M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
177
48.1.6. qanunla müəyyən edilmiş hallarda və qaydada kredit 
təşkilatlarında,  habelə  onların  törəmə  təsərrüfat  cəmiyyətlərində 
yoxlamalar aparır;  
48.1.6-1. kredit təşkilatları tərəfindən "Cinayət yolu ilə əldə 
edilmiş  pul  vəsaitlərinin  və  ya  digər  əmlakın  leqallaşdırılmasına 
və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında" 
Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə əməl edilməsinə 
nəzarət edir;  
48.1.7.  bank  xidmətləri  bazarında  inhisarçılıq  fəaliyyətinin 
qarşısının alınması məqsədilə səlahiyyətli dövlət orqanı qarşısında 
məsələ qaldırır;  
48.1.8.  kredit  təşkilatlarına  və  onların  inzibatçılarına  qarşı 
qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  hallarda  və  qaydada  təsir 
(təshih) tədbirlərini və sanksiyaları tətbiq edir;  
48.1.9.  qanuna  müvafiq  surətdə  həyata  keçirdiyi  nəzarət 
tədbirlərinin  nəticələri  tələb  etdiyi  hallarda,  kredit  təşkilatlarının 
idarəetmə  orqanlarının  iclaslarında  müşahidəçi  qismində  iştirak 
edir, kredit təşkilatlarının inzibatçıları ilə məsləhətləşmələr aparır;  
48.1.10. qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda, bankların maliy-
yə  sağlamlaşdırılması  tədbirləri  çərçivəsində  onların  Mərkəzi 
Bank qarşısında kredit öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinin xüsusi 
şə
rtlərini müəyyən edir;  
48.1.11. qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda banklara və xari-
ci bankların yerli filiallarına müvəqqəti inzibatçı təyin edir, zəruri 
hallarda,  bankın  öhdəlikləri  üzrə  moratorium  tətbiq  edilməsi 
barədə məhkəməyə müraciət edir;  
48.1.12. lisenziyası ləğv olunmuş banklar və xarici bankların 
yerli filialları haqqında qanunvericiliyə müvafiq tədbirlər görür; 
 48.1.13.  qanunla  nəzərdə  tutulmuş  digər  səlahiyyətləri 
həyata keçirir.  
48.2.  Kredit  təşkilatları  və  poçt  rabitəsinin  milli  operatoru 
üçün  prudensial  normativləri  müəyyən  edərkən,  Mərkəzi  Bank 
kredit  təşkilatlarının  növləri  üzrə  fərqli  normativləri  və  onların 
hesablanması metodlarını müəyyənləşdirə bilər. 
 

---

 
178 
 
 
 
 
 
 
FƏS L 29. ƏMANƏT SIĞORTA S STEM N N 
MAH YYƏT  
 
Bankların iflası zamanı dövlət tərəfindən lazımı tədbirlər 
və proqramlar hazırlanır. Məhz, bankların iflası zamanı dövlət 
tərəfindən lazımı tədbirlər və proqramlar kontekstindəƏmanət 
sığorta sistemi ( ƏSC) fəaliyyət göstərir.  
1930-cu illərdə  ABŞ – da banklardan əmanətin çəkilmə-
sini önləmək üçün mükəmməl bir dərman olaraq ortaya çıxmış 
və illərdən bəri özəl sektoru  əmanət riskindən qorumaqdadır. 
Bankın  əmanət  sahibləri,  bank  seçimindəöz  təhlillərindən  çox 
hökümət  sığorta  və  təcrübəsinəəsaslanaraq  güvən  alır.  Lakin, 
əmanət  s
ığorta obyekti olmasından  dolayı,  banklar əmanətlə-
rin cəlb edilməsində risklərini sıfıra endirməkdədirlər. Əmanət 
sahibi  acısından  durum  dəyərləndirildiyində,  əmanət  sığorta 
miqdarını aşmadığı müddətcə bir bankın digər bankdan üstün 
və ya zəif cəhəti təsbit etmək çətinləşir.  Bu isəəmanətçilər üçün 
hansı  bankın  sağlam  və  ya  zəif  çalışmasını  müəyyən  etməkdə 
problem yaradır.   
Əmanət  s
ığorta  sistemləri  ölkələrin  strukturlarına  görə 
bəzi  kiçik  fərqliliklər  xaricindəümumi  struktur  etibarilə  bir  - 
birlərinə  bənzər  özəllikləri  vardır  və  bu  özəllikləri  aşağıdakı 
kimi açıqlaya bilərik: 
1.  Sistemin  quruluşunda  tərəf  olaraq  dövlətin  marağı 
olmuş və sistemin nəzarət və təftişini əlində tutmuşdur; 
2.  Adətən,  əmanət  bir  dövlət  qurumu  tərəfindən 
sığortalanır  vəözəl  sığorta  şirkətləri  isə  sistem  xaricində 
qalmaqdadır; 

---

 
179
3.Çox  ölkələrdə  sistemə  qatılmaq  məcburi  olmamasına 
rəğmən rəqabət şərtləri səbəbi ilə həmən-həmən bütün banklar 
sistemə qatılmaqdadır; 
5.  Banklar  əmanətlərin  həcminə  görə  hər  il  müəyyən  bir 
sığorta  haqqıödəməkdə  və  bu  haqq  sabit  olub  bankların 
risklərinə görə dəyişməkdədir; 
6.Əmanətin  tamamı  deyil,  ancaq  müəyyən  bir  hissəsi 
qüvəncə altına alınmaqdadır; 
7.  Sistem  sıxıntıya  girdiyi  zaman  dövlət  tərəfindən 
dəstəklənməkdədir; 
8. Zəif bankların fəaliyyəti idari nəzarərtlə izlənməkdədir. 
Əmanət  s
ığorta  sisteminin  məqsədi  –  makro  baxımdan  
əmanət sahiblərinin bank sistemlərinə olan етимады g
ücləndirir 
vəəmanətlərin bankcılıq sistemi kənarında  qalmasını və ya sis-
tem kənarına çıxarılmasının qarşısını almaq ücün fəaliyyət gös-
tərir. Eyni zamanda, ƏSS yıьım sahiblərinin əmanətlərini top-
luca  və  ani  olaraq  banklardan  çəkmələri  durumunda  bu  sek-
torda yaşanabiləcək böhranların da qarşısını alır və ya ola bi-
ləcək  mənfi  təsirləri  minimuma  endirilməsində  böyük  xidməti 
vardır. 
Vətəndaşların  finans  maraqlarının  müdafiəsi  dünyanın 
onlarla  ölkəsində  vaъib  problemlərdən  biridir.  Bu,  həm 
əmanət
çilərin  zəmanət  təminatıdır  (başlıъa  olaraq  fiziki 
şəxslərin),həm  də  bank  likvidliyi  b
öhranının  aradan  qal-
dırılmasının real mexanizminin formalaşdırılmasıdır. 
Son 20 il ərzində 80-90-ъı illərin bank böhranlarına ъavab 
olaraq  EÖ-in bir çoxunda əmanətlərin sığortalanması sistemi 
(ƏSS)  yaradılmağa  başlamışdır.  Son  onilliklərdə  bu  ъür 
sistemlər 
Şərqi 
Avropanın 
Ukrayna, 
Albaniya, 
Baltikyanıölkələrində, 
Asiyanın 
Qazaxıstan,Özbəkistan, 
Vyetnam  kimi  ölkələrində  yaradılmışdır.  Çin,  Monqolustan, 
Malaziya,  Qırğızıstan,  Taъikstan  kimi  ölkələr  depozitlərin 
sığortalanmasının  milli  sisteminin  yaradılmasına  hazırlıq 
mərhələsindədir.  Azərbayъanda  «Əmanətlərin  Sığortalanması 
haqqında»  Azərbayъan  Respublikasının  Qanunu  11  fevral 

---