Kitab new indd

143

Fəsil 5. Dializ üçün damar yolu

Şəkil. 5.5. Arteriovenoz fi stulanın cihaza qoşulması üçün damarların punksiyası 

zamanı iynələrin istiqamətləri

Arterial iynənin ucunda iynə kəsiyinin əks tərəfi ndə xüsusi dəlik 

pəncərə iynənin damar divarını sorub yapışmasına mane olur.

Punksiya 2 etapda: əvvəl dəridə, sonra damarda aparılır və bu, 

dializdən sonra dəliyin tez bağlanmasını təmin edir. Dəyişən yanaşma 

ilə punksiya etdikdə damarın bütün boyu növbə ilə istifadə olunur. 

Eyni yerdən çoxlu punksiyalar fi stulanın divarını nazikləşdirir, 

anevrizma yarana bilər. Bəzi halda fi stula həmişə müəyyən  yerdən 

punksiya olunur – “düymə həlqəsi” (button-hole) yaradılır.

Dializdən sonra punksiya yerini 5 dəqiqə sıxmaqla hemostaz əldə 

olunur.

Beləliklə, xəstələri cihaza birləşdirmək üçün ən cox istifadə olu-

nan damar yolları, magistral venaların kateterizasiyası, arteriovenoz 

şunt, fi stula və protezlər istifadə olunur (səkil 5.6). Adətən, HD iki 

qan yolu ilə aparılır, amma bəzən tək iynəli dializ də aparıla bilər.

 

Àðòåðèàë õÿòò

Âåíîç õÿòò

Âåíà

Ìèë àðòåðèéàñû

Ôèñòóëà

---

144

Dializ

Şəkil 5.6. Xəstənin cihaza birləşdirilməsi üçün damar yolunun variantları

êþðïöúöêàëòû

áóä

ñèëàñòèê

Ôèñòóëà

Øóíò

Ïðîòåç

ñèíòåòèê, òåôëîí

òåôëîí

Êàòåòð

---

145

Fəsil 5. Dializ üçün damar yolu

5.5. Damar yolu fəsadları

Stenoz. 

AV  fi stulanın trombozunun səbəbi 85% təsadüfl ərdə 

stenoz olur. Stenozun səbəbləri isə qan axınının turbulentliyi, 

punksiya zamanı damarın zədələnməsi, psevdoanevrizmalar və s. 

ola bilər. Erkən diaqnoz qoyulduqda tromboza qədər angioplastika 

aparıb AV fi stulanı  bərpa etmək olur. Hazırda damar yolunda qan 

dövranının vizualizasiyası üçün doppler ultrasəs müayinəsi aparılır.

Tromboz.

 Qanın laxtalanmasının pozulması hematokritin 40%-

dən çox artması, AT-nin çox aşağı düşməsi və ya fi stulanın sıxılması 

tromboza səbəb ola bilər. Profi laktika üçün bəzi xəstələrə varfarin 

təyin olunur.

Ətrafın işemiyası  və ya ödemi.

 Damarların ateresklerotik 

zədələnməsi olan xəstələrdə AV fi stuladan  perifi riyada  ətrafın 

işemiyası fi stula yaradıldıqdan sonra müxtəlif dövrdə və oğurla ma 

sindromu (steal syndrome) olduqda müşahidə oluna bilər. Bu zaman 

ətrafda ağrı, əzələ atrofi yası, dəri distrofi yası, nekrozu meydana çıxa 

bilər.

Ödem  ətrafın venoz sistemində  təzyiqin artması  nəticəsində 

müşahidə olunur. Bunun qarşısını almaq üçün zədələnmiş venanın 

dəridən bağlanması  əməliyyatı aparılır, yəni dəri kəsilmədən bir 

dəlikdən iynə keçirilir, venaya dolanır və eyni dəlikdən xaricə 

çıxarılır və tikiş materialını düyünləməklə vena sıxılır, bağlanılır.

Psevdoanevrizma

 – qeyri-adekvat hemostaz və iynə çıxarılanda 

qanın dəri altına keçməsi nəticəsində əmələ gəlir. Yalançı və həqiqi  

anevrizma olduqda  fi stulanın punksiyası mümkün qədər onlardan 

kənarda edilir. Böyük ölçüdə olan anevrizma partlayaraq qanaxmaya 

səbəb ola bilər. 

Əgər AV protezin anevrizmasının diametri 12 mm-dən artıqdırsa, 

onda o, rezeksiya edilir, protezin vəziyyəti dəyişdirilir.

İnfeksiya.

 AV fi stulanın infeksiyası az hallarda müşahidə olunur 

və əksərən stafi lakokk mənşəli olur. Yerli iltihab əlamətləri ilə yanaşı, 

yerli infeksiya ocağından götürülmüş ifrazatın və qanın əkilməsinin 

nəticələri diaqnozu təsdiq edir və antimikrob müalicənin düzgün 

---

146

Dializ

aparılmasına imkan verir. Müalicə prosesində septik emboliyanın 

baş verməsi fi stulanın ləğv edilməsinə göstərişdir.

Protezdə 5–20% təsadüfl ərdə infeksiya müşahidə edilir. Protezi 

olan xəstələr hər hansı manipulyasiya zamanı (dişlərin ekstraksiyası, 

sidik yollarında manipulyasiyalar) profi laktik olaraq antibiotiklər 

təyin edilir. Əksər halda infeksiya stafi lakokk mənşəli olur, amma 

bəzən qram mənfi  (Eschericha coli) mikroorqanizmlər də ola 

bilər. Yerli infeksiya antibiotiklərlə müalicə olunur, infeksiyanın 

generalizasiyası zamanı protez tam çıxarılır.

Durğun ürək çatışmazlığı.

 AV fi stuladan qan dövranı 400 ml/

dəq-dən 2000 ml/dəq-dək ola bilər. AV fi stula saiddə olduqda durğun 

ürək çatışmazlığı (DÜÇ) az halda təsadüf olunur, amma fi stula 

bazuda, budda olduqda tez-tez müşahidə edilir. Bəzən anemiya 

və vazodilatatorların beta-blokatorlarsız tətbiqi də (minoksidil, 

hidralazin) ürək atımını artıraraq hiperkinetik sindrom nəticəsində  

ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.

---

147

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

Fəsil 6

 

Proqram hemodializi (PH)

6.1. Dializin adekvatlığı 

D

ializin aparılması kiçikmolekullu maddələrin, o cümlədən 

sidik cövhərinin qandan çıxarılmasına əsaslanır. Bu zaman 

qan plazmasında sidik cövhərinin səviyyəsinin nəzarət olunması və 

daha  əhəmiyyətli, xaric olunan sidik cövhərinin miqdarının təyin 

olunması dializin adekvatlığını qiymətləndirməyə imkan verir.

Proqram hemodializin (PH) adekvatlığı sidik cövhərinin çı xa-

rılması faizi (URR) və təkpul Kt/V (Sp Kt/V) ilə qimətləndirilir.

ABŞ Milli Böyrək Fondu – böyrək xəstəliyinin müalicəsinin 

keyfi yyət təşəbbüsu (NKF-K/DOQİ) tövsiyələrinə görə  həftədə 

üçdəfəlik dializ sxemi işlənib hazırlanmışdır. Bu zaman dializ həcmi 

Sp Kt/V=1,2-dən aşağı endikdə  xəstələrin ölüm tezliyi artır, odur 

ki, Sp Kt/V≥1,2 olmalıdır. İkinci göstərici olaraq URR 65%-dən az 

olmaması şərti irəli sürülür (cədvəl 6.1).

                                       Cədvəl 6.1

PH adekvatlığına görə K/DOQİ tövsiyələri:

____________________________________________________

– dializ tezliyi həftədə 3 dəfə;

– hədəf faktiki Sp Kt/V≥1,2–1,3;

– hədəf faktiki URR>65%.

____________________________________________________

Xəstələrdə Sp Kt/V=1,2-yə qədər artmamasının 3 səbəbi olur:

1. pis damar yolu olan xəstələr: ya qan cərəyanı sürəti aşağı olur, 

ya da resirkulyasiya müşahidə edilir. Bu zaman vəziyyətdən çıxmaq 

üçün dializ müddəti uzadılır;

2. bədən çəkisi çox olan xəstələr; 

a – paralel ya ardıcıl iki dializator qoşulur, 

b – dializ prosedurasının müddəti artırılır,

---