Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan
Yüklə 4,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mulohaza uchun 3 daqiqa
- Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Devid Gross (1841) Devid Politser (1849) Frenk Vilchek
- Kvant biologiyasi Kvant effektlarining biologik ahamiyati ham
| 3 soniyalik fakt
Rang zaryadi – elektr zaryadiga o‘xshash xarakteristika bo‘lib, kvarklar va glyuonlar uning tashuvchisi sanaladi. Aloqador mavzular: Maydonning kvant nazariyasi (59-sahifa) KED asoslari (61-sahifa) Mulohaza uchun 3 daqiqa: Kvarklar va glyuonlarni o‘zaro bog‘lovchi kuchlar, nisbatan qisqa masofalarda ancha kuchsiz bo‘lishiga qaramasdan, neytronlar va protonlarni o‘zaro bog‘lovchi yadroviy kuchlarning nima sababdan bu darajada katta ekanini aynan KXD tushuntirib bera oladi. U, protonlarning o‘zaro to‘qnashishi hodisasini, kvarklar va glyuonlarning o‘zaro ta’siri nuqtai nazaridan tahlil qilish imkonini beradi. Xiggs bozonining ochilishi ham aynan KXD g‘oyalari tufayli imkonli bo‘lgan edi. KXDga ko‘ra, tabiatda glyuoniy zarrachalari mavjud bo‘lishi mumkin; lekin, glyuoniy kvarklardan iborat boshqa zarrachalar ichida yashiringani sababli, uni aniqlash va alohida ajratib olish juda qiyin. Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Devid Gross (1841) Devid Politser (1849) Frenk Vilchek (1851) Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgan AQSH fiziklari. Kvant xromodinamikasidagi «rang» tushunchasi siz bilan biz yaxshi bilgan, optika sohasidagi rang tushunchasi bilan hech qanday aloqaga ega emas. Bu shunchaki nom xolos va zarrachalarning elektr zaryadi singari, maxsus bir fizik xossasini ifodalaydi. Kvant biologiyasi Kvant effektlarining biologik ahamiyati ham mavjudmi? Bir qarashda buning ehtimoli juda kam ko‘rinadi. Chunki, kvant effektlari juda kichik, mayda miqyoslarda ro‘y beradi va boz ustiga, ular tashqi muhitdan izolyatsiyalangan sharoitlarda va o‘ta past haroratlar yuz beradi. Biologiyada o‘rganiladigan tirik organizmlar esa, katta o‘lchamlarga ega ekanligidan tashqari, odatda, tanasi issiq bo‘lib, kvant fizikasi taqozo etadigan laboratoriya sharoitlarga hech qanday aloqadorlikka ega emas. Lekin, bu noto‘g‘ri fikrlash ekani fanda allaqachon ma’lum bo‘lgan haqiqatdir. Zero, kvant effektlari biologik sistemalarda ham kuzatilmoqda va shu sababli, ilm-fanda kvant biologiyasi allaqachon mustaqil fan sifatida shakllanib ulgurdi. Xususan, fermentlar tomonidan nazorat qilinadigan ko‘plab biokimyoviy reaksiyalar ionlashgan vodorodning – proton ionining bir molekuladan boshqasiga o‘tishi evaziga ro‘y beradi. Proton shunchalik yengilki, u energetik to‘siqni tunnel effekti evaziga yengib o‘tishi mumkin. Bir narsa qiziq va hozircha tushunarsiz bo‘lib qolmoqda: tunnel effekti biologik sistemalarda tasodifan yuz berarmikin, yoki, u tabiiy tanlash jarayonlaridan qandaydir tarzda ishtirok etarmikin? Yanada ajabtovur misol bu – bakteriyalar tomonidan yorug‘likni o‘zlashtirilish jarayonida, fotosintezda molekulalarning yorug‘likni tutib olish hodisasi bo‘lib, aftidan, bunda yorug‘lik energiyasi kvant to‘lqinlarining superpozitsiyasi bo‘ylab taqsimlanadi va o‘z navbatida, ushbu to‘lqinlar fotosintez reaksiyasi yuz berayotgan boshlang‘ich joyga yana navbatma-navbat qaytib, energiya taqsimotining samaradorligini ortishida xizmat qila boshlaydi. Shuningdek, ilmiy taxminlarga ko‘ra, qishlash uchun boshqa mintaqalarga uchib ketuvchi qushlarning makondan-makonga orientir olishida yordam beruvchi o‘ziga xos biomagnit kompasi mavjud bo‘lib, u parvoz mobaynida, Yerning magnit maydoniga orientirlangan holda, manzilni va masofani aniq belgilash imkonini berar ekan. Qushlarning ushbu biomagnit kompasi ham kvant chigalligiga asoslanib ishlashi taxmin qilinmoqda. So‘nggi yillarda o‘tkazilgan tajribalar orqali, chumchuqsimonlar oilasiga mansub qizilbo‘yin (Erithacus rubecula ) qushining ko‘zida joylashgan elektronlari va Yerning magnit maydoni orasida kvant chigalligi mavjudligi va ushbu qush aynan ushbu kvant effektiga asosan manzilni aniqlashi ilmiy isbotlandi. Yüklə 4,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|