M a d a n iy a t V a din

laganbardorlik 
kabi illatlar ham qullarga taalluqli 
hisoblangan. Rim klassik 
qulchilik 
tuzumining eng yuqori cho‘qqisiga ko'tarilgan edi.
Qadimgi Rimda birinchi b o iib Nibur tomonidan qayd qilingan urug‘-doshlik 
asosidagi aholining tarkibiy tuzilishi m uhim rol o ‘ynagan. Rim-ning aholisi 300 ta 
urug‘dan 
iborat b o iib , ulaming har o ‘ntasi kuriyaga birlashar, 10 ta kuriya -
tribuni tashkil qilardi. 3 ta tribu - bu 3 ta 
qabila 
lotin, sabin, etrussklardan iborat 
edilar. 
Shu tribulaming a’zolari teng huquqli fuqarolar - patritsiylar edi. 
Italiyaning 
boshqa joylaridan Rimga ko‘chib kelgan odamlar Va ulaming ajdodlarini 
plebeylar 
deb atashgan. Ple-beylar orasida ham boy-badavlat kishilar b o ig a n , lekin 
ulaming 
orasida kambag‘allar ko‘pchilikni 
tashkil 
qilgan. Rim aholisi ichida qullar 
hu-quqsiz 
«gapiruvchi hayvon» edilar.
Rimliklar nisbatan jangovar b o ig a n lar va harbiy jasorat ular uchun oliy 
qadriyat hisoblangan. Rim jangchilam ing bosqinchilik yurishlari tu-fayli Rim 
imperiyaning poytaxtiga aylandi. Rim huquqi, ajoyib y o ila r, turaijoylar, jam oat 
uylari Rimning ulkan yutuqlari hisoblangan. Davlat qurilishi sohasida respublika 
va imperiya boshqaruvi shakllarini yaratib o ‘zhissalarini qo‘shdilar.
M a’naviy m adaniyat sohasida rimliklar yunon madaniyatining voris-lari 
hisoblanadilar. Ko‘plab yunon xudolari 
n o m la ri 
o ‘zgartirilgan. Chunon-chi, Zevs 
-
Yupiterga, Kronos - Satumga, Posey don -
Neptunga, 
Afrodita - Veneraga, Artemida -
46

---

Dianaga, Afina - Minervaga aylangan. Rimliklarda oila homiysi xudo Vestaga alohida 
e’tibor berganlar. Vesta ibodatxonasi uchun zodagon oilalardan vestalkalami -
yosh qizlardan tanlaganlar, ular 30 yil mobaynida ibodatxonada xizm at qilishlari 
kerak bo‘lgan. Vestalkalami juda hurmat qilishgan. A gar vestalkaga jinoyatchi 
to ‘g‘ri kelib qolsa, jinoyatchining aybi kechirilgan. Vestalka o ‘zaro urishayotgan-lar 
oldiga kelsa, janjalni darhol to‘xtatishgan. Ular o‘choq-olovni saqlovchi homiylar 
hisoblangan. Vestalkalar xizmat davrida bokiraligini saqlay bilish-masa, unda ulami 
tiriklayin yerga ko'mishgan.
Qadimgi Rimdagi kiyim lar ham yunonlarniki kabi burmali bo ig an . 
Erkaklaming asosiy ustki kiyimlari toga (yarim aylana yoki oval shakli-dagi mato) 
b o ig a n . Erkak va ayollam ing ichki kiyimlari vazifasini tuni-ka bajargan ayollar 
uning ustidan stola (xiton ko‘rinishidagi keng uzun kiyimlar) va parka 
(gimmatiyga o ‘xshash) kiyishgan.
Rimliklarning dam olishi ham asosan bir xil b oigan: hammomlarga borish va u 
yerdagi mashq maydonchalarida boiish, falsafiy sohada suhbatlar o‘tkazish, 
kutubxonalarda shug‘ullanish yoki basseynlar-da hordiq chiqarish ular uchun odatiy hoi 
boigan.
Milodning I asrida gladiatorlik janglari uchun qurilgan Kolizey amfiteat-ri o‘zining 
ulkanligi bilan ajralib turgan. Amfiteatrga bir vaqtning o‘zida 50 ming tomoshabin 
joylasha olgan. Kolizey aylanasining uzunligi 520 metr, balandligi 48,5 metr, 4 ta 
yarusdan iborat boiib, uning qurilishida beton9, pi-shirilgan g ish t va marmardan 
foydalanilgan. Amfiteatr arenalariga 11 ming yirtqich chiqarilgan, 10 ming gladiator bir- 
biri bilan jang qilgan va yirtqich hayvonlar bilan olishgan. Omma yaralangan 
gladiatoming tirik qolishi yoki oidirilishi masalasini hal qilib, yaratilgan manzarani 
c 
tomosha qilgan. Rimliklar orasida sirk o ‘yinlari, ayniqsa 4 ta yoki 6 ta ot qo‘shilgan 
ikki g ild ira k li aravalar poygasi mashhur bo ig an .
Rimliklarda quyidagi ommaviy yirik bayramlar b o ig an :