Kurikulum 2013- №3 Kur qxd

xüsusiyyәtlәri vә qabiliyyәtlәri müxtәlif olan
öyrәnәnlәr üçün variativ tәhsil proqram la rı -
nın hazırlanması vә tәtbiqi yolu ilә tәdris-
tәlim prosesini fәrdilәşdirmәyi vә diferensi -
ya laş dır   ma ğı  tәlәb  edir.  Şәxsiyyәtin  fәallığı
dedik dә tәşәbbüskar, fәaliyyәtsevәn, öz hәrә -
kәtlә 
rin 
dә vә davranışında müstәqil olan
öyrәnәn anlaşılır. Daxili azadlıq dedikdә isә
öyrәnәnin seçim hüququ nәzәrdә tutulur. Hәr
bir öyrәnә 
nin tәhsil alacağı mәktәbi, fәnn
proqramını, müәl limi seçmәsinә, tәlim prose -
sin dә sәrbәst li yinә, problemin hәll olunması
variantını seç 
 
mә hüququna malik olması
hәmişә diqqәt mәr kәzinә gәtirilmәli vә buna
hörmәtlә yana şılmalıdır.
Mәnәviyyatlılıq öyrәnәnә hörmәt, mә 
-
hәb  bәt, qarşılıqlı anlaşma, inkişafa vә yara -
dıcılı 
ğa meyletmә kimi dәyәrlәrә әsaslanan
hә yat tәrzi ilә bağlıdır. Demәli, müasir dәrsin
hu manistlәşmәsi zor, güc tәt biq etmә pedaqo -
gikası vә psixologiyasından uzaqlaş ma ğı tә -
lәb edir. Ona görә dә humanis tlәş mә prinsipi
hәr şeydәn әvvәl obyekt dünyagörüşlüyünün
subyekt dünyagörüşlüyü ilә әvәz olunmasını
tәlәb edir. Bu prinsip hәmçinin tәdris-tәlim
prosesindә, dәrsdә dia 
lo 
ji münasibәtlәrin
qurulması ilә reallaşdırılır. Dialoji fәaliyyәt
for ması (frontal sorğu, cüt lük lәrlә işin tәşkili
vә  s.)  subyekt-subyekt  mü na si bәt lәrinin  qu -
rul 
masıdır. Dialoqlar zamanı qarşılıqlı hör 
-
mәt, bir-birini tamamlamaqla qar şı lıqlı anlaş -
ma, bir-birinin biliklәrini zәn 
gin 
lәşdirmәk,
bir  gә yaradıcılıq vә s. insani mü nasi bәtlәr in -
ki şaf edir. Dialoq, eyni za man da çoxaspektli
– şaquli, üfüqi, intellek tual, emosional ünsiy -
yәt formasıdır.
Humanitarlaşma prinsipi. 
Bu prinsip
tәdris-tәlim prosesinin, dәrsin mahiyyәtcә dә -
yiş di rilmәsi ni nәzәrdә tutur. Fәlsәfi vә didak -
tik sәviyyәdә dәrs prosesinin humanitarlaş dı -
rılması hәr hansı fәnnә aid tәdris materialında
ümumbәşәri dәyәrlәrin vә öyrәnәnә (şәxsiy -
yә tә) aid mәnәvi keyfiyyәtlәrin onun özünә
yö 
nәldilmәsi mahiyyәtinin olmasını tәlәb
edir. Humanitarlaşma, әslindә humanistlәş 
-
mә nin  vasitәsi olub, tәbii-texniki mәdәniy yә -
tin humanitarlaşmasının tәmin olunmasın 
da
istifadә edilir. Humanitarlaşma, eyni za man -
da humanitar problematikaya, humanitar mә -
dәniyyәtә dönüşdür. Bu tәkcә humanitar fәn -
lәrin öyrәdilmәsi deyil, hәm dә ümumelmi vә
ümumtexniki fәnlәrin mәzmununda olan hu -
manitar dәyәrlәrin istifadәsi hesabına tәd ris-
tәlim prosesinin, tәbii-texniki vә sosial-hu 
-
ma nitar hissәlәri arasında müvafiqliyin dәrs -
dә saxlanılması üçün prosesin yenidәn qurul -
masıdır. Bu halda öyrәnәnin idrak fәa liyyә ti -
nin  xarakteri dәyişir, tәdris materialı nın mәz -
mu nu nun  yalnız  yadda  saxlanılma sı na  de yil,
hәm dә onun mahiyyәtinin qavranıl 
ma 
 
sı 
na
yönәlir. Humanitarlaşma dәrsin әsas mәq  sә -
dini müәyyәn edәn, onun mәqsәdinә gәtirilәn
öyrәnәnin inkişaf etdirilmәsi ilә sıx bağlıdır.
Ənәnәvi dәrsdә tәdris fәnlәri hәm mәqsәd,
hәm dә mәqsәdәnailolma vasitәsi dir. Bu isә
öy 
rәnәni idrak fәaliyyәtindәn uzaq 
laşdırır,
onun inkişafını lәngidir, faktları, hadisәlәri,
qa nun vә qanunauyğunluqları dәrk etmәdәn
әzbәrlәmәyә sövq etdirir. Öyrәdәnin fәaliy yә -
tinin sәmәrәliliyi tәkcә öyrәnәnin qa zan dığı
bilik vә bacarıqların sәviyyәsi ilә deyil, hәm -
çinin onların şәxsi keyfiyyәtlәrinin inki 
şaf
sәviyyәsi ilә ölçülür. Demokratik cә miy yәtdә
mәktәbdә tәdris-tәlim vә dәrs pro 
sesi 
nin
başlıca vәzifәsi öyrәnәnin bütöv şәx 
siy 
yәt
kimi inkişafına nail olmaq vә onu son 
rakı
hәyata hazırlamaqdır. Bütün bu mә sәlә lә rin
hәl 
lindә humanitarlaşma prinsipi xüsusi rol
oy 
nayır vә öyrәdәndәn tәdris etdiyi fәnni
fәlsә fi, kulturoloji, pedaqoji-psixoloji vә elmi
cәhәtdәn tәhlil etmәk bacarığı tәlәb edir.
İnformatlaşma prinsipi. 
Bu prinsip in 
-
formatika, informasiya vә İKT texnologiya la -
rı nın nailiyyәtlәrindәn tәlim prosesindә (dәrs -
dә), idarәetmәdә vә pedaqoji tәdqiqat 
lar 
da
geniş istifadәni nәzәrdә tutur. İnformat laş dır -
ma müxtәlif informasiyaların kompyu ter va -
sitәsilә yaddaşa alınması, saxlanılması, tәhlili
vә tәqdiminә әsaslanır.
Tәlim prosesindә (dәrsdә) tәtbiq olunan
müasir informasiya kommunikasiya texnolo -
gi 
ya 
ları 
nın әn mühümlәrini aşağıdakı kimi
qrup  laşdırmaq  olar:
9
Kurikulum. 2013. №3
Müasir dәrs: onun tәşkilinә vә gedişinә qoyulan әsas tәlәblәr

---

•
birbaşa kompyuterdә vә blank forma -
sın da pedaqoji testlәşdirmә;
•
tәlim prosesinin (dәrsin) müxtәlif in for -
ma siyalarla (pedaqoji mәzmunlu, yeni tex no -
logiyalara dair mәlumatlar, mәktәblә bağlı
tәlәb olunan mәlumatlar) tәmin edilmәsi;
•
öyrәdici vә görüntülәri nümayiş etdi rәn
kompyuter-multimedia sistemlәri. 
Belә multimedia sistemlәri tәdris mate -
ria lının әya niliyini vә onların görünmә müx -
tә lif liyini,  vi deo keyfiyyәtini  yüksәldir  vә  fәn -
nin tәdrisinә dair müxtәlif informasiyaları vi -
zual şәkildә qav ramağa imkan verir.
Demәli, göstәrilәn prinsiplәr әsasında qu -
 
rulan tәlim prosesi (müasir dәrs) rәqabәtә-
davamlı şәxsiyyәtin inkişafı kimi ümumbә 
-
şәri dәyәrlәri reallaşdırır, tәlim prosesindә
fun da mental, eyni zamanda praktikyönümlü
bi   lik vә bacarıqlar aşılayır, kamil insanın, vә -
tәnini, millәtini sevәn rәqabәtәqabil şәxsin
for  malaşmasını  tәmin  edir.
XXI әsrin hazırkı mәrhәlәsindә Azәrbay -
can tәhsil sistemi qarşısında çox mühüm
problemlәr durur. Müasir tәlim prosesinin
(mü a sir dәrsin) әsas mәqsәdi tәdrisin sәmә rә -
liliyini artırmaq, öz düşüncәsi, ağlı, potensial
enerjisi, güclü mәntiqi ilә fәnlәri dәrindәn
mә 
nimsәyәn vә onu tәtbiq etmәyi bacaran,
hәr cür situasiyalarda işin mәğzini tutub çıxış
yolunu tapmağı bacaran yüksәk intellektli
gәnclәr yetişdirmәkdir. Bu mәqsәdlәri yerinә
yetirmәk üçün fәal-interaktiv tәlim metodla -
rın dan istifadә edәrәk tәlim prosesi (müasir
dәrslәr) belә aspektdә qurulmalı, keyfiyyәtli
tәdris-tәlim prosesinin tәşkili tәmin edilmәli -
dir. 
ƏDƏBİYYAT
1. Mehrabov A. Tәhsil XXI әsrdә: yeni
tәh 
sil paradiqmaları axtarışında. // Tәhsil,
Mәdәniyyәt, İncәsәnәt, Bakı: 2006 № 1-2.
2. Mehrabov A. Azәrbaycan tәhsilinin
müa  sir problemlәri. Bakı: Mütәrcim, 2007.
3. Əliyev R. Tәrbiyә psixologiyası. Ba -
kı: Qamma-servis, 2003.
4. Əlizadә Ə. Müasir Azәrbaycan mәk -
tә binin psixoloji problemlәri. Bakı: Peda qo -
gi ka,  2004.
5. Əlizadә Ə., Sultanova İ. Taksanomiya
nәzәriyyәsi vә tәcrübәsi. Müasir mәktәbin
işıq  lı yolu. Bakı: 2008.
6. Əliyev B., Cabbarov R. Tәhsildә şәx -
siy yәt problemi. Bakı: Tәhsil, 2008.
10
Kurikulum. 2013. №3
Abdulla Mehrabov
Mehrabov A.
Modern Lesson: Basic Requirements for its 
Organization and Implementation
This article analyzes the paradigms of traditional and contemporary lessons, studies the
stages of  modern lesson, application  of humanitarization, humanization and informatization
principles  in the learning process, generalizations are carried out and corresponding
recommendations are made.
Мехрабов А.
Современный урок: основные требования, предъявляемые 
к его организации и реализации
В статье анализируются парадигмы традиционного и современного уроков,
исследуются этапы современного урока, применение  принципов гуманизации, гумани-
таризации и информатизации в процессе обучения, проводятся обобщения и даются
соответствующие рекомендации.

---