«Kitabi-Dədə Qorqud» bir müqəddimə və 12 boydan ibarət dastandı

 
 
Xeyir-dua verәk, xanım: 
Yerli uca dağın yıxılmasın!
Kölgәli iri ağacın kәsilmәsin!
Coşqun axan gözәl suyun qurumasın!
Qanadlarının ucu qırılmasın!
Allaһ sәni namәrdә möһtac etmәsin!
Çaparkәn ağ-boz atın büdrәmәsin!
Vuruşanda iti polad qılıncın gödәlmәsin!
Allaһ verәn ümidin üzülmәsin!
Axır gündә arı imandan ayırmasın!
Ağ alnımızı yerә qoyub beş kәlmә dua etdik,
qәbul olsun!
Ulu tanrı yığışdırsın, saxlasın günaһınızı Adı gözәl Mәһәmmәdә 
bağışlasın, xanım, һey!!! 
 
73

---

DUXA QOCA OĞLU DƏLI DOMRUL BOYU
Deyilәnә görә, xanım, oğuzların arasında Duxa qoca oğlu Dәli Domrul 
deyilәn bir igid vardı. Quru bir çayın üzәrindә bir körpü saldırmışdı. 
Körpüdәn keçәndәn otuz üç axça, keçmәk istәmәyәndәn qırx axça 
alırdı. Bunu niyә belә edirdi? Ona görә ki, «Mәndən cәsur, mәndәn 
güclu bir igid varmı ki, çıxıb mәnimlә savaşsın?»—deyirdi; «mәnim 
cәsurluğumun, pәһlәvanlıq vә igidliyimin şöһrәti Ruma, Şama gedib 
çatmışdır»,—deyirdi. 
 
Bir gün körpünun yanında obanın bir bölük camaatı çadır qurmuşdu. 
Hәmin obada bir gözәl igid xәstәlәnmişdi. Allaһın əmri ilә o igid öldü. 
Kimi «oğul» deyә, kimi «qardaş» deyә ağladı. O igidin üstündә bәrk 
qara şivən qopdu. Gözlәnilmәdәn Dәli Domrul çaparaq yetişdi; dedi: 
«Ay әblәһlәr, nә ağlayırsız? Mәnim körpümün yanında bu һay-küy 
nәdir, niyә şivәn salmısız?» «Xan, bir yaxşı igidimiz öldü, ona 
ağlayırıq», dedilәr. Dәli Domrul dedi: «Aya, igidinizi kim öldürdü?» 
Dedilәr: «Vallaһ, igid bәy, allaһ-taaladan buyruq oldu. Al qanadlı 
Әzrayıl o igidin canını aldı». Dәli Domrul dedi: «Eһ, Әzrayıl dediyiniz 
nә kişidir ki, adamın canını alır? Ya qadir allaһ, birliyin, varlığın 
xatirinә, Әzrayılı mәnim gözümә göstәr, vuruşum, gülәşim, döyüşüm— 
yaxşı igidlәrin canını almasın». Dәli Domrul qayıtdı, evinә gәldi. 
Allaһ-taalaya Domrulun sözu xoş gәlmәdi.«Bax bir, dәli axmaq mәnim 
birliyimi tanımır, kömәyimә-kәrәmimә şükür eləmir. Mәnim böyük 
sarayımda* gәzib mәğrurluq elәyir?»—dedi. Әzrayıla әmr etdi ki, ey 
Әzrayıl, get o dәli әbləһin dә gözünә görün, bәnizini saralt, xırıldadıb 
canını al!
Dәli Domrul qırx igidlә yeyib-içib oturarkәn birdәn Әzrayıl gəlib çıxdı. 
Әzrayılı nә qapıçı gördü, nә gözәtçi. Dәli Domrulun görәn gözü 
görmәdi, tutan әllәrindә qüvvәt qalmadı. Dünya-alәm Dәli Domrulun 
gözündә qaraldı. Dәli Domrul çağırıb söylәyir, görәk xanım, nә 
söylәyir,—dedi:
 
Vay, nә һeybәtli qocasan?
Qapıçılar səni görmәdi,
74

---

Gözәtçilәr dә duymadı.
Görən gözüm qaraldı, 
Tutan әlim yoruldu.
 
 Canıma titrәtmә düşdü,
Qızıl qәdәһ әlimdәn yerә düşdü.
Ağzım dondu buz kimi,
Sümüklәrim ovuldu duz kimi,
Ay saqqalı ağ qoca,
Gözlәri domba qoca,
Vay, nә qorxunc qocasan, de mәnә! 
Qadam-balam toxunar bu gün sәnә!
 
 Belә deyәndә Әzrayılın acığı tutdu. Dedi: 
Әdə, dәli әblәһ!
Gözümün dombalığını nә bәyәnmirsәn?
Göyçәk gözlü qızların-gәlinlәrin,
                                         canını çox almışam!
Saqqalımın ağlığını nә bәyәnmirsәn? Ağsaqqal, qarasaqqal igidlәrin
                                           canını çox almışam! Saqqalımın ağardığının 
mәnası budur!
 
 
Ay dәli axmaq, öyünub deyirdin «al qanadlı Әzrayıl mәnim əlimә 
düşəydi, öldürәydim; yaxşı igidin canını onun әlindәn qurtaraydım». 
İndi, ay dәli, gәlmişәm ki, sәnin canını alım. Verirsәnmi, yoxsa 
mәnimlә döyüşürsәn? 
159- Dәli Domrul dedi: «Aya, al qanadlı Әzrayıl sәnsәnmi?» «Bәli, 
mәnәm!»—dedi. «Bu yaxşı igidlәrin canını sәnmi alırsan?»—dedi. 
«Bәli, mәn alıram»—dedi. Dәli Domrul dedi; «Әdә, qapıçılar, qapını 
örtün! Ay Әzrayıl, mәn sәni gen yerdә axtarırdım, dar yerdә yaxşı әlimә 
keçmisәn, deyәsәn? Mәn indi səni öldürüm, yaxşı igidlәrin canını 
qurtarım!» Böyük qılıncını siyirdi, əlinә aldı. һücum etdi ki, Әzrayılı 
vursun. Әzrayıl bir göyәrçin olub, pәncәrәdәn uçdu-getdi. 
75

---

İgid Dәli Domrul әlini әlinә çaldı, qaһ-qaһ güldü. Dedi: «İgidlәrim, 
Әzrayılın gözünü elә qorxutdum ki, gen qapını qoydu, dar bacadan 
qaçdı. Mәnim әlimdən göyәrçin kimi bir quş olub uçdu. Ay һay, mәn 
onu qızılquşa aldırmayınca qoya-rammı canını qurtarsın?!» Durdu, 
atına mindi. şaһini әlinә alıb, ardınca düşdu. Bir-iki göyәrçin öldürdü, 
döndü evi-
nә gәlәrkәn Әzrayıl onun atının gözünә göründu. At ürkdü.
Dәli Domrulu götürüb yerә vurdu. Qara başı fırlandı, һuş-
suz qaldı. Әzrayıl ağ köksünün üstünә qondu. Dәli Domrula
mırıldanırdı. Sonra onu boğmağa başladı.  
  Dәli Domrul dedi: 
  Ay Әzrayıl, aman!
Tanrının birliyinә şübһә yox, inan!
Mәn sәni belә bilmәz idim.
Oğru kimi can aldığını duymaz idim.
Bizim böyük saһәli dağlarımız olur,
O dağlarımızda baqlarımız olur.
0 bağların qara salxımlı üzumü olur.
O üzümü sıxırlar, al şәrabı olur.
0 şәrabdan içәn sәrxoş olur.
Sәrxoşdum, duymadım; nә dediyimi bilmәdim.
Bәylikdәn usanmadım, igidlikdәn doymadım.
Canımı alma, Әzrayıl, aman ver!
 Әzrayıl dedi; «Ay dәli axmaq, mәnә niyә yalvarırsan, allaһ-taalaya 
yalvar. Mәnim әlimdә nә var? Mәn buyruq quluyam». Dәli Domrul 
dedi; «Bәs can verәn, can alan da allaһdırmı?»
«Bәli, odur!»—dedi. Әzrayıla dönüb dedi: «Bәs sәn nә iş gö rürsәn? 
Sәn aradan çıx, mәn allaһ-taala ilә xәbәrlәşim», Dәli Domrul burada 
söylәmiş, görәk, xanım, nә söylәmiş  
Ucalardan ucasan,
Kimsә bilmәz necәsәn. 
Gözәl tanrı, 
Neçә caһillәr sәni
Göydә arar, yerdә istәr.
Sәn möminlәr könlündәsәn.
76

---