançılıq  olsun”.
İkinci  variant:
“M ən  qorxuram,  bu  hiylogor brohmonlor  şahı  axırı  peşmançılıq  olan  bir 
işo  vadar etsinlor” .
Kitabda birinci  variantlar saxlanmışdır.  Bu,  həm orijinalın dil xüsusiyyotlo- 
rini  saxlayır,  hom  fikrin  oxucuya tez çatdırılmasına  kömok  edir.
Belo  yerlor  osordo  olduqca  çoxdur.  Bozən  bir  sıra  sohifolor,  hckayolor 
müxtolif variantlarda  verilmiş,  onlarda müxtəlif zaman  formaları,  mosolon  şii- 
hudi  keçmiş,  noqli  keçmiş,  bitmomiş  keçmiş zaman  vo  sairo  işlodilmiş,  nolıa- 
yot, on  münasibi  şühudi  kcçmiş  hesab cdilmişdir.  Mütorcimin  fıkrino göro,  bu, 
hom orijinalın ruhuna  uyğun golir,  hom  rovayotlorin doğruluğuna  inamı artırır.
Mütorcim  torcümodo  bir sıra  ixtisarlara yol  vermiş  vo  hor ycrdo  bu,  ...  (üç 
nöqto)  ilo  işaro  cdilınişdir.  İxtisarlar,  osason,  dini  mahiyyot  daşıyan  ibaro  vo 
cümlolor,  ayolori,  islam  dinino  aid  olan  parçalar,  oxlaqi  cohotdon  münasib  ol- 
mayan  ifadolor,  artıq  görünon  tokrarlar vo  sairodir.  Bu  ixtisarlar  osorin  solisli- 
yini,  montiqi  ardıcıllığım,  fikir vo  hikmotlorin  dorinliyini,  oxunuşuııun  rovaıılı- 
ğını  qotiyyon  pozmur.  Çox  zaman  (...)  işarosinin  olmasına  baxmayaraq  ixtisar 
hcç hiss olunmur.  Miitorcimo elo golir ki,  ixtisar olunan parçalar sonradan osoro 
olavo  edilon  yerlordir.
Çünki islam dini vo onunla olaqodar olan başqa mövhumu ifadolor no hind, 
no  do  orta  fars dili  variantında  ola  bilmozdi.
Mütorcim  aforizmlor,  atalar  sözü,  zorbül-mosollori  Azorbaycan  dilindo 
olan  müvafiq  ckvivalcntlorin  vcrilmosi  yolu  ilo  torcüıno  ctmoyo  çalışnnşdır.
Kitabın  qodimliyini  göstormok  üçün  tomsil  vo  hckayolor “rovayot”  deyo 
verilmişdir.
Kitab  torcümo edilorkon o,  farsca olan başqa  nüsxolor,  eloco do rus dilin- 
do  1957-ci  ildo  ikinci  noşrlo  çap  olunmuş  “Kolilo  vo  Dimno”  ilo  müqayiso 
edilmişdir ki,  bu da  kitabda olan  bozi  dolaşıq  vo çotin  başa düşülon  ifadolorin 
dürüstloşmosino  kömok  ctmiş,  bozi  yerlorin  ixtisar  edilmosino  yardım  gös-

---

tormişdir.  Əli  ibn  əş-Şah  Farisinin müqəddiməsi  və  kitabın  sonundakı  “Ə la- 
volər”  farscadan deyil, ruscadan tərcümə edilmişdir.  Birinci -  fars nüsxəsində 
olduqca naqis  idi,  “Əlavələr”  iso  büsbütün yox  idi.
Mütorcim şeirlori əvvəlcə oruzla, kitabda olan qədim  bəhrlər və vəznlərə 
uyğun  tərcümə  etməyə  çalışmışdır,  buna  görə  onlann  bəziləri  azərbaycanlı 
oxucuya  yabançı  və  qeyri-təbii  görünə  bilərdi.  Həm in  şeirləri  M əm m ədağa 
Sultanov orijinalla tutuşduraraq heca vəzninə salmış, bəzilərini redaktə etmiş, 
qalanlarını  isə  olduğu kimi  saxlamışdır.
Rəhim Sultanov
d
i
i
i
d
 
v
d
i
m
n
d

---