Plankning kvantlar haqidagi gipotezasi
1890-yillar oxirida
elektr lampalari ishlab
chiqarish bilan shug‘ullanuvchi bir tadbirkor, yosh
fizik mutaxassis Maks Plankdan, chog‘lanma
lampadagi qizdirgich tolalardan chiqadigan energiya
miqdorini hisoblab berishini iltimos qildi.
Plank
oldida, o‘sha zamonning eng yetuk fiziklari ham
yecha olmagan qiyin masala qo‘yilgan edi. Ya’ni, u
yorug‘likning va ultrabinafsha nurlarning to‘lqin
uzunligining qora jism harorati bilan bog‘liqlik
formulasini keltirib chiqarishi lozim edi. Plank, o‘zi
tanish bo‘lgan barcha fizik nazariyalarni qo‘llab
ko‘rdi va har safar negadir muvaffaqiyatsizlikka
uchrayverdi. Muammo aynan qayerdaligini anglay
olmayotgan Plank, oxir-oqibatda,
masalaga sal
matematik jihatdan sal yengilroq yondoshish
imkonini beruvchi g‘alati bir g‘oyani o‘ylab topdi.
Ya’ni, u qora jism energiyani, xuddi jo‘mrakdan suv
oqib turgandek uzluksiz ravishda emas, balki, buzuq
jo‘mrakdan suv tomib turgandek, alohida-alohida
ulushlar (porsiyalar) tarzida nurlatadi deb xayolan
qabul qildi. Keyinchalik «kvant» nomini olgan ushbu
alohida energiya ulushlarini Plankning o‘zi
boshida
«energetik elementlar» deb atagan edi. Plankning
taxminiga ko‘ra, ushbu ulushlarning energiyasi
ularning to‘lqin uzunligiga teskari proporsional
bo‘lishi kerak edi. Kvantlarning to‘lqin uzunligi va
ularning energiyasi orasidagi bog‘liqlikni ifodalovchi
formula hozirda «Plank formulasi» deyiladi. Qizigan
jismlardan
chiqayotgan
yorug‘likning
to‘lqin
uzunligini hisoblash uchun tadbiq etib ko‘rgan Plank,
o‘zi keltirib chiqargan mazkur formula amaliyot bilan
juda
soz
muvofiqlikka
kelayotgani,
ya’ni,
eksperimental tasdiqlanayotganini aniqladi.
Dostları ilə paylaş: