«Kitabi-Dədə Qorqud» bir müqəddimə və 12 boydan ibarət dastandı

Oğul, oğul, ay oğul!
Qarşıdakı uca dağımın zirvәsi oğul!
Güclü belimin qüvvәti, canım oğul!
Qaranlıq közlәrimin işığı oğul!
Dan söküləndә yerimdәn sәninçin durmuşam.
Qonur atı çaparaq sәninçin yormuşam.
Kirә-toza sәnә görә bulamışam ağ donumu.
Qurban verim qoy sәninçin mәn başımı, bu canımı.
Sәn gedәli uca taxtım göydә ikәn yerә endi. Nağaralar, tәbillәr dә 
kumbur-kumbur döyülmәdi.
Әzәmәtli divanımda bütün işlәrim dayandı. 
Tanıdığım bәyzadәlər ağ çıxarıb qara geydi. 
Qaza bәnzәr qız-gәlinim ağ çıxardı, qara geydi. 
Qarımış anan qan-yaş tökdü.
Ağsaqqal atanın һuşu başından getdi.
Oğul, burdan qayıdaraq evә getsәm,
Ağca üzlü anan gәlib «oğul» desә,
Deyimmi ki, ağ әllәri arxasında bağlıdır?
Deyimmi ki, qıl örkәn dә ağ boynuna taxılıdır?
Deyimmi ki, necә sәni yüyürdürlәr ayaqla?
Onda mәnim bәs namusum һara getsin, de, bala?
Qıl yapıncı necә sürtmuş boyuncuğuiu, deyimmi?
Ağır buxov neco döyüb toluğunu, deyimmi?
Arpa çörәyi, acı soğan naһarıdır, deyimmi?  
Qazan yenә dedi; 
Qarşıdakı uca dağlar
Qurusa, otu bitmәz, el yaylamaz.
Axıntılı gözәl sular Qurusa, aşıb-daşmaz. Dәvәlәr qarısa, nәsil vermәz. 
Qaracıq atlar qarısa, qulun vermәz. 
İgid әrlәr qocalsa, oğlu olmaz. 
Atan qoca, anan qarı 
Sәndən yaxşı allaһ bizә oğul vermәz. 
Versә belә, sәnin yerini tuta bilmәz. 
Qara bulud olub göy asimanda, 
Kafirin ustündә qoy kurlayım mәn. 
69

---

Ağ ildırım olub qoy çaxım mәn. 
Kafiri qamış kimi od olub yandırım.
Bir nәfәrin yerinә doqquzunu saydırım. 
Vuruş, döyüş sәsiylә qoy alәmi doldurum. Yaradan allaһ kömәyim 
olsun!  
 
 Qonur atından yerә endi, axıb gedәn tәmiz suda yuyundu. Ağ alnını 
yerә qoydu. Namaz qıldı, ağladı. Qadir allaһdan güc istәdi. 
Mәһәmmәdә salavat çәkdi. Dәvә kimi kükrәdi. Aslan kimi nәrә çәkib 
һayqırdı. Ata, kafirlәrә yalqız һücüm etdi, at sürüb qılınc vurdu. Dönә-
dönә yaxşıca vuruşdu, kafiri mәğlub etmәk istәdi, bacarmadı. Bir saat 
әrzindә atla üç dәfә һücüm etdi. Birdәn göz qapağına qılınç toxundu. 
Qara qanı şoruldayıb, gözünә töküldü. Özünü xәlvәt yerlәrә saldı. 
Görək, indi yaradan neylәyir.
Boyu uzun Burla xatun oğlunu andıqca qәrarı qalmadı. Qırx incә belli 
qız-oğlanla Qara ayğırını çәkdirib mindi. Böyük qılıncına qurşandı. 
«Başımın tacı Qazan gәlmәdi»—deyә izinә düşub getdi. Gәlib, gәlib, 
Qazana yaxınlaşdı. Qazan öz arvadını tanıya bilmədi. Dedi;  
Qara ayğırın cilovunu mənә ver, igid!
Ayaq saxla, üzümә bax bir, igid! 
Altındakı qara ayğırı mәnә ver, igid!
Әlindәki sür nizәni
Yanındakı göy polad silaһı mәnә ver, igid!
Bu günümdә kömәk ol mәnә! 
Qala-ölkә verim sәnә!  
 
Burla xatun dedi: 
  Qarşımı alıb, igid, mәni nә saxlayırsan? 
Mәnim keçmiş günümü nә yadıma salırsan? Qalxıb yerindәn duran 
Qazan! 
Qaragöz atın belinә yatan Qazan! 
Apararaq uca dağımı yıxan Qazan!
Kölgәsi tәk iri ağacımı kәsәn Qazan!
Bıçaq alıb qanadlarımı qıran Qazan!
Yalnız oğlum Uruza qıyan Qazan!
70

---

At üstündә oturmayıb, ayaq üstə çapan Qazan!
Üzәngiyә yığışmazdı dizin sәnin
Xan qızını,—arvadını tanımayır gözün sәnin!
Nə olmuşdur sәnә belə, öz һuşunu itirmisәn?
Çal qılıncını, yetdim, Qazan!  
Bu zaman oğuz igidlәri bir-bir yetişdi. Görək, xanım, kimlәr yetişdi:
Qaradәrә ağzında allaһ verәn, qara buğa dәrisindәn beşiyinin örtüyu 
olan, acığı tutanda qara daşı gül eylәyən, qara bığını әnsәsindә 
düyünlәyәn, Qazanın qardaşı Qaragünə çapar yetdi: «Çal qılıncını, 
Qazan qardaş, çatdım!»—dedi. Onun ardınca, görәk, xanım, kimlәr 
yetişdi: Dəmir qapı Dәrbәnddәki dəmir qapını alan, altmış tutamlıq 
böyük nizәsinin ucunda igidlәri böyürdən, Qazan kimi pәһlәvanı bir 
savaşda üç dәfә atından yıxan Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondaz çaparaq 
yetdi: «Çal qılıncını, ağam Qazan, çatdım!»—dedi.
Onun ardınca, görәk, kimlәr yetdi:
Gedib Bayındır xanın düşmәnini icazәsiz basan, altmış min kafirә qan 
qusduran Qәflәt qoca oğlu Şir Şәmsəddin çaparaq yetdi: «Çal qılıncını, 
ağam Qazan, çatdım!»—dedi. Onun ardınca, görәk, kimlәr yetdi:  
Parasarın Bayburd һasarından sıçrayıb aşan, atı böyük gәlin otağının 
qarşısına çәlәn. Qalın Oğuzun sevimlisi, Qazan bәyin dostu-silaһdaşı 
Boz ayğırlı Beyrәk çaparaq yetdi: «Çal qılıncını, xanım Qazan, 
çatdım!»—dedi. Onun ardınca, görək, kimlər yetişdi;
Çaya baxsa, qılınc çalan, qaraquş әrdәmli, qurama qurşaq-lı, qulağı qızıl 
küpәli, Qalın Oğuz bәylәrini bir-bir atdan yıxan Qazılıq qoca oğlu 
Yeynәk bәy çaparaq yetdi; «Çal qılıncını, ağam I azan, çatdım!»—dedi.
Onun ardınca, görәk, kimlәr yetişdi:
İyirmi dörd boyunu tәrif edib oxşayan Dәli Tondaz* yetdi. Onun 
ardınca min nәfәrin başçısı Düyәr yetdi. Onun ardınca minbaşı Bükdüz 
Әmәn yetdi. Onun ardınca doqquz tayfanın başçısı Aruz yetdi. Saydıqca 
Oğuz bəylәri tükәnәn deyil.  
71

---

Qazanın bütün bәylәri yetdi, әtrafına yığıldılar. Tәmiz suda yuyundular. 
İki rukәt namaz qıldılar. Adı gözәl Mәһәm-
152— Mədə salavat gәtirdilәr. Cәsarətlә kafirin üstünә at saldı-
lar, qılınc çaldılar. O gün ciyәrli, cəsur igidlәr bәlli ol-
du. 0 gün namәrdlәr gizlәnmәyә yer axtardı. Bir qiyamət savaş
oldu, meydan dolu baş oldu. Bir qiyamət günü oldu, bəy nökәrdən, 
nökәr bәydәn ayrıldı.
Oğuz bәyləri ilә Dәli Dondaz sağdan һücum etdi. Cәsur igidlәrlә 
Qarabudaq soldan һücum etdi. Qazan özü düşmən qo-şununun 
mәrkәzinə һücum etdi. Tәkür ilә Şöklü Məliyә çat-dı. Böyürdüb atdan 
saldı. Al qanını yer üzәrinə tökdü.
Sağ tәrәfdә Dondaz Qara Tükәnә qarşı gәldi. Qılınclayıb yerә saldı. Sol 
tәrәfdә Buğacıq Mәliyә qarşı Qarabudaq gәldi. Nizəsiylә sancıb yerә 
çaldı, bir anda başın kәsdi.  
Boyu uzun Burla xatun kafirin qara bayrağını qılıncladı,
yerә saldı. Tәkür basıldı, qalan düşmәnlәr qaçdı. Dәrәlәrdә
kafirlərә qırğın düşdü. On beş min kafirdәn kimi qırıldı,
kimisi tutuldu.
Qazan, oğlunun yanına gәldi. Atından düşüb, әllәrini açdI. Ata ilə oğul 
qucaqlaşıb görüşdülәr. Oğuzlardan üç yüz igid һәlak oldu. Qazan, öz 
oğlunu xilas edib geri döndü. һamı bir-birini tәbrik etdi. Oğuz bәylәri 
sevindilәr, böyük qәnimәt әldә etdilәr.
Qazai Ağca Qala Sürmәliyә gәlib, qırx otaq tikdirdi. Yed-di gün, yeddi 
gecә yemәk-içmәk oldu. Qazan qırx evli qulla qırx xidmәtçi qızı 
oğlunun başına çevirib azad eylәdi. Qәһrәmanlıq göstәrәnlәrә böyük 
ölkə verdi, cübbә-çuxa verdi.  
  
Dәdәm Qorqud gәlib qopuz çaldı, oxudu; bu Oğuznamәni düzdü-qoşdu. 
Belә dedi:  
İndi һanı o dediyim bәy әrәnlәr?
Dünya mәnimdir deyәnlәr!
Әcәl aldı, yer gizlәdi,
                   fani dünya kimә qaldı?
Gәlimli-gedimli dünya,
                   son ucu ölümlü dünya!
72

---