Landshaftli yer tuzish
Sug‘orish eroziyasining vujudga kelish sabablari va ularga qarshi
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.7.Sug‘orish eroziyasining vujudga kelish sabablari va ularga qarshi kurashish tadbirlari Bunday eroziyani rivojlanish xarakteri, yer maydonlarida tarqalishi va ta’sir etishi, uni vujudga kelish sabablari bilan tushuntiriladi. Bunday eroziya rivojlanishini asosiy sabablaridan biri huduning tabiiy sharoitlari (joyning relyefi, shamollar, o‘simliklarning mavjudligi va h.k.) bilan aniqlanadi. Amaliy jihatdan ular turli joylarda eroziyaning rivojlanishiga (sug‘orish eroziyasidan tashqari, negaki u faqatgina sug‘orishda vujudga keladi) potensial imkoniyat yaratadi. Sug‘orish eroziyasi sug‘orish suvini nishablik bo‘ylab oqishidagi og‘irlik kuchi ta’sirida yuzaga keladi. Nishabligi uncha katta bo‘lmagan joylarda suvning tezligi bilan belgilanuvchi kuchning ta’siri tuproq qatlamidagi yuvilishdan kam bo‘ladi. shu sababli ham bunday hollarda uncha katta bo‘lmagan eroziya jarayoni yuz beradi. Oqim kuchining ortishi va oqish tezligining ko‘tarilishi bilan ularning zarrachalarga ta’sir kuchi o‘sadi, hamda uning tezligini tuproq qatlamini yuvilishiga qarshiligidan katta bo‘lganda tezlashgan eroziya jarayoni boshlanadi. Sug‘orish eroziyasining intensivligi katta miqdorlardagi o‘zaro bog‘liq omillarga, jumladan tuproqlar xususiyatlariga, iqlim sharoitlariga, joyning relyefiga, o‘simliklar qoplamasiga, tuproqning faunasiga va boshqalarga bog‘liqdir. Sug‘orish eroziyasining rivojlanish intensivligiga suv oqimining ta’sir ko‘rsatishigacha bo‘lgan namlik, suv o‘tkazuvchanlik, namlik hajmi, suvga barqarorlik, mexanik tarkibi va turli kationlar bilan to‘yinganligi kabi tuproqning xususiyatlariga ta’sir ko‘rsatadi. Sug‘orish eroziyasining intensivligiga iqlim omillaridan quyidagilar ta’sir ko‘rsatadi: atmosferadagi yog‘ingarchilik miqdori, namlik, bug‘lanish va boshqalar. Eroziyaning intensivligiga shuningdek, joyning relyefi, qiyalik yonbag‘irlar uzunligi va ekspozitsiyasi, suv to‘planadigan basseynning o‘lchamlari, mikrorelyefga bog‘liq bo‘ladi. Sug‘orish eroziyasini rivojlanish intensivligini keltirib chiqaradigan omillarni ikkita guruhga birlashtirish mumkin: sug‘orish suvini oqimini yaratuvchi yoki uni o‘zgartirishga imkon beruvchi omillar; zarrachalarni ajralishaga qarshilikni aniqlovchi omillar. Ikkala guruh ham o‘zaro bog‘liq bo‘ladilar. Sug‘orish eroziyasini keltirib chiqaruvchi alohida omillar rolini o‘rganish undan ogoh qilish yoki chegaralash yo‘llari va tadbirlarini belgilashga imkon beradi. Birinchi guruhdagi asosiy omil bo‘lib joyning relbefi xizmat qiladi. Eroziya jarayonlarini rivojlanishiga yerdan foydalanish xarakteri katta ta’sir ko‘rsatadi. Qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish uchun foydalaniladigan haydalma 47 yerlarda, barcha sharoitlarning bir xilligida, sug‘orish eroziyasi boshqa turlariga nisbatan anchagina intensiv ravishda namayon bo‘lishi aniqlangan va aksincha, ko‘p yillik daraxtzorlar yer maydonlarida, tomorqa yerlarida intensivligi anchagina past darajada namoyon bo‘ladi. bu sug‘orish me’yorlaridagi farqlar va sug‘orish usullari bilan, shuningdek dehqonchilik ekinlarini yetishtirish uchun foydalaniladigan yer uchastkalarining o‘lchamlari bilan tushuntiriladi. Sug‘orisheroziyasini rivojlanishini aniqlaydigan hamda qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligiga ta’sir ko‘rsatadigan muhim omillar ichida sug‘orish suvi bilan ta’minlanish va sug‘orish soni muhim ahamiyat kasb etadi. Sug‘orish sonini qisqartirish va sug‘orish me’yorlarini kamaytirish, ya’ni suv bmlan ta’minlanishni rejadan bir muncha kamaytirish holatida eroziyani ham kamroq bo‘lishi aniqlangan. Sug‘orish eroziyasini namoyon bo‘lish sabablari sug‘orish usulini noto‘g‘ri tanlanishi va sug‘orish texnologiyasini buzilishidir, ya’ni ortiqcha miqdorda suv berish, katta nishabliklar bo‘ylab, egatlar olish, sug‘orish me’yorlarini haddan tashqarishi ko‘paytirish. Egatlar qiyaligini oshishi, uni uzunligi va sug‘orish suvini sarfini oshishi natijasida sug‘orish eroziyasini ham intensiv tarzda rivojlanishi qator olimlar tadqiqotlarida isbotlangan. Dala sharoitlarining bir xilligi holatida (relyef, tuproqlar va boshqalar) ancha katta o‘lchamlamlardagi sug‘orish eroziyasi ancha kuchli tarqalgan. 8-jadval Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|