Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

edilməz mövqeyi  nöqteyi-nəzərindən “K əlilə və D im nə”dən heç də az sevil- 
m əyən “ 1001  gecə” kimi əsərlərin belə, “K əlilə və Dimnə” təsirindən kənar- 
da qalmadığı hiss olunur.  “Kəlilə və D im nə” mövzulannın ayrıca olaraq kitab, 
mənzum  hekayə,  nağıl  və  rəvayətlər  şəklində  yayılması  isə,  demək  olar  ki, 
artıq  bütün  dünya xalqlanm n ədobiyyatmda  adi  bir şəkil  almışdır.  İndi  elə  bir 
təmsil,  alleqorik hekayə tapmaq olmaz ki,  o,  “Kəlilə və  Dimnə”  ilə tanış  olan 
adamda  assosiasiya  əm ələ  gətirm əsin,  “Kəlilə  və  Dimnə”  isə  hələlik  ən 
qədim  abidə  olduğundan  bütün  bu  əsərlər  bilavasitə  və  ya  bilvasitə  onunla 
əlaqoləndirilməsin.
“Kəlilə  və  D im nə”  mövzusuna,  daha  çox  Şərq  ədəbiyyatmda  təsadüf 
edilir.  Biz  burada  yalmz  bədii  ədəbiyyatda  deyil,  tarixi,  fəlsəfı  əsərlərdə  də 
“Kəlilə və D im nə” təsirini hiss edirik.  Burada “K əlilə və Dimnə” dünə-döno 
çap edilir, üzü köçürülür,  ona nəzirələr yazılır, ayrı-ayrı təmsilləri nəzmə çə- 
kilir.  Böyük şair,  yazıçı,  filosof,  alim və  təbiblər bu kitablardakı hikmət inci- 
lərini  öz əsərlərinə  daxil  edir,  vəzir-vəkillər,  m ərifətli  mürəbbilər hökmdar- 
lara, şahzadələrə nəsihət edərkən onlara “K əlilə və D im nə” sözü ilə müraciət 
edirlor.  “K əlilə  və  D im nə”yə  nəzirə  olaraq  “Mərzbannamə”,  “Tutinamə” 
kimi  əsərlər  meydana  çıxır.  XI  əsrdə  yaranmış  “Qabusnamə”,  XII  əsrdə 
yaranmış  “Sindbadnamə” ,  XIII  əsrdə  yazılmış  Sədinin  “Gülüstan”ı  “Kəlilə 
və  Dimnə”də  təsadüf edilən  mövzu,  ibarə  və  ifadələrlə  doludur.  XIV  əsrdə 
yaşamış m əşhur Übeyd-Zakaninin  “Siçan və pişik” dastanı bilavasitə “Kəlilə 
və  D im nə”ni  xatırladır.
“Kəlilə  və  D im nə”  mövzusu  Azərbaycan  ədəbiyyatı  üçün  də  çox  yaxın 
olmuşdur.  Böyük  Nizamidon  başlamış  müasir  dövrümüzə  qədər  yazıçı  və 
odiblərimizin  Azərbaycan  ədəbiyyatm da  təmsil,  rəvayət  və  hekayələrdən 
neco moharətlə  istifadə etdiklərini görürük.  Bunlarm bir qismi, demək olar ki, 
bilavasitə  “Kəlilə  və  D im nə”dən  götürülmüş  və  ya  ona  nəzirə  olaraq  yazıl- 
mışdır. Nizami özünün “Xosrov və Şirin” əsərində Xosrovu tərbiyə etmək, onu 
ədalət  yoluna  qaytarmaq  üçün  “ Kəlilo  və  Dimnə” yə  müraciət  etməli  olur. 
Filosof  Büzürgümid  “Kəlilo  və  D im nə”dən  40 -a  qədər  təmsil  söyləməklo 
Xosrovu  düz  yola  qaytarır.  Xosrov  tutduğu  əm əllərdən  peşman  olur,  ədalət 
nuru onun  qəlbinə  dolur.  Nizami  Büzürgümidin  dili  ilə dediyi  bu təmsillərdə 
“K əlilə  vo  Dimno”nin  osas  m ahiyyətini  açıb  göstərmiş,  onun  tərbiyəvi  gü- 
cünü  ən  parlaq  bir şəkildə  nümayiş etdirmişdir.
Biz  burada  homin  parçam  veririk,
Büzürgümidin  “Kəlilo  vo  D im nə”don  damşması.
Büzürgümid  birdən açıldı  gültək,
Qırx  m ənə  açdı,  qırx  nağıl  deyorək:
Ehtiyatlı  olan  uduzmaz,  sözsüz,
Necə  ki,  qorundu  aslandan  öküz,
2
Boş  arzuya  uyma,  bu,  çox  mahaldır, 
Meymun  xarrat olmaz,  əbəs  xəyaldır.
3
Tülkü  nə gördüsə yırtıq  təbildən,
Onu görəcəksən,  hiylə  işlətsən.
4
Zahid  xirqəsini  oğruya  verdi,
Sən də xəsis olma,  artırma dərdi.
5
Heç bir vaxt meyl etmə ilqar pozmağa, 
Bilirsən  ilana neylədi  qarğa?
6
Gör balıq ycyənə  neylədi  xərçəng, 
Onları  yada  sal,  hiylədon  ol  çək.
7
Solom  yeyən  olma,  unutma  bir an, 
Solom  yeyon  şirə  neylədi  dovşan.
8
Tordan  xilas  olan  qoca  balıqtək, 
Candan  keçon  burdan  qurtarar,  bişək.
9
Morozdon  ağılla olarsan  azad,
Neco  ki,  pis  ordon  qurtuldu  arvad.
10
Çaqqal,  qurd  vo  qarğa birlik  edirkon, 
Xilas  olmuşdular kinli  dovodon.
11
Düşmonindon  qurtar,  tədbir tökərok, 
Neco  ki,  tubandan  qurtuldu  ördək.

---

Apardı  çox dillər başı torpağa,
Buna  ibrət verir ördək,  tısbağa.
13
Yaramazdan gen  dur,  qov kənar olsun, 
Gördünmü neylədi  toyuğa meymun?
14
Hiyləylə xalq  malı  yeyilməz,  inan,
Nə  aldı  cahildən  alim,  bazirgan?
15
Ağıllıya qarşı  olsan  hiyləgər, 
Qurbağatək başm  bu yolda gedər.
16
Dəmir yeyən  siçan,  inanma əbəs,
Qırğı  uşaqları  apara bilməz.
17
Çadırı  yandıran naqqaş  kimi  sən, 
Hiylogərlik  etmə,  əl  çək hiylədon.
18
Ağıllı  adamla yaşar solamot,
Nadanın dərmanı  törodər illot.
19
Zomanə torundan  biliklə  qurtar,
Neco  ki,  qurtardı  bozəkli  quşlar.
20
Tor kosən  siçandan,  dinməz qarğadan, 
Vəfadarlıq  öyron,  ey  nazlı  canan!
21
Zülm  ilo  bir arpa alma insandan,
Qızıl  əvoz  verdi  arpaya  siçan.
22
Çox  da  lovğalanma,  yay tutan  qurdtok, 
Oxa  tutar  soni  qofləton  fəlok.
23
Ağıllılar kimi  tamahı  et az,
Qarğanın  bayquşla dostluğu  tutmaz.
24
Fillori  qovmuşdu  çeşmədən  dovşan, 
Kiçik görünmosin  gözüno  düşman.
25
Tamahı  buraxdı, hiyloni  atdı,
Oruc  tutan  pişik  ruziyə  çatdı.
26
Hiyloyo  ol  atsa,  hor kos pişiktək, 
Qoyunun  gözünə  görünər köpok.
27
Gör oğrudan  qorxub  neylədi  arvad, 
Fitnokarlıq  etmo,  vofaya əl  at.
28
Düşmonlor  vuruşsa,  qazandın  işi, 
Oğru  ilo divdon  qurtardı  kişi.
29
Arvadın  mokrino göz yumdu  xarrat, 
Son  gözünü  yumma,  belodir  hoyat.
30
Siçandan  ibrot  al,  tayını  tap  son,
Piso  yoldaş  olma,  gor pis  deyilson.
31
Üz  döndor dünyadan,  xilas  ol,  canan, 
Böylo  qurtarmışdı  meymun  bağadan.
32
F.şşok  olma  kimi,  hoyatda qafıl, 
Qoflotdo  mohv  etdi,  onu  tülkii,  bil.
33
Xurma  siçanına öldüron  zahid, 
Yaman  zülm  cylodi,  ondan  hozor et.
-  * * ç :)   29  r ' j  
»

---