Lazerlar fizikasidan laboratoriya ishlari

Stoks qonuni
bajarilganligi) aniq bo‘ldi. Ikkita tebranish energetik sathlar (
v
q0, 
v
'q3) 
o‘tishdan hosil bo‘lgan yorug‘lik faqat bitta 
ω
0
chastotani hosil qilsa, o‘sha 
tebranish o‘tishlarning aylanish energetik o‘tishlarini hisobga olsak, qator 
tarmoqli spektrlar (R–R–,O – shaxobchalar) hosil bo‘ladi. 
Shunday qilib, molekulaning uch xil turdagi energetik o‘tishlari 
mavjud, bu o‘tishlar lazer nurlanishini hosil qiladi: 
- elektron-tebranish o‘tish (ikkita elektron sathlar oralig‘ida sodir 
bo‘ladigan o‘tish, bu xil o‘tishning nurlanishi ultrabinafsha sohasida 
joylashgan). 
- tebranma - aylanish kvant o‘tish (bitta elektron energetik sathga tegishli 
ikkita tebranish sathlari oralig‘idagi o‘tish, bu xil o‘tishning nurlanishi 
infraqizil nurlanish sohasida joylashgan), 

---

- aylanish o‘tish (bitta tebranishga tegishli ikkita aylanish energetik 
sathlari oralig‘idagi o‘tish va uning nurlanishi uzoq infrakizil sohada 
joylashgan). 
CO
2
molekulasining tebranish-aylanish o‘tishi diqqatga sazovordir. 
CO
2
- lazeri aynan tebranish-aylanish energetik o‘tish nurlanishiga
asoslangan. CO
2 
–lazerining aktiv moddasi sifatida SO
2
, N
2
va Ne 
gazlarning aralashmasi ishlatiladi. 56- rasmda CO
2
N
2
molekulalarning 
soddalashgan tebranish energetik sathlari ko‘rsatilgan.
Lazer nurlanishi ikkita tebranish energetik sathlari oralig‘idagi o‘tishda 
kuzatiladi. Azot molekulasining ikkiga eng pastdagi tebranish energetik 
sathlari (
v
q0, 
v
ql) ko‘rsatilgan. Molekula tebranishi bir azot atomining 
ikkinchi azot atomiga nsibatan tebranishiga asoslangan va tebranish 
chastotasi 
v
0
q2326
sm
–1
(6,97·10
13
Gs
). Kvant mexanikasi qonunlariga 
ko‘ra, tebranish energetik sathlari kvantlangan va molekulaning tebranish 
energiyasi faqat 
hv
0
(
v
QlG‘2) qiymatlarni qabul qiladi. 
10- rasm. CO
2
va N
2
molekulalarining
asosiy elektron energetik sathidagi
tebranish energetik sathlari sxemasi.
CO
2
molekulasining energetik sathlari azot molekulasining energetik 
sathlariga nisbatan ancha murakkab, chunki karbonat angidrid gazi uch 
atomli molekula. CO
2
molekulasining uchta ichki tebranish turlari (uchta 
normal modalari) mavjud: 
1) simmetrik valent tebranish turi (atomlarning yadrolarini birlash-
tiruvchi to‘g‘ri chiziq bo‘ylab simmetrik tebranadi, simmetrik valent 
modasi); 
2) deformasiya tebranish turi (yadrolarni birlashtiruvchi chiziqqa 
perpendikulyar ravishda tebranadi va buklanadi, buqilish modasi); 
3) nosimmetrik valent tebranish (yadrolarni birlashtiruvchi o‘q 
bo‘ylab atomlarning nosimmetrik tebranishi, nosimmetrik moda). 
CO
2
molekulasi tebranishining uch xil turdagi modalari 57-rasmda 
ko‘rsatilgan.

---

11-rasm. C
O
2
molekulasi tebranishning uch
xil modalari. 
Molekulaning modalari (tebranish turlari) uchta kvant sonlari 
n
1
, 
n
2
, 
n
3
bilan ifodalanadi. Kvant sonlarining har biri modadagi kvantlar soniga 
teng. Xar bir energetik sath shu uchta kvant sonlari bilan belgilanadi va 
ketma-ketligi tartib bilan 
n
1
, 
n
2
, 
n
3
yoziladi. Misol uchun, 0,1 energetik 
sath deformasiya valent modasiga tegishli bo‘lib, bitta tebranish kvantiga 
ega bo‘ladi. Bu tebranish ko‘ndalang bo‘lib, u eng past qiymatli energetik 
sathga to‘g‘ri keladi. Chunki, ko‘ndalang tebranishning elastiklik 
konstantasi eng kichikdir. Lazer nurlanishi 00°1→10°0 (