Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan
Yüklə 4,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aloqador mavzular
- Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Xendrik Kazimir (1909-2000) Golland fizigi . Robert Forvard
- O‘ta o‘tkazgichlar 1911-yilda fizik Xayke Kammerling-Onnes
| 3 soniyalik fakt
Geyzenbergning noaniqliklar tamoyilidan shunday xulosa chiqib keladiki, tabiatda butunlay bo‘shliq hudud bo‘lmaydi. Hatto vakuumda ham «virtual» zarrachalar g‘ujg‘on o‘ynaydi. Aloqador mavzular: Geyzenbergning noaniqliklar tamoyili (45-sahifa) Maydonning kvant nazariyasi (59-sahifa) Mulohaza uchun 3 daqiqa: Jahon hamjamiyati oldida turgan masalalarni «nolinchi nuqta energiyasi» orqali hal qilish mumkinmi? Aksariyat fiziklar buning imkonsiz ekanini ta’kidlashadi. Haqiqatan ham, o‘zi shundoq ham eng past energetik darajada turgan narsadan yana qanday energiya ajratib olish mumkin? Shunga qaramay, fizika sohasida ushbu tasdiqni inkor qilish niyatidagilar ham uchrab turadi. Xususan, 1984-yilda Robert Forvard ismli fizik Kazimir effektiga asoslangan holda ishlovchi «vakuum fluktuatsion batareyasi» haqidagi xayoliy tajribani bayon qilgan edi. Ravshanki, mabodo bunday batareya amalda yasalgan taqdirda ham, u o‘zi ishlab chiqargandan ko‘ra ko‘proq energiya iste’mol qiladi. Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Xendrik Kazimir (1909-2000) Golland fizigi . Robert Forvard (1932-2002) Asli kasbi raketasozlik bo‘yicha muhandis bo‘lgan Amerikalik fantast-yozuvchi. Kazimir effektiga binoan, vakuumda bir-biriga o‘ta yaqin joylashgan plastinalar o‘zaro tortishadi. O‘ta o‘tkazgichlar 1911-yilda fizik Xayke Kammerling-Onnes simobning o‘ta past haroratlardagi xossalarini tadqiq qildi. Uning hayratiga sabab bo‘lgan tarzda, ‒268,95 ℃ haroratda simobning elektr qarshiligi bus-butkul yo‘qolib qoldi! Agar, shunday o‘ta o‘tkazgichga tok berilsa, unda, tok mazkur o‘tkazgich bo‘ylab abadiy oqishi ham mumkin. Faqat bitta sharti – o‘tkazgich berilgan haroratda doimiy saqlanishi kerak. Albatta, o‘sha paytlarda olimning mazkur fikri ko‘pchilikka erish tuyulgandi. Lekin, 1950-yillarda Amerikalik fiziklar Jon Bardin, Leon Kuper va Jon Shriffer tomonidan, o‘ta o‘tkazuvchanlikning mazkur xossasi amalda, eksperimental isbotlandi. Ularning tajribalarida o‘ta past haroratlarda elektronlarning «Kuper juftliklari» hosil qilishi, ya’ni, xuddi o‘zaro yaxlit bozon-zarracha singari namoyon bo‘luvchi juftlikka birlashishini ko‘rsatib berdi. Bir vaqtning o‘zida bir joyda bir xil holatda bo‘la olmaydigan fermionlardan farqli o‘laroq, bunday juftliklar, xuddi fotonlar singari aynan bir vaqtning o‘zida aynan bir xil holatda va ko‘p sonda to‘planib, guruh hosil qilishi mumkin. O‘ta past haroratlarda esa, o‘zini xuddi yaxlit bir-butun singari tutishi mumkin bo‘lgan ko‘p sondagi Kuper juftliklari to‘plami hosil bo‘ladi va bu to‘plamni o‘ziga xos «kondensat» deyiladi. Oddiy o‘tkazgichlarda tok oqqan paytda, elektronlar alohida-alohida, yakka holda harakatlanadi; o‘ta o‘tkazgichlarda esa, tok oqqan payda o‘ta o‘tkazgich material bo‘ylab ushbu kondensat yaxlit holda harakatlanadi va u o‘z yo‘lida, mazkur materialni tashkil qiluvchi atomlarning qarshiligiga yo‘liqmaydi. O‘ta o‘tkazgichlar magnit-rezonans tomograflar uchun, yoki, zarrachalarni tezlatkich uskunalari uchun o‘ta kuchli magnitlar hosil qilish imkonini beradi. Aynan ushbu o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi sababli ham, magnitning o‘ta o‘tkazgich ustida muallaq turishini ta’minlovchi Meysner effekti yuzaga keladi. Chunki, o‘ta o‘tkazgichlar magnit maydonini o‘zidan butunlay chiqarib tashlaydi. Yüklə 4,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|