M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
183 fiəsini deyil, həmçinin banklarda ödəniş sisteminin işləyisini də məqsəd olaraq qarşısına qoymalıdır. ABŞ və Fransada hər bir əmanət üçünmaksimum ödəniş məbləği nəzərdə tutulmuşdur (müvafiq olaraq, 100 min ABŞ dolları və 20 min Avro həъmində). Kanada və Yaponiyada isə hər bir əmanətçi üçün maksimal ödəniş həъmi müəyyən olun- muşdur (müvafiq olaraq, 60 min Kanada dolları və 10 min ien). AFR-də bir əmanətçi üçün sığorta kompensasiyasının miqdarı bankın özünə məxsus kapitalının 30%-i həъmində məhdudlaşır. Bu ölkələrdəəmanətçilərin limitdən artıq itkiləri tamamilə kompensasiya olurur. Böyük Britaniyada sığorta şərtləri əmanət çilərin itirilmiş depozitlərinin 5%-inə aid edilir, depozitlərin həъmi 7500 fund sterlinqdən çox olmamaq şərtilə. Bütün bunlarla yanaşı, bankın maliyyə vəziyyəti ъiddi təhlükə qarşısında qaldıqda, sığortaçı (ƏSF) həmin banka qarşı müəyyən profilaktik tədbirlər də görə bilər. Bu baxımdan ən bariz n ümunə olaraq ABŞ-da Federal Depozitləri Sığorta Korporasiyasının təъrübəsi çıxış edir. ƏSS bir tərəfdən y ığımların bank sisteminə axınını sürətləndirir, digər tərəfdən ölkədə bank sektorunda müəyyən bir sabitliyi də saxlamış olur.Əmanət sığorta sisteminin tətbiqi heç bir zaman zəif idarəedilən iqtisadi prinsip və qurumlara uyğun calışmayan bankların risklərini üzərinə almamalıdır. Lakin belə bir uyqulama, zəif idarə edilən bankları uduşlu du- ruma gətirir. Bu səbəbləəmanət sığorta sisteminинтятбигиндя sağlam idarəedilən bankların reytinqlərini təsbit edəcək bir sistemin təşkil edilməsi məcburidir. Dünya təcrübəsindəən böyük bank böhranı 1930-cu illərdə olub.Bu illərdə ABŞ-da iflasa uğrayan bankların 20%, geri ödənməyən əmanətlərin 5% qədər olmuşdur. Əmanət sığorta sisteminin tətbiqatı 1930-cı illərdə ABŞ-da bank iflaslarına cavab olaraq qanuni çərçivəyə minmişdir. 1930- 1933-cü illər arasında yüzlərlə bank iflas etmişdir. Əmanətləri qorumaq haqqında qanun qəbul edilməsi böyük bankların və 184 prezident Franklin Rouseveltin qəbul etmədə istəksiz davran- masına rəğmən konqress kiçik və təcrubəsiz investorları bank iflasından qorumaq məqsədi ilə qəbul etmişdir. Əmanət sığorta sisteminin təməlləri 1933-cü ildə FD C (Federal Deposit nsuranse Commite) qurulması ilə başlanmışdır. ABŞ- da bank əmanətlərinə təminatı Federal Deposit nsuranse Corporatin (FD C) adlı qurum həyata keçirir. FD C 1934-cü ildə bank sistemi içərisindəəmanət sahiblərinə güvən saxlamaq məqsədi ilə qurulmuşdur. FD C, üzvlərinin maksimum 100.000$-a qədər olan əmanətlərini güvən altına almaqdadır. FD C-ın fəalliyyəti üç nəfərdən təşkil edilən idarə heyəti tərəfindən aparılmaqdadır. FD C-in idarə heyətinin üzvləri prezident tərəfindən təyin edilir və senat tərəfindən təsdiq edilməkdədir. FD C-ın bir üzvü Federal Nəzarət Dairəsindən- dir (Comptroller of the Currency). FD C-in fəaliyyəti üzvlük tərəfidən ödənən illik sığorta haqqı ilə finanse edilməkdədir. FD C-nın fəaliyyətini sırası ilə aşağıdakışəkildə göstərə bilərək: 1. Mövcud bank dəyərini qoruyur. Banklara yeni şöbə açma və birləşmə təklifləri verir; 2. FD C bank qeydiyyatlarının incələnməsi və idari fəaliyyətin nəzarətini də həyata keçirir; 3. Pul çəkilməsinə yönəlik əmanət nisbətləri vəşərtləri iləəlaqədar tənzimləmə; 4. zəif və problemli banklara yönəlik üç strateji tətbiq etməkdədir: 4.1. əmanət sahiblərinin sığorta çərçivəsində alacaqlarını tamamən ödəyərək bankı ləğv edir; 4.2. finans yükümlüklərini qarşılaya bilməyən banklara uyğun bir birləşmə imkanı aramaq və ya bankın varlıqlarının bir hissəsini ya da tamamının bir banka satılması iləəmanət sahiblərini qorumaq; 4.3. finans yükümlülüklərini qarşılamaq duruma gələn bankın fəaliyyətini yenidən qurmaqdır. 185 FD C başlangıcda 2500$-ə qədər əmanəti sığorta edərkən, bu gün isə 100000$ qədər olan əmanətləri sığorta çərçivəsinə almaqdadır. Son zamanlarda əmanət sahibləri FD C-in 100000$ limitini aşmaq üçün “brokered deposits” de- yilən yola başvurmaqdadır.Məsələn, 10 milyon $ -lıq əmanət sahibi 10 milyon $ - 100000$ 100 parçaya ayıraraq brokerə getməkdə və 100000$-lik 100 dəyiyişik bankdan əmanət sertifikatı almaqdadır. Beləliklə hər bankdakı 100000$ -lik əmanət FD C-in əmanət sahibləri i çində yer almaqda və beləlikləçeşidli banklarda 10 milyon $ olan əmanət sahibi sığorta şərçivəsində yer alır. FD C “brokred deposits” üçün sığortaya limit gətirməyə təşəbbüs etməkdədir. Çünki, bu durum zəif bankların batması durumunda FD C- i çox böyük itkilərə məruz qoya bilər. FD C-in tətbiq etdiyi iki təməl metodu var: bunlardan birincisi, ödəmə metodudur. Bu metodda FD C, daha öncə FD C sığortası olan banklar tərəfindən ödənən sıgorta ödəmələrindən təşkil olunan fonddan 100000$-a qədər olan əmanətləri ödəyir və bankı ləğv edər. Daha sonra isə FD C bankın digər alacaqlılarını (kreditorların) sıraya alaraq ləğv edilən aktivlərdən paylarına düşən ödəməyi yapar. kinci metod isə, birləşdirmə metodudur. Bu metodla FD C zəif bankı sağlam bankla birləşdirməəməliyyatını həyata keçirəcəkdir. Bu metodda əmanət sahiblərinin bir itkisi olmayacaqdır. FD C bu birləşmə sırasında yardımda bulunur. Bu metodun bir özəlliyi FD C-in yalnızca 100000$-in altında olan əmanətləri deyil, bütün əmanətləri sıgorta cərcıvəsinə almasıdır. Bu metod olduqca yayğın və geniş bir şəkildə istifadə edilməkdədir. Ə manətlərin sığortalanması haqqında Azərbaycan Res- publikasının Qanunu 11 fevral 2007-ci il, № 30 qüvvəyə min- mişdir. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstə- rən banklarda fiziki şəxslərin əmanətlərinin kollektiv icbari sı- ğortalanmas ısisteminin yaradılması və fəaliyyəti, o cümlədən Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|