Kriptovalyuta: iqtisadi və hüquqi aspektlər Kriptovalyuta ifadəsi, xüsusi ilə onun ilk
Yüklə 5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PUL KONTURLARI
- Virtual valyuta
SƏ H İFƏ 38 dövründə - kapital və istehsal gücü, postmodern dövründə isə hakimiyyətin mənbəyi informasiya resursları və biliklər, əlaqə strukturları və şəxsi əlaqələr (“sosial şəbəkələr”) olur. Əvvəlki texnoloji inkişaf zamanı sivilizasiya tərəfindən məlumatlar mübadiləsinin inkişaf etmiş və kifayət qədər sürətli şəbəkəsinin yaradılması səbəbindən, maşınlar (ötürücülər) arasında olan məlumat mübadiləsinin həcmi insanlar arasında olan məlumat mübadiləsindən daha çox olan növbəti mərhələyə keçmək mümkün oldu. Gözlənilir ki, artıq 2020-ci ilə 30 milyarddan artıq qurğular İnternetə qoşulmuş olacaq. Maşınlar, cihazlar, sensorlar, şəbəkələr və bütöv idarəetmə sistemləri bir-biri ilə “ünsiyyətə” başlayır. Bütün bunlar yeni “rəqəmsal” qitəsində mənimsəməyi mümkün olan yeni inkişaf resursları yaradır. Üstəlik, bu “rəqəmsal” qitəsində valyuta bazarı yaranıb və sürətlə inkişaf edir. Söhbət kriptovalyutalardan və elektron pullardan gedir. Bu aspektdə biz bir qədər ətraflı dayanmaq istərdik.
Fiat olmayan ödəniş vasitələrin inkişaf təkamülü iki kateqoriyaların yaradılmasına gətirib çıxarıb: kriptovalyutalar və elektron pullar. Kriptovalyutalar spekulyativ əməliyyatların təşkili məqsədilə buraxılır, əslində yeni forex, və heç bir təminata malik deyillər, elektron pullar isə konkret emitentin simasında təmin edilirlər. Bu qismində korporasiylar, yerli hakimiyyət orqanları çıxış edir, məsələn, şəhər və milli hökumətlər. Bununla yanaşı, elektron pullar adi fiat pullardan bir sıra mühüm fərqlərə malik ola bilərlər. Məsələn, onlar müəyyən müddətə yerləşdirilə və fiat pulların cəmi bir və ya bir neçə funksiyalarını özünə daxil edə bilərlər. Təsadüfi deyil ki, ilk kriptovalyuta - bitcoin 2009- cu ildə dövriyyəyə gəlir. Biz xatırlayırıq ki, heç cür başa çatmaq istəməyən dünya maliyyə böhranı 2008-ci ildə başlayıb. Bu günə, dünya bank sahəsi və bir çox hökumətlər borclar ilə həddindən artıq yükləndiyi anda, iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasına yönəldilmiş adi tədbirlər səmərəli olmur, yalnız borcların daha da artmasına səbəb olur. Azərbaycan ilə bağlı halda, iqtisadiyyatın monetləşdirmə səviyyəsinin aşağı olması (təqribən 25%), dollarlaşma səviyyəsinin yüksək olması (təqribən 80%) müşahidə olunur, bu da pul dövriyyəsinin sağlam vəziyyətdə olmadığını göstərir. Eyni zamanda, kommersiya kreditləri üzrə çox yüksək dərəcələr müşahidə olunur. Məlum olduğu kimi, inkişaf edən ölkələrin iqtisadiyyatının monetləşdirmənin normal səviyyəsi ÜDM-nin 60-100% olmalıdır. Azərbaycanın Mərkəzi Bankı təkrar maliyyələşdirmə kreditlərini lazımi qədər təqdim etmədiyindən, manat milli iqtisadiyyatın artmasının investisiya resursu olmadı. Azərbaycanda korporativ və milli elektron pulların meydana gəlməsi halda, iqtisadiyyat inflyasiya əsasında olmayan iqtisadi artımın sürətləndirilməsi resursuna malik olacaq. Bu zaman, elektron pulların fiat pulları əvəz etməsi haqda söhbət getmir. Əlbəttə yox. Fiat pullarının emissiyası, onların dövriyyəsi, valyuta dəyişməsi və kredit əməliyyatları mərkəzi bankın və kommersiya bankların səlahiyyətində olaraq qalmalıdır. Eyni zamanda, elektron pullar cəmiyyətə və dövlətə gələcəkdə iqtisadiyyatı kreditləşdirən bank sistemini öncə “müalicə etmək” zərurətliyi olan xətt strategiyası əsasında hərəkət etməməyə imkan verəcək. İndi bunu paralel etmək olar. Əslində, söhbət nəğdsız və qeyri kredit əsasında iqtisadiyyatın qeyri maliyyə sektorunu lazımi ödəniş vəsaitlər ilə - elektron pullar ilə təmin edəcək, ikinci, qapalı pul konturun yaranması haqda gedir. Birinci kontur fiat pul konturu qalır. Bir konturdan digərinə giriş və çıxış yaxşı maliyyə “səhhətinə” malik olan bir necə müvəkkil banklar vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Cəmiyyətdə böhrandan yorğunluq müşahidə olunur. Hamı mükəmməlləşmək və inkişaf etmək istəyir. Düşünürük ki, daha cəld fəaliyyət göstərməyə, o cümlədən, maliyyə sahəsində innovasiyaları tətbiq etməyə vaxt gəlib. SƏ H İFƏ 39 Virtual valyuta və
kontraktlar MÜASİR ÖDƏNİŞ VASİTƏLƏRİ PUL KÖÇÜRMƏLƏRİ İLƏ MƏHDUDLAŞMIR. XXI ƏSRDƏ ELEKTRON VALYUTA GENİŞ VÜSƏT ALDI. BU GÜN İNTERNET İSTİFADƏÇİLƏRİ ARASINDA KRİPTOVALYUTA, RƏQƏMSAL VALYUTA, VİRTUAL VALYUTA, ELEKTRON VALYUTA VƏ S. ANLAYIŞLARI ÇOX RAHAT QƏBUL EDİLİR K ompüter texnologiyalarının və internetin sürətli inkişafı kriptovalyutanın, həmçinin onun tərkib hissəsi olan virtual valyutanın yaranmasına səbəb oldu. Elektron valyuta – milli ödəniş vahidinə bağlı olmayan rəqəmsal mexanizmdir. Bir çox sənədlərdə virtual valyuta və elektron valyuta anlayışlarını eyniləşdirirlər. Lakin əslində bu anlayışlar bir-birindən fərqlənir. Elektron pul milli valyutanın rəqəmsal vasitəsini ifadə edir və milli valyutanın dəyərinin elektron köçürülməsi üçün nəzərdə tutulub. Elektron pul qanuni ödəniş vasitəsidir. Elektron valyuta isə şəxsi ödəniş vahidinə malikdir və bir virtual sistem sərhədlərində fəaliyyət göstərir. Buna misal olaraq Webmoney sisteminin elektron valyutasını göstərə bilərik. Bu sistemdə pul vasitələri Webmoney-nin uyğun pul qablarına köçürülür; WMR – rubl, WME – avro, WMZ – dollar və s. Onlar Webmoney sisteminin şəxsi valyutasına konvertasiya edilir. Elektron valyutaların ayrılmış sistemi kriptovalyutadır. Kriptovalyuta – kriptoqrafiya (hesablama vasitələrinin köməyi ilə açıq şifrələmə alqoritmlərinin istifadəsi) üsullarına əsaslanan virtual köçürmə vasitəsidir.
Virtual valyuta - rəqəmsal formada satıla bilən qiymətin rəqəmsal vasitəsidir. Virtual valyuta köçürmə və/və ya hesabi pul vahidi və/və ya qiymətin saxlanması vasitəsi kimi həyata keçirilir. Virtual valyuta qanuni ödəniş vasitəsi statusuna malik deyil.
Rəqəmsal valyuta həm virtual, həm də milli valyutanın rəqəmsal ifadəsidir. Virtual valyuta mərkəzləşdirilmiş idarəetmə, nəzarət Elektron valyuta – milli ödəniş vahidinə bağlı olmayan rəqəmsal mexanizmdir i.e.d. ARZU HÜSEYNOVA
Yüklə 5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|