M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli

 
 
~ 104 ~ 

































0
0
0
0
0
0
0
8
7
9
4
9
8
7
6
6
5
5
4
3
3
2
2
1
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
  (3.12) 

































0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
5
7
5
7
5
5
4
4
3
6
3
3
2
2
2
3
1
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
  (3.13) 
(3.12)  və  (3.13)  tənliklərini  kompüterdə  həll  etdikdən  sonra 
verilən şəbəkə üçün  aşağıdakılar təyin  edilir: X
1
=(0,0,0,1,1,1,0,0,1), 
X
2
=(0,0,0,0,0,0,1,1,0),  X
3
=(1,1,1,0,0,0,0,0,0) vektorları P – invariant 
üçün;  X=(1,1,1,1,1,1,1) vektoru T – invariantı üçün. 
Şəbəkənin  yetərlilik  və  yaşarlılıq  xassələrinin  yoxlanması.   
T  –  invariantdan  göründüyü  kimi  M
0
=(100100100)  başlanğıc 
markirovkada keçidlərin ardıcıllığı 

=(t
1
, t
2
, t
3
, t
4
, t
y
, t
6
, t
7
) aşağıdakı 
ardıcıllıqda olacaqdır: 

---

 
 
~ 105 ~ 
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
(
t
t
t
t
t
t
t
100100100
100100010
100000110
100001100
100010100
001100100
010100100
100100100
7
6
5
4
3
2
1








 
X

0 göstərir ki, şəbəkənin bütün keçidləri aktualdır və uyğun olaraq 
şəbəkə yaşarlıdır. 
Məhdudluq və təhlükəsizlik xassələrinin yoxlanması.   
M
0
 
markorovkasında 
bütün 
P–invariantlar 
üçün 
3
,
1
,
1
)
(
1





j
P
M
X
i
a
i
j
 
şərti 
ödənilirsə, 
onda 
şəbəkə 
təhlükəsizdir, yəni k=1. 
3
,
1
),
(
)
(
1
0
0
1








j
P
M
X
P
M
X
i
g
i
i
g
i
j
;  bu    şərt  ödənildiyindən 
şəbəkə saxlanıqlıq xassəsinə malikdir. 
Petri şəbəkəsinin uyğun qraf-sxemi şəkil 3.9-da verilmişdir. 
Qeyd  olunduğu  kimi,  əksər  hallarda  obyektin  fəaliyyətini  və 
elementləri  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqələri  təsvir  edən  analitik 
yazılışları  (modelləri)  almaq  çətinləşir  və  hətta  bəzi  hallarda 
mümkünsüz  olur.  Belə  hallarda  imitasiya  modelləşdirilməsindən 
istifadə olunması aktuallıq kəsb edir. Dərs vəsaitinin növbəti fəslində 
diskret xarakterli istehsalların imitasiya modelləşdirilməsi ilə tədqiqi 
üsullarına baxılır. 

---

 
 
~ 106 ~ 
 
 
Şəkil 3.9. Şəbəkənin qraf-sxemi 

---

 
 
~ 107 ~ 
IV  FƏSİL  
İSTEHSAL  SİSTEMLƏRİNİN  İMİTASİYA 
MODELLƏŞDİRİLMƏSİ 
 
Birinci  fəsildə  modelləşdirmə  üsullarının  təsnifatında 
göstərildiyi kimi, imitasiya modelləşdirilməsinin əsas tətbiq sahələri 
obyektlərin  xarakterindən  asılı  olaraq  diskret,  analitik  və  kombinə 
edilmiş olmaqla üç istiqamətdə təsnif olunur. 
Əvvəlki  fəsildə  göstərildiyi  kimi  çox  da  mürəkkəb  olmayan 
istehsal  sistemlərinin  abstrakt  ifadələrini  müxtəlif  təyinatlı  riyazi 
aparatlarla təsvir və tədqiq etmək olar. Ancaq ÇİS-dən  başlanan və 
növbəti  mərhələlərdə  proseslərin  alt  sistemlərinin  qarşılıqlı 
əlaqələrinin  mürəkkəbliyi  o  dərəcədə  artır  ki,  onların  mövcud 
modelləşdirmə alətləri  ilə tədqiqi və qənaətbəxş nəticələrin alınması 
çətinləşir,  bəzi  hallarda  isə  mümkünsüz  olur.  Bu  halda  imitasiya 
modelləşdirilməsi  (İM)  analiz  və  idarəetmə  məsələlərinin  həlli 
nöqteyi-nəzərdən  qənaətbəxş  nəticələrin  alınması  üçün  səmərəli 
aparat hesab edilir.  
 
4.1.  Diskret  xarakterli  mürəkkəb  sistemlərin  imitasiya 
modelləşdirilməsi ilə tədqiqi üsulları 
 
Mahiyyət  etibarı  ilə  imitasiya  modelləşdirilməsi  fiziki 
modelləşdirməyə 
bənzəyir. 
Fərq 
ondadır 
ki, 
imitasiya 
modelləşdirilməsində  eksperimentlər  fiziki  obyektdə  deyil,  onun 
kompüter modeli üzərində həyata keçirilir. 
İmitasiya  modelinin  mahiyyətinə  görə  model  üzərində  “Nə 
etməli, əgər...?” tipli eksperimentlər aparılır. 
İM-in  alət  vasitələri  Alqol,  Fortran  kimi  proqramlaşdırma 
dillərinin  yaradılması  ilə  eyni  dövrdə  yaranmağa  başlamış,  süni 
intellekt  elementləri  ilə  təchiz  edilmiş  güclü,  coxfunksiyalı, 
problemyönlü  sistemlər  şəklində  modelləşdirmə  mühiti  səviyyəsinə 
kimi inkişaf yolu keçmişdir. 
 İM-in  metodoloji  məsələləri,  yəni  ehtimal  və  riyazi  statistika 

---