Kərimov Erkin İnqilab oğlu Kommersiya banklarında veksel əməliyyatları
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
hüququnu güzəĢt edən Ģəxsi sedent, həmin hüququ eldə edən Ģəxs isə sessionar adlanır. Ġndossament vekselin aksept edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq ödəyicinin xeyrinə, həmçinin veksel verənin və veksel üzrə borclu olan digər Ģəxsin xeyrinə yerinə yetirilə bilər. Bu Ģəxslər, öz növbəsində, vekseli indossat edə bilərlər. Ġndossament sadə və mürəkkəb (razılaĢdırılmamıĢ) ola bilər. Qanuna görə qismən indossament etibarsızdır. Vekseli verən zaman Ġndossant ötürücü yazı qeydini göstərə bununla da o üzərindən ödənilməyən və veksel ödənilmədikdə etiraz etməyə görə məsuliyyəti götürə bilər. Bu da digər indossantlara Ģamil edilmir. Ġndossament köçürmə vekseldə və ya ona əlavə edilmiĢ əlavə vərəqədə – alloncda yazır. O, indossant tərəfindən imzalanır. Ġndossamentdə görülmüĢ iĢin kimin xeyrinə olması göstərilməyə də bilər, o, ancaq indossantın bir imzasından ibarət ola bilər. Belə indossant blanklı hesab olunur. Blanklı indossamentin etibarlı olması üçün köçürmə vekselin digər tərəfinə allonc yazılmalıdır. Ġndossament köçürmə vekseldən irəli gələn bütün hüquqları keçirir. Əgər indossament blanklıdırsa, onda veksel saxlayan aĢağıda göstərilən hüquqları əldə edir: Blankı öz adından və ya digər Ģəxsin adından doldurmaq; Vekseli həm blank vasitəsilə, həm də digər Ģəxsin adından indossant etmək; Blankı doldurmadan və indossament həyata keçirilmədən vekseli üçüncü Ģəxsə ötürmək. Ġndossant akseptə və ödəniĢə görə cavabdehdir. Bununla yanaĢı o, yeni indossamentə qadağa qoya bilər. Belə halda o, sonradan həmin vekselin kimin xeyrinə indossant edilmiĢ Ģəxslər qarĢısında məsuliyyət daĢımır. Əgər indossamentdə «alınması üçün valyuta», «inkasso ilə», «etibarlı Ģəxs kimi» və ya sadə tapĢırıqdan ibarət digər qeydlər göstərilibsə, veksel saxlayan köçürmə vekseldən irəli gələn bütün hüquqları həyata keçirir, ancaq yenidən həvalə etmə
37
qaydasında indossant edə bilər. Bu halda borclu Ģəxs veksel saxlayana qarĢı ancaq indossanta qarĢı yönələn etirazlarını bildirə bilər. Əgər indossamentdə «təminat valyuta ilə», «girov valyuta ilə» və ya girov mənasında digər qeydlər göstərilmiĢsə, onda veksel saxlayan köçürmə vekseldə olan bütün hüquqları həyata keçirir. Lakin onun tərəfindən qoyulmuĢ indossament ancaq yenidən həvalə edildikdə qüvvədə qalır. Ġndossament ödəniĢ müddətindən sonra da həyata keçirilə bilər. O, əvvəlki indossament kimi eyni hüquqi qüvvəyə malikdir.Maliyyəçi nəzərə almalıdır ki, ödəniĢ edilmədikdə etirazdan və ya etirazın edilməsi üçün müəyyən olunmuĢ müddət keçdikdən sonra edilmiĢ indossament adi sessiya nəticələrinə səbəb olur. Bu zaman tarix göstərilməyən indossament etirazın edilməsi üçün müəyyən olunmuĢ müddət bitənə kimi baĢa çatmıĢ hesab olunur. 10
[4] Kommersiya bankların veksel üzrə əməliyyatlarından biri də aksept üzrə əməliyyatlardır. Köçürmə vekseli ödəniĢ müddəti baĢa çatdıqda veksel saxlayan və ya vekseli olan digər Ģəxs tərəfindən, aksept üçün yaĢayıĢ yerinə görə ödəyiciyə qarĢı irəli sürülə bilər. Köçürmə vekseldə veksel verən müəyyən edə bilər ki, vekselə müddət təyin edilməklə və ya edilməməklə akseptə görə təqdim olunmalıdır. Belə ki, aĢağıdakı hallarda o, akseptə təqdim edilməyə dair vekselə qadağa qoya bilər: veksel üçüncü Ģəxsin və ya digər Ģəxsin yanında ödənilməlidir; veksel təqdim edilmə üzrə müəyyən müddətdən sonra ödənilməlidir. Veksel verən həmçinin təyin edilmiĢ vaxtdan əvvəl akseptə təqdim edilməməsini Ģərtləndirə bilər.Hər bir indossant müəyyən edə bilər ki, veksel müddəti müəyyən edilməklə və ya müəyyən edilmədən akseptə təqdim edilməlidir; əgər veksel verən tərəfindən elan edilməmiĢdirsə,onda akseptə təqdim edilə bilməz.Ödəyici ilk tələbdən sonra növbəti günü də ikinci dəfə olaraq vekselin təqdim edilməsini tələb edə bilər, maraqlı Ģəxs isə protestdə xatırladıldığına görə bu tələbin yerinə yetirilməməsinə
10-
R.Əsgərova- “Pul, Kredit və Banklar”, Bakı-2007 38
istinad edə bilər. Vekseldən protest səlahiyyətli orqanların –notariusun, məhkəmə icraçılarının hərəkətləri, qanunvericiliyin müəyyən hüquqi nəticələrin baĢlaması ilə əlaqələndirdiyi rəsmi təsdiqlənən faktlardır. Protest aktla rəsmiləĢdirilir. Aktla protest təsdiqlənir ki, ödəyicinin akseptdən və ya vekseli ödəməkdən imtinası – qeyri- akseptdə və ya ödəniĢ olmadıqda protest;vekselin sahibinə qaytarılmasından veksel depozitariyanın imtinası – təhvil verməməyə görə protest. Protest üçün daha geniĢ yayılmıĢ əsas vekselin akseptsiz olması və ödənilməməsidir. Veksel saxlayan akseptə təqdim edilmiĢ vekseli ödəyiciyə verməyə borclu deyil.Aksept köçürmə vekseldə qeyd olunur. O, «aksept etmək»kimi ifadə olunur, ödəyici tərəfindən imzalanır. Bu zaman maliyyəçi bilməlidir ki, vekselin üz səhifəsində ödəyici tərəfindən edilmiĢ sadə imza aksept qüvvəsinə malikdir. Əgər veksel təqdim edildikdən sonra müəyyən müddətə ödənilməlidirsə və ya əgər o, xüsusi Ģərtlərə görə müəyyən müddətdə akseptə təqdim edilməlidirsə, onda aksept verildiyi andan tarixlə qeyd olunmalıdır. Belə ki, veksel saxlayan akseptin təqdim edildiyi gündən qeyd edilməsini tələb edə bilər. Tarix göstərilmədiyi halda veksel saxlayan vaxtında protest verməlidir. Veksel üzrə aksept sadədir və heç nə ilə Ģərtləndirilmir,lakin o ödəyici veksel məbləğinin müəyyən hissəsi ilə məhdudlaĢdıra bilər. Köçürmə vekselin mətnində akseptlə edilmiĢ digər düzəliĢlər akseptdən imtina hesab edilir. Eyni zamanda öz akseptinin mahiyyətinə görə akseptant cavabdehdir.Əgər veksel verən köçürmə vekseldə ödəyicinin yaĢayıĢ yerindən daha yaxĢı ödəniĢ yerini göstərmiĢsə, lakin ödəniĢi etməli olan üçüncü Ģəxsi göstərməmiĢdirsə, onda ödəyici belə Ģəxsi aksept zamanı göstərə bilər. Belə göstəriĢ-qeydin olmaması bildirir ki, akseptant ödəniĢi özü ödəniĢ yerində etməli idi. Əgər veksel ödəyicinin yaĢayıĢ yerində ödənilməlidirsə, onda ödəyici akseptdə ödəniĢin həyata keçirilməli olan ünvanını göstərməlidir. Aksept vasitəsilə ödəyici köçürmə vekseli müəyyən edilmiĢ müddətə ödəmək öhdəliyini üzərinə götürür. ÖdəniĢ edilmədiyi halda veksel saxlayan, hətta o, veksel alan olduqda belə tələbin təqdim edilmə ehtimalına baxmayaraq köçürmə vekselə əsasən akseptanta qarĢı birbaĢa iddia qaldıra bilər. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|