Kurikulum 2013- №3 Kur qxd

5
Kurikulum. 2013. №3
Ы. НЯЗЯРИ ВЯ ТЯТБИГИ ТЯДГИГАТЛАР
Mәlumdur ki, ideoloji baxışların, ictimai
münasibәtlәrin dәyişdiyi indiki şәraitdә yeni
yaşayış formalarına adaptasiya olunmağa,
hәm çinin sosial hәyatın әsas prinsiplәrini öy -
rәnmәyә, yeni siyasi reallıqların vә inkişaf is ti -
qamәtlәrinin ictimai şüurda, praktikada möh   -
kәmlәndirilmәsinә nail olmaq üçün tәhsil geniş
imkanlara malikdir. Milli-mәnәvi vә so si al-mә -
dәni dәyәrlәrә yiyәlәnmiş insan ha zır da tәh silin
rolunu vә onun hәlledici mahiy yә ti ni aşağıdakı
kimi görür vә әsas kimi qәbul edir:
Ø
tәhsil ictimai praktikanın özünün ida -
rәe tmә mexanizmi, tәşkilati struk turu vә fәa -
liyyәt sisteminә malik müstәqil for ma sı, bütün
so sial sferalarla әlaqәsi olan elә bir infra 
-
struk turdur ki, o, bir tәrәfdәn ictimai mühitin
bü tövlüyünü saxlayır, digәr tәrәfdәn onun in -
kişafını tәmin edir;
Ø
tәhsil tarixi-mәdәni tәcrübәni, insan la -
rın hәyat tәrzini vә yaşam qaydalarını,  ümu mi
hәyatın norma vә dәyәrlәrini za 
man-zaman
qo ru yub  saxlayır;
Ø
tәhsil cәmiyyәtin, bütövlükdә bәşәriy -
yә tin ictimai-siyasi vә tarixi-mәdәni dәyәrlә -
ri ni formlaşdırma vә inkişafetdirmә vasitәsi -
dir;
Ø
tәhsil zaman vә mәkan daxilindә in -
san şәxsiyyәtinin vә mәdәniyyәtinin forma laş -
ma 
sın 
da, onun tәrbiyәsindә, bacarıqlarının
dә rinlәşmәsindә hәlledici rol oynamış vә oy -
namaqdadır;
Ø
tәhsil hәm sistemdir, hәm prosesdir,
hәm nәticәdir vә hәm dә dәyәrdir.
XX әsrin sonları vә XXl әsrin әvvәllәri -
nәdәk cәmiyyәtdә dominant rol oynayan әnә -
nә 
vi tәhsil sistemindә tәhsilalanlara bir ob 
-
yekt kimi yanaşılıb, tәhsildә avtoritar idarәet -
mә üsullarına üstünlük verilmişdir. Azәrbay -
can  müstәqillik qazandıqdan sonra demok ra -
tik, müstәqil ölkәnin әsas prinsiplәrinә uy ğun
yeni, müasir tәlәblәrә cavab verәn tәhsil sis-
teminin qurulmasına başlanıldı. Ənәnәvi tәh -
sil sistemi artıq dövrünü başa vurmuş,
tәkamül yolu ilә yeni keyfiyyәt dәyişikliklәri
aparıl maq la tәdricәn dәyişәrәk, öz yerini yeni
so sial, şәxsiyyәtyönümlü tәhsil sisteminә ver -
mәyә başladı [1].
Tәdris-tәlim prosesindә yeni texnologi 
-
ya 
la 
rın tәtbiqi, pedaqoji prosesin idarәedil 
-
MÜASİR DƏRS: ONUN TƏŞKİLİNƏ VƏ GEDİŞİNƏ 
QOYULAN ƏSAS TƏLƏBLƏR
ABDULLA MEHRABOV
Professor, Rusiya Dövlәt Tәhsil
Akademiyasının xarici üzvü, әmәkdar müәllim
[e-mail]
Mәqalәdә әnәnәvi dәrsin vә müasir dәrsin paradiqmaları tәhlil edilir, müasir dәrsin mәr -
hә lәlәri, tәlim prosesindә müasir dәrsin paradiqmalarının hәyata keçirilmәsindә humanist -
lәşmә, humanitarlaşma vә informatlaşma prinsiplәrinin tәtbiqi araşdırılır, ümu milәşmәlәr
aparılır vә müvafiq tәkliflәr verilir.

---

mә  sin dә  yeni  yanaşmalardan  istifadә,  keyfiy -
yәt li sinif-dәrs sisteminin qurulmasına geniş
imkanlar açır. Sinif-dәrs sisteminin keyfiyyәt
tәminatında әnәnәvi dәrslәrdәn fәrqli olaraq
müasir dәrsin tәşkili hәlledici rol oynayır. Bu
halda sinif mühitindә son dәrәcә әhәmiyyәtli
dәyişikliklәr baş verir, öyrәdәnlә öyrәnәn ara   -
sında, şagirdlәrin öz aralarında vә mәktәb lә
valideynlәr arasında müasir tәlәblәrә cavab
verәn qarşılıqlı әlaqәlәr qurulur. Müasir tәlim
metodlarından biri olan interaktiv tәlim üsul -
larından vә İKT-dәn geniş istifadәyә yeni im -
kan lar  yaranır. 
Ənәnәvi (fәnnyönümlü) vә müasir şәx 
-
siy  yәt yö nümlü  dәrslәri  (sinif-dәrs  sistemin -
dә) mü qa yi sә etmәk üçün onların paradiq ma -
larını (mühüm әlamәtlәri, bu әlamәtlәrin xa -
rak teris ti kası nı vә onlardan irәli gәlәn nәti cә -
lәri) nә zәrdәn keçirәk [2].
Ənәnәvi dәrsin paradiqmaları:
• Tәhsilalanlara obyekt kimi yanaşıl ma sı.
Bu halda:
–
bütün şagirdlәrә orta sәviyyәlilәr kimi
yanaşılır, istedadın, qabiliyyәtin inkişafı üçün
şәrait yaradılmır;
–
dәrsdә seçim hüququnun reallaşdırıl 
-
ma  sı  mәhdudlaşır;
–
tәhsilalanlarda laqeydlik, qeyri-fәallıq,
başqasının kömәyinә ümid olmaq tәrbiyәsi
for    malaşır;
–
müәllimlәr, tәrbiyәçilәr dәrsin mәqsәd
vә vasitәlәrini aydın vә düzgün dәrk edә bil mir.
• Dәrsdә öyrәnәnlәrә avtoritar müna si -
bәt.
Şaquli ünsiyyәt, inzibati-bürokratik tabe -
çi 
lik münasibәtlәri, tәdris-tәlim prosesindә
mәc  bu riy yәt vә cәzalandırma әsasında bilik vә
ba 
carıqların formalaşdırılmasına üstünlü 
yün
ve ril mәsi  nәticәsindә:
–
monoloji tәhsilvermә üsulu tәtbiq olu -
nur;
–
tәdris-tәlim prosesi tәlim materialını
mә nim sәmә yә deyil, sadәcә şәrh etmәyә yö -
nәl dilir;
–
sağlamlığa zәrәr verәn tәlim mühitinin
(әsәb gәrginliyi, hәyәcan vә qorxu, mәnfi
emo  si ya lar  şәraitindә  fәaliyyәt)  aradan  qal -
dı rılma sına  şәrait  yaradılmır.
•
Ssientizm (quru elmilik). 
İnsan tәbiәti -
nin (kainatın, tәbiәtin, әtraf alәmin) bütövlü -
yü nün, tamlığının pozulması, tәlimin hәddәn
ar tıq intellektuallaşdırılması, beynin sol ya 
-
rım  kürәsinin çox yüklәnmәsi nәticәsindә:
–
musiqi, tәsviri sәnәt, әmәk vә fiziki tәr -
bi yә dәrslәrindә bu fәnlәrin әhәmiyyәti düz -
gün qiymәtlәndirilmir;
–
beyinin sol yarımkürәsi sağ yarımkürә -
sinә nisbәtәn çox yüklәnir.
• Dәrsdә lüzumsuz olaraq xırdalanma.
Müxtәlif tәhsil sahәlәrini (humanitar, riyaziy -
yat vә informatika, tәbiәt elmlәri vә s.) süni
olaraq bir-birindәn ayırmaqla tәlim prosesi -
nin bütövlüyünün pozulması (әksinteqrasiya)
nәticәsindә:
–
öyrәnәnlәrin biliklәrinin vә dünyanı
dәrk etmәlәrinin fraqmentallığı (natamamlı -
ğı) baş verir;
–
çox yüklәnmә vә yorulma nәticәsindә
öyrәnәnlәrin sağlamlığına böyük zәrәr vuru -
lur.
• Hәddәn  artıq  mәlumatlılıq  (informa tiv   -
lik).
Dәrsdә öyrәnәnlәrin әsas diqqәtinin bi lik
vә bacarıqların formalaşmasına deyil, fәn nә
aid informasiyaların vә onların tәtbiqi nә aid
şablonların yadda saxlanılmasına yö 
nәl 
dil 
-
mә si  nәticәsindә:
–
öyrәnilәn tәdris materialları gündәlik
hәyat problemlәri ilә uzlaşdırılmır;
–
nәzәriyyә ilә praktikanın әlaqәlәri zәif -
lәyir.
• Kadr hazırlığının keyfiyyәtinә diqqәtin
yetirilmәmәsi.
Tәdris-tәlim prosesindә әsas
diqqәtin ancaq metodik sәviyyәnin inkişafına
yönәldilmәsi nәticәsindә:
–
öyrәdәnin şәxsi keyfiyyәtlәrinin vә pe -
şә karlıq bacarıqlarının inkişafı mәhdudlaş dı -
rı lır;
–
öyrәdәnlәrin tәnqidi tәfәkkürünün inki -
şa  fı na vә yaradıcı axtarışa cәlb olunmasına
tә lәb kar lıq  zәiflәyir.
• Dәrsin bәsitlәşdirilmәsi.
Tәdris-tә lim  pro   -
sesinә tam, bütöv kimi yanaşılmır, onlar ay rı-
ayrılıqda araşdırılır, nәticәdә:
–
tәdris fәnni öz sosial-mәdәni mahiyyә tini
itirәrәk qaydalar, faktlar yığımına çev ri lir;
6
Kurikulum. 2013. №3
Abdulla Mehrabov

---