Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
287
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti “qurulduqdan” sonra Y. Zi- yaya peĢəkar hərbçi kadr kimi iĢ təklif olunmuĢdu... 1921-ci ilin əv- vəllərində Yusif Ziya Naxçıvanın hərbi komissarı təyin edilmiĢdi. Fevral-mart aylarında ailəsini də Naxçıvana gətirmiĢdi. Yeni hərbi komissar Naxçıvan torpağına göz dikən, ona əl uzadan daĢnak silahlı dəstələrinə zərbələr endirməklə Naxçıvanda hörmət və nüfuz qazanmıĢdı. Hətta onun adına kənddə olduğu söylənilirdi... Yusif Ziya Talıbzadə 1921-ci ilin fevralından dekabrınadək Naxçıvanda hərbi komissar vəzifəsində xidmət etmiĢdi. Lakin Nax- çıvan torpaqlarına iddialarla yanaĢan, sərhədləri tez-tez pozan ermə- ni millətçilərinə, daĢnaklara münasibətdə loyal siyasət yeridən sovet rəhbərliyi ilə barıĢmayan Y.Z.Talıbzadə Bakıya gəlib Azərbaycan XKS-in sədri N. Nərimanovla görüĢmüĢ, bu quruluĢla uyğunlaĢa bilmədiyini və sovetlərə qulluq etmək istəmədiyini bildirmiĢdi. N. Nərimanov ona xaricə mühacirətə getməyə rəsmi sənəd vermiĢdi. Türkiyəyə qayıdan Y.Z. Talıbzadə görkəmli hərbi siyası xadim Ən- vər paĢanın (Nuru paĢanın ögey qardaĢı) komandanlıq etdiyi orduda xidmətə baĢlamıĢdı. O, Orta Asiyada istiqlaliyyət uğrunda mübari- zəni davam etdirən türk xalqlarının “qızıl ordu”ya qarĢı döyüĢlərin- də yardımçı olmuĢdu. Tarixi mühacirət ədəbiyyatında Y.Z. Talıbza- dənin məhz Orta Asiyada 1923-cü il mayın 18-də “qızıl ordu”ya qarĢı döyüĢlərdən birində qəhrəmancasına həlak olduğu bildirilir... Tarixi ədəbiyyatlardakı məlumatlardan birində deyilirki, Yusif Ziya Ənvər paĢanın müavini olmuĢ və onun həlak olmasından (1922) sonra “qırmızı” ordu ilə döyüĢlərdən birində ağır yaralanmıĢdı. O, xilas olmaq üçün Amu-Dərya (Ceyhun) çayını yaralı halda üzə-üzə keçmək istəyərkən bataraq həlak olmuĢdu... 1923-cü ildə Orta Asiyadan gəlmiĢ bir nəfər Yusif Ziyanın qana bulaĢmıĢ köynəyini və həmiĢə yanında gəzdirmiĢ olduğu bala- ca ölçülü (cib) Quranını onun kiçik qardaĢı, görkəmli yazıçı-Ģair Abdulla ġaiqə (Talıbzadəyə) (1881, Tiflis - 1959, Bakı) vermiĢdi. Həmin qanlı Quran Abdulla ġaiqin mənzil muzeyinin ekspozisiya salonunda bu gündə mühafizə olunmaqdadır.
288
PARLAMENTİ MÜHAFİZƏ POLİSİ
NAĞI bəy ƏLİZADƏ (ƏLİYEV) (1897 – 1920)
Nəsli-kökü bakılı olan Nağı bəy Əlizadə (Əliyev) 1897-ci ildə Bakıda doğulmuĢdu... Podpolkovnik rütbəsində olan Nağı bəy Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqda onun uğrunda çalıĢmıĢdı...1919-cu il fevralın 18-də Azərbaycan Parlamenti öz iclasında “Parlamenti Mühafizə Polisinin təĢkili” məsələsini müzakirə etmiĢdi. Müzakirə- nin gediĢində belə bir strukturun yara- dılması zəruri hesab edilmiĢ, 4 maddə- dən ibarət qanun layihəsi təsdiq olun- muĢdu. Yeni qanuna görə 200 nəfərlik polis dəstəsinin yaradılması məqbul sayılmıĢdı. M.Ə. Rəsulzadənin təklifi ilə yeni yaradılan polis strukturu “Parlamenti Mühafizə Dəstəsi” adlandırılmıĢdı.(Sənədlərdə “Parlamentin Qoruyucu Bölüyü” də yazılmıĢdır...). Yeni strukturun təĢkilinə dövlət xəzinə- sindən 2.200000 manat ayrılmıĢdı. Parlamenti Mühafizə Dəstəsinin komanda (idarə) heyəti 6 Ģtat vahidi üzrə təsis olunmuĢdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin Mühafizə Dəstəsinin rəisi podpolkovnik Nağı bəy Əlizadə (Əliyev) təyin edilmiĢdi. Onun aylıq məvacibi 4500 rublidi.Köməkçisi rotmistr HaĢımbəyov təyin olunmuĢdu. Məvacibi 3.800 rubl idi. Parlamenti Mühafizə Dəstəsi Parlamentin Rəyasət Heyətinə tabe olub, onun tərəfindən də formalaĢdırılır və vazxtaĢırı ona hesabat verirdi. Lakin o bəzi məsələlərdə... Azərbaycan Cümhuriyyəti DĠN-ə də tabe idi və zəruri 289
hallarda onun tədbirlərinə də cəlb olunurdu... ...Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentini Mühafizə Polisi- nin ilk rəisi Nağı bəy Əliyev Azərbaycanda sovet hakimiyyəti elan olunduqdan sonra bolĢeviklər tərəfindən həbs edilərək, elə 1920- ci ildə güllələnmiĢdi... Böyük M.Ə. Rəsulzadə özünün “Azərbaycan Cümhuriyyəti” kütabında qaimməqam Nağı bəy Əlizadəni “Ġstiq- lal ġəhidi” adlandırmıĢdır...
290
GENERAL-QUBERNATORLAR
MURAD GƏRAY bəy TLEXAS (1874-1920)
Bakının general-qubernatoru, general-mayor Murad Gəray bəy Tlexas milliyyətcə çərkəz idi (çər- kəzlərdə müsəlmandır).O, 21 oktyabr 1874-cü ildə Kuban vilayətində, Yekaterinodar (indiki Krasnodar) Ģəhərində hərbçi ailəsində doğul- muĢdu. Sankt-Peterburqdakı Mixay- lovsk Artilleriya Məktəbini bitirdik- dən sonra, 1904 -1905-ci illər rus- yapon müharibəsində və Birinci Dünya müharibəsində (1914-1918) döyüĢlərdə bərkimiĢ, özünü nümu- nəvi döyüĢ zabiti kimi göstərərək, Ģöhrət qazanmıĢdı... Murad Gəray bəy çar Rusiyası ordusunda nümunəvi xidmətinə görə general-mayor ali hərbi rütbəsinə layiq görülmüĢdü... ...Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Murad Gəray bəy kimi peĢəkar kadrlara ehtiyacı vardı. O cümlədən Daxili ĠĢlər Nazirliyini də belə kadrlarla möhkəmləndirmək son dərəcə vacib idi. Odur ki, Azərbaycan hökumətinin baĢçısı və eyni zamand daxili iĢlər naziri olan N.Yusifbəylinin 1919-cu il 4 dekabr tarixli əmri ilə general- mayor Murad Gəray bəy Tlexas Bakının general-qubernatoru vəzi- fəsinə təyin edilmiĢdi. O, Birja küçəsi (indiki Üzeyir Hacıbəyov) 8 nömrəli ünvanda otururdu. M. Tlexas bu vəzifədə AXC-nin süqu- tuna qədər qətiyyətlə və sədaqətlə xidmət göstərmiĢdi... Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|