M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 108 ~ nəzəriyyələrinin, imitasiya eksperimentlərinin planlaşdırılması məsələləri və nəticələrin emalı və s. [7]-də geniş şərh edilmişdir. Odur ki, dərs vəsaitində geniş yayılmış modelləşdirmə dillərinin müqayisəli analizi, funksional imkanları və tətbiq sahələrinin araşdırılması məsələlərinə baxılır. Bu məqsədlə araşdırmada aşağıdakı əsas məsələlərin hansı səviyyədə öz həllini tapması istiqamətlərinin analizinə baxılır: ilkin sistemin və həll olunan məsələlərin modelləşdirmə dillərinə çevrilməsi (bu proses tədqiqatçı üçün yaradıcı yanaşma tələb edən çox vacib mərhələdir); sistemə aid verilənlər və biliklərin tədqiqatçının predmet sahəsinin dilinə yaxın olan universal formalizmlərlə təsviri; tədqiqatlarin aparılması və alınmış nəticələrin emalı üçün proqramlaşdırma aparatının seçilməsi və istifadəsi [16]. Məlum oldugu kimi istənilən texniki sistemin, o cümlədən ÇİS- in imitasiya eksperimentləri sistemdə müəyyən vaxt intervalında (dəqiqə, gün, ay, il, və s.) baş verən proseslərin öz əksini tapmasıdır. Adətən həmin müddət kompüterdə bir neçə saniyə və dəqiqələrlə yerinə yetirilir və sistemin real rejimdə fəaliyyətini təsvir edir. İM-in digər modelləşdirmə alətləri ilə müqayisədə üstün cəhətləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: 1.Sistem yeni layihələndirilirsə, onun layihələndirilməsinin ilkin mərhələsində yaradılmasının məqsədəuyğunluğu barədə qərar qəbul etmək imkanlarının olması; 2. Sistem fəaliyyətdə olan proseslər toplusundan ibarətdirsə və onlar üzərində eksperimentlərin aparılması mümkün deyilsə və yaxud həddindən artıq baha basa gəlirsə, sistemin fəaliyyətinə müdaxilə etmədən və onun fəaliyyətinə xələl gətirmədən eksperimentlərin aparılmasının mümkünlüyü; 3. İdarəetmə strategiyalarının sintezi və tədqiqi; 4. Sistemin perspektivdə fəaliyyətinin planlaşdırılması və proqnozların təyini; 5. Sistemin idarə olunması ilə məşğul olan heyətin öyrədilməsi və s. Təyinatından asılı olmayaraq istənilən İM komputer üçün ~ 109 ~ tətbiqi paket proqramıdır və İM-in yaradılmasında proqramlaşdırma mərhələsi əsas hesab olunur. Bu mərhələ üç əsas istiqamətdə yerinə yeririlir [7]: 1.İM üçün universal alqoritmik proqramlaşdırma dillərindən istifadə olunması: Paskal, C ++ , Fortran, PL/1, Ada və b. Bu halda proqramçı İM-i yaradarkən praktiki olaraq kompüterin resurslarından geniş istifadə etmək imkanına malik olur. İM-in göstərilən üsulla yaradılması böyük əmək resursları, yüksək peşəkarlığa malik olan proqramçılar və müxtəlif profilli mütəxəssislərin (sistem proqramçıları, problem sahəsi üzrə ekspertlər, tədqiqatçılar və b.) qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyətini tələb edir. İşlənmiş İM konkret məsələnin həllinə yönəldilmiş olduğundan ondan başqa məsələlərin həllində istifadə oluna bilmir. 2. İM-in proseslərə oriyentasiya olunan xüsusiləşdirilmiş dillərin yaradılması və modelləşdirmədə istifadəsi. 3. Problem- yönümlü modelləşdirmə sistemlərinin yaradılması və istifadəsi. Qeyd edək ki, son vaxtlar müxtəlif sahələrdə modelləşdirmə alətlərinin, o cümlədən İM alətlərinin işlənməsində müxtəəlif metod və yanaşmaları özündə əks etdirən hibrid sistemlər konsepsiyası formalaşmışdır. Bu halda İM-in və intellektual sistemlərin, xüsusən də ekspert sistemlərinin imkanlarını birləşdirən mürəkkəb və çoxfunksiyalı modelləşdirmə sistemləri yaradılır. İntellektual sistemlərin tətbiqi ilə İM-ın qurulmasında mürəkkəb sistemlər haqqında verilənlər və biliklər müxtəlif yollarla toplanmalı, formalizə olunmalı və kompüterin informasiya sisteminə daxil olunmalıdır. Əsas problem verilənlər və bilikləri İM-in proqramlarından ayırmaq və onlara modelləşdirmə sisteminin sərbəst elementi kimi baxılmasıdır. Bu halda verilənlər və biliklər bazaları akkumulyasiya qabiliyyətli, modifikasiya olunan, oxunulan və proqram təminatının digər elementlərindən asılı olmayaraq istifadə olunma qabiliyyətinə malik olmalıdır. Biliklərə əsaslanan sistemlərin əsas elementləri biliklər bazası (BB), verilənlər bazası (VB) və məntiqi qərar qəbul etmə blokudur ~ 110 ~ [1]. Bu tip sistemlərdə əsas məsələ biliklərin kompüterdə emalı üçün təsvir olunmasıdır. [17]-də mürəkkəb sistem və strukturların təsviri və idarə olunması üçün geniş yayılmış riyazi üsulların-formalizimlərin klassifikasiyası cədvəldə göstərildiyi kimi verilmişdir (cədvəl 4.1). Cədvəldən göründüyü kimi sonuncu iki üsul anlaşma və çeviklik dərəcələrinə görə insan tərəfindən qərar qəbul etməklə istifadə olunan dərin biliklərə əsaslanır. Cədvəl 4.1 Mürəkkəb sistemin yazılış üsulu Anlaşma dərəcəsi Çeviklik Sonlu avtomat Qapalı Sərt strukturlaşmış Proqram -”- -”- Sxem -”- -”- Semantik şəbəkə Qapalı/anlaşılan orta Freym -”- -”- Qraflar, şəbəkələr -”- -”- Formal spesiflik -”- -”- Teoremlər -”- -”- Produksiya qaydaları anlaşılan Yüksək Cümlələrlə ifadə -”- -”- Produksiya qaydaları anlaşılma və çeviklik dərəcəsinə görə daha yüksək keyfiyyətlərə malikdir. Belə ki, produksiya qaydaları asan üsullarla bilikləri formalizə etmək, toplamaq və BB-ni modifikasiya etmək imkanlarına malikdir. Produksiya qaydalarına əsaslanan çoxlu sayda praktiki intellektual sistemlər işlənmişdir və onlardan İM-də geniş istifadə olunur, məs.: EMYCİN, OPS-S, DELTA, ACE, EXPERT və b. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|