30
kelganda boʻladi. Chunki bu holda oyning koʻrinma diametri Quyosh koʻrinma
diametridan kichik boʻladi. Oy orbitasi ekliptika tekisligi balan 5
9
burchak hosil
qilganligi tufayli tutilishlar Quyosh bu ikki orbitaning kesishgan nuqtalari (Oy
tugunlari) yaqinidan oʻtayotganda kuzatiladi. Bunday
holat har yarim yilda
vujudga kelganligi tufayli, tutilishlar yarim yil davr bilan takrorlanadi.
Oy tutilishi, Oy Yer atrofida aylanayotib ba’zan Yer soyasi orqali vujudga
keladi. Bunday hodisaga
Oy tutilishi deyiladi. Bunda Oy Yerning toʻla soyasidan
oʻtsa, u toʻla, yarim soyasidan oʻtsa, yarim tutiladi.
Oy tutilayotganda u har doim toʻlinoy fazasida yuz beradi. Oy toʻla
tutilganda u butunlay gʻoyib boʻlmay toʻq qizil rangda tovlanadi. Yerning ma’lum
bir joyida Quyosh tutilishiga nisbatan Oy tutilishlari koʻproq kuzatiladi.
Chunki
Quyosh tutilishlari Yerning soyasi tushgan va uncha katta boʻlmagan maydonlarida
kuzatiladi. Oy tutilishi esa, Yerning Quyoshga qarama-qarshi yarimsharining
hamma qismida bir vaqtda kuzatiladi. Oy tutilishi
paytida uning qizil rangda
koʻrinishiga sabab Yer atmosferasi Oy tomonga faqat qizil rangli yorugʻlikni
sochib yuborib, qolgan nurlarni kuchliroq sochganligidir. Oy orbitasining tekisligi
ekliptika tekisligiga ogʻmaligi tufayli Oy va Quyosh tutilishlari yangioy va toʻlinoy
paytlarida har doim ham kuzatilmaydi. Tutilishlarni kuzatib astronomlar
Quyoshning
fizik tabiati, Yer atmosferasining tuzilishi va Oyning harakatiga doir
qimmatli ma’lumotlarni qoʻlga kiritish imkoniga ega boʻladilar.
Quyosh
Yer
Oy
13-rasm
. Oy tutilishi sxemasi
