Kərimov Erkin İnqilab oğlu Kommersiya banklarında veksel əməliyyatları

5 

 

        -KeçmiĢ qarĢılıqlı borcların veksellərlə rəsmiləĢdirilməsi. 

        -Dövlət və bələdiyyə veksellərinin buraxılıĢına baĢlanması. 

        -Büdcə kəsrinin və büdcə xərclərinin maliyyələĢdirilməsi üçün xəzinə veksellərinin  

          buraxılıĢ perspektivləri. 

        -Ġri Ģirkətlər tərəfindən vəsaitlərin cəlb edilməsi məqsədilə maliyyə veksellərinin              

         istifadə edilməsi. 

        -Protest edilmiĢ veksel üzrə ödəniĢə yönəldilmə prosedurunun təkmilləĢdirilməsi. 

        -Kommersiya banklarının veksel üzrə ödəniĢlərdə müĢtərinin bankla digər    

 hesablaĢmalarında ödəniĢlər üzrə təhlil aparılmasına zərurət vardır. 

       Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. 

Tədqiqat iĢinin nəticələri Respublikamızda  

        veksellə aprılan əməliyyatların təkmilləĢməsinə, beynəlxalq təcrübəyə əsasən yenidən 

        strukturlaĢdırılmasına təkan verə bilər. Dünya ölkələrində bu sahədə tətbiq olunmuĢ   

yeniliklər  içərisindən  ölkəmizin  iqtisadi  modelinə  ən  uyğun  olanı  seçilərək  tətbiq 

olunmalı və iqtisadi inkiĢafın stabil olması üçün veksellərin maliyyə bazarında aktiv 

iĢtirakı labüddür. 

Dissertasiya işinin quruluşu və həcmi.

 Dissertasiya iĢi giriĢ,üç fəsil,nəticə 

və təkliflərdən,15-ə yaxın sxem, cədvəl və qrafikləri özündə əks etdirən 1,5 interval 

kompüter  yazısı  ilə  75  səhifədən  ibarətdir.ĠĢdə  istifadə  olunmuĢ  44  adda  ədəbiyyat 

siyahısı  göstərilmiĢdir.Birinci  fəsildə  vekseli  yaranması  və  onun  kommersiya 

kreditində  rolundan  bəhs  edilmiĢdir.Ġkinci  fəsildə  kommersiya  bankların  veksellə 

həyata  keçirdiyi  əməliyyatlar  o  cümlədən  veksel  üzrə  girov  əməliyyatları 

araĢdırılmıĢdır.Üçüncü  fəsil  kommersiya  banklarının  qiymətli  kağızlarla 

əməliyyatlarının təkmilləĢməsinə həsr olunub.

 

 

 

 

---

6 

 

 

 

FƏSIL 1. Kommersiya banklarında veksellərin mahiyyəti. 

1.1

 

Vekselin yaranma tarixi. 

      Vekselin  yaranmasına  və  yayılmasına  dair  ilk  əsərlər  XVI-XVII  ci  əsrləri  əhatə 

edir.Bu  əsərlərin  müəllifləri  kambist  adlandırılan  Benvenutti  Strakka  (1509-1578) 

Siqizmonda Skaççia(1620-ci ildə ölüb) və Rafael de Turri olmuĢdur. 

      Fikrimcə veksellərin meydana gəlməsi üzrə qruplaĢdırılması daha məntiqə uyğun 

olar,çünki  bu  qayda  veksel  əməliyyatlarının  inkiĢafı  haqqında  elmi  təsəvvürləri 

özündə  ehtiva  edir.  Hələ  XVI-XVII  əsrlərdə  kambistlərin  əsərlərində  -  Benvenutti 

Strakka (ilk nəĢr 1558-ci ildə), Siqizmonda Skaççia    (ilk nəĢr 1619-cu il ), Rafael de 

Turri  (ilk nəĢr 1641-ci ildə) fikir söylənilirdi ki, vekselə ayrıca bir insanın ya xalqın 

ixtirası  kimi  baxmaq  olmaz.O  ticarət  əməliyyatlarının  həyat  keçirildiyi  hər  yerdə 

mövcud olub (müxtəlif forma və adlarda) belə ki ticarət nə qədər sadə olsa da həmiĢə 

kredit  və  vekselin  prototipinə  tələbat  hiss  etmiĢdir.Radael  de  Turri  vekselin 

yaranmasını çoxlu adları olmayan xırda çayların birləĢərək vahid axın yaratması ilə 

müqayisə etmiĢdir. 

     Kambistlərin  baxıĢ  aspekti  daha  düzgün  qiymətləndirilir  çünki  onlar  sonrakı 

dövrün  müəllifələrinə  nəzərən  xronoloji  cəhətdən  Ġtaliyada  veksellərin  yayılma 

dövrünə  daha  yaxın  olublar.Bu  yanaĢmanı  F.A.Biner  də  qiymətlənidirir  amma 

V.Endeman 

qeyd 

edir 

ki 

veksel 

əməliyyatlarının  yaranmasını  ayrıca 

Ģəxsə,Ģəhərə,xalqa aid etməklə tarixi faktlar təhrif edilmiĢ olur və heç bir elmi dəyər 

kəsb etmir. 

     XVII ci əsrin sonlarında Dupiusa de lya Serra tərəfindən  1968 ci ildə ilk dəfə çap 

olunmuĢ  və  sonradan    Jaka  Savainin  (1622-1690  )  məĢhur  nəĢrinə  daxil  olmuĢ 

(“Mükəmməl Tacir” ) “Veksel Ġncəsənəti”adlı kitabında vekselin yəhudilər tərəfindən 

---

7 

 

kəĢf  olunması  haqdə  əfsanə  əksini  tapır  və  bildirilir  ki,  onlar  da  qədim  dövrdə  

Finikiyalıların  olduğu kimi yəhudilərdə orta əsr Avropasında geniĢ ticarət əlaqələrinə 

sahib  olub.Bu  əfsanənin  yayılmasında  Jak  Savarinin  böyük  rolu  olmuĢdur.O  hesab 

edir  ki,Qədim  Roma  Veksel  məvhumundan  xəbərsiz  olub.Bu  anlayıĢ    1-ci 

Daqobertin(640)  ,  Flipp  Avqustun(1181)  və  Flipp  Dlinqonun(1316)  dövründə 

dəfələrlə  Fransadan  qovulmuĢ  yəhudilər  tərəfindən  kəĢf  olunub.Ġtaliyanin 

Lombardiya  bölgəsində  məskunlaĢan  yəhudilər  qısa  və  dəqiq  ifadələrlə  tərtib 

olunmuĢ    gizli  məktublarla  xarici  tacirlər  vasitəsiylə  öz  kapitallarını  köçürməyin 

yolunu  tapmıĢdı.Didərgin  düĢmüĢ  yəhudilərin  sayəsində  veksellərə  1291  ci  ildə 

Türkiyədədə rast gəlinirdi. 

     Verner  Zombart  (1863-1941)  özünün  “Yəhudilər  və  Kapitalizm”  (ilk  nəĢr 

1911-cil  il)  kitabında  belə  bir  mülahizə  yürüdüb  ki,məhz  yəhudilər  ticarət 

əməliyyatlarının dirçəlməsində mühüm rol oynayıb (müəllifin fikrincə, inkiĢaf etmiĢ 

kapitalizmin  əsas  cəhətlərindən  biri  )  və  həmçinin  veksel  və  birjanı 

yaradıblar.V.Zombartın  fikrincə  vekselin  yəhudilər  tərəfindən  istifadə  edilməsində 

əsas  səbəb  onların  orta  əsr  Avropasında  təqiblərə  məruz  qalmasıdı  bu  da  öz 

nəvbəsində  maliyyə  əməliyyatlarının  gizli  və  anonim  Ģəkildə  həyata  keçirilməsinə 

zərurət  yaradır.

 

Əgər  əvvəllər  borc  öhdəliyi  iki  Ģəxs  arasında  münasibətlərin 

qurulması  ilə  bağlı  idisə,veksel  Ģəklində  isə  bu  Ģəxsi  münasibətlərə  ehtiyac 

yaranmırdı.

 1 

[15]. 

     V.Zombart  qeyd  edib  ki,  Ġspaniya  və  Portuqaliyadan  qovulmuĢ  yəhudilərə 

özləri  ilə  pul  və  qızıl  götürmək  qadağan  edilmiĢdi.Buna  baxmayaraq,Piriney 

yarımadasından  olan  qaçqınlar  tezlikə  Avropanın  əsas  maliyyəçilərindən 

oldular.V.Zombartın fikrincə ilk veksel 1207 ci ildə Simon Ruben tərəfindən verilib 

və italiyanın əksər Ģəhərlərində veksel əməliyyatarı yəhudilərin əlində cəmləĢib.

 

 

     Uyğun olaraq digər nöqtəyi nəzərdən,veksel Ġtaliyadan qovulmuĢ qibellinlər(siyasi 

dissidentlər  əsasən  zadəgan  əsilli  alman  imperatorları,  Ġtaliyaya  öz  hakimiyyətini 

                                                           

1-

 

     Сергей Мошенский: Вексель. Базовые концепции   2007 г 

---