Kitab new indd

139

Fəsil 5. Dializ üçün damar yolu

5.3. Arteriovenoz fi stula 

Arteriovenoz (AV) fi stulanın formalaşdırılması üçün əməliyyata 

qədər xəstə anamnestik, fi zikal  müayinələrdən keçirilir, doppler 

venoz ultrasəs müayinəsi və ya venoqrafi ya,  arterioqrafi ya,  qan 

dövranı  həcminin doppler ölçülməsi apa rılır.  Əməliyyat aparılan 

ətrafa venadaxili infu ziyalar dayandırılır. AV fi stula dializdən 4–6 ay 

əvvəl formalaşdırılır.  Kre  ta ninin  səviyyəsi 4 mq/dl olduqda artıq AV 

fi stula yaradılır.

Qeyri-dominant  əl bu-

nun üçün optimal sayılır. 

Dərialtında arteriya ilə 

yaxın vena arasında anas-

tomoz yaradılır. Baş qa 

damar yolundan fərqli 

ola raq  ağırlaşmalar (in-

fek 

siya, stenoz, qanın 

“oğurlanması” sindromu 

və s.) az müşahidə edilir, 

qan rahat əldə olunur, 

xəstəlikləri az olur. Ça-

tış mazlıqlarından yetişmə 

vax tının uzun olması, bə-

zən qan dövranının az ol-

ma  sıdır. Bəzi xəstələrdə 

da marlar  zədələndiyi üçün 

(diabetik angiopatiya, 

ağır ateroskleroz), çox 

kök xəstələrdə, nazik, də-

rin venalar olduqda, ve-

naların çoxlu punk siyası 

nəticəsində  zədə lənməsi 

AV  fi stula  forma laşdırıla 

bilmir.

Şəkil 5.2. Yuxarı  ətrafda 5 yerdə arteriya ilə 

yaxındakı vena arasında anastomoz (arteriovenoz 

fi stula) yaradılır 

À à. ðàäèàëès - 

    â cåïùàëèúà

Á à. óënàðèñ - 

    â áàsûëûúà

Ú à. áðàchèàëèñ -

    â cåïùàëèúà

Ä à. áðàchèàëèñ -

    â cåïùàëèúà

Å à. áðàchèàëèñ -

       áàñèëècà 

À

D

B

E

C

---

140

Dializ

Klassik radiosefal anastomoz biləkdə  və dirsəkdə braxiosefal 

anastomoz yaradılır. Başqa hallarda “anatomik tabakerkada”, 

ulnarbaziylar anastomoz, yaxud dirsəkdə braxiobazilyar anastomoz 

da formalaşdırıla bilər. Qeyri-dominant əldə bütün imkanlar 

itirildikdən sonra dominant ələ keçilə bilər (şəkil 5.2).             

                                                                

AV  fi stulanın formalaşdırılması.

 Anastomoz arteriya ilə vena 

arasında yan-yana və ya vena arteriya ilə uc-yana tikilir (şəkil 5.3). 

Yerli anesteziya altında mil sümüyün bizəbənzər çıxıntısından           

1 sm proksimal, 4–5 sm uzunluğunda boylama dəri kəsiyi aparılır. 

Mil arteriyası 3 sm açılır və ayrılır. Sonra biləyin səthi arteriyaya 

yaxın venası mobilizə olunur. Damar sıxacları ilə damarlar sıxılır, 

yaxınlaşdırılır və anastomoz saxlamaq üçün fi ksasiya edilir. 5 mm 

uzunluqda arteriya və venatomiya olunur və yan-yana anastomoz 

yaradılır.

Şəkil 5.3. Arteriovenoz fi stulanın yaradılmasının mərhələləri

---

141

Fəsil 5. Dializ üçün damar yolu

Damar tikişi 6-8 №-li supramid ilə aparılır,  əvvəl arxa, sonra 

ön divar tikilir. Damar anastomozu düzgün yaradıldıqda sıxaclar 

açıldıqdan sonra vena gərginləşir, sonra pulsasiya edir. Anastomozun 

müxtəlif başqa variantları da ola bilər: uc-uca, uc venanın yanına, 

uc vena – yan arteriya tikilir. Dəri tikilir, aseptik sarğı (boş ol-

malı) qoyulur. Fistula üzərində xarakterik küy eşidilir. Fistulanı 

“yetişdirmək” üçün  əlin işlədilməsi, bəzən zəif qoyulmuş turna ilə, 

lazım gəlir və buna (venanın genişlənməsi və divarının qalınlaşması) 

1 aydan 6 aya qədər vaxt lazım olur. Xəstənin qan dövranını cihaza 

qoşmaq üçün arteriovenoz fi stula iki istiqamətdə iynə ilə punksiya 

edilir. “Yetişməmiş”  fi stulanı istifadə etmək məsləhət deyil, çünki 

bu, hematomaya və  hətta  fi stulanın itirilməsinə (tromblaşmasına) 

səbəb ola bilər. Fistulanın pis yetişməsinin əsas səbəbləri arteriya-

da qan dövranının zəifl iyi, anastomozun darlığı  və  fi stulanın  əsas 

venasından  əlavə venoz şaxələrin olması daha müntəzəm təsadüf 

olu nur. Ona görə də fi stula yaradıldıqdan sonra ilk günlər AT çox da 

aşağı salınmır və əməliyyat zamanı əlavə venoz şaxələr bağlanılır, 

heparin yeridilir.

5.4. Arteriovenoz protez 

AV  fi stulanın  yaradılması mümkün olmadığı halda arteriya ilə 

vena bir-biri ilə sintetik (politetrafl yuoretilen, boru ilə birləşdirilir. 

Bioloji heteroprotez (öküz venası) ilə müqayisədə sintetik protez 

yaxşı fəaliyyət göstərir.

Protez düz, əyri və ya həlqə formasında yerləşdirilir (şə-

kil 5.4). Əvvəl protez qeyri dominant qola qoyulur. Radio-kubi-

tal, braxio-aksillyar, kubito-kubital və s. variantlarda protezlərdən 

istifadə olunur. Cərrahi əməliyyat zalında yerli keyitmə ilə aparılır. 

Əməliyyatdan qabaq antibiotik (sefalosporin II nəsil) təyin olunur. 

Protezin arterial və venoz ucu müvafi q arteriya və venaya tikilir. 

Damar sıxacları buraxılır, qan dövranı bərpa olduqda pulsasiya hiss 

olunur. Aseptik sarğı qoyulur, qola yarım qaldırılmış vəziyyət verilir. 

---

142

Dializ

Fəaliyyət göstərən protez üzərində vibrasiya və xarakterik küy 

eşidilir. Bəzi xüsusi quruluşlu protezlər qoyulduqdan 5 gün sonra 

istifadə olunur.

 

Şəkil 5.4. Müxtəlif növ arteriovenoz protezlər. 

A 

–

 U-şəkilli protez, B 

–

 düz protez

Punksiya.

  Ağrıya həssas olan xəstələrdə az hallarda dəriyə 

punksiyadan əvvəl anestetikli xüsusi krem çəkilir. İynənin diametri 

başlanğıc hallarda 16 götürülür, sonra isə qan dövranı  fi stulada 

yaxşılaşdıqdan sonra 15 götürülür. Arterial iynə ilə anastomozdan 

8 sm aralı və anastomoz istiqamətində fi stula punksiya edilir. Venoz 

iynə arterial iynədən 5 sm yuxarı (resirkulyasiyadan qaçmaq üçün) 

ürək istiqamətində punksiya edilir (şəkil 5.5).

à. áðàcèàëèñ

v. cephalica

v. áàsèëèca

à. ðàäèàëèñ

à. óëíàðèñ

àðòåðèéà

ïðîòåç

âåíà

A

B

---