M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 İntensiv istifadə olunan sərvətlərdən biri olan torpaqlar bəşəriyyət üçün həlledici rol oynayan təbii komponentlərdəndir. Torpaq sahələrindən səmərəli istifadə olunmaması nəticəsində eroziya, təkrar şorlaşma, tikinti hesabına və başqa səbəblərdən 7 milyon hektardan çox məhsuldar torpaq sahəsi sıradan çıxır. Bu səbəbdən əkinçilik dövründən bu günədək 2 milyard hektar əkinə yararlı torpaq sahəsi təsərrüfatın dövriyyəsindən çıxmışdır. Müasir dövrdə torpaqların çirklənərək sıradan çıxması adi hala çevrilmişdir. Torpaqlar istifadə müddətində mexaniki, fiziki, kimyəvi, bioloji çirklənməyə məruz qalırlar. Bu çirklənmənin hər biri öz səviyyəsində təhlükəli sayılır. Lakin sənaye müəssisələrinin istehsal tullantıları nəticəsində torpaqları çirklənməyə məruz qoyan kimyəvi tullantılar daha təhlükəli sayılır. Uzun müddət pestisidlərdən istifadə torpaqlardan onların canlı orqanizmlərə keçməsinə səbəb olmuş, müxtəlif xəstəliklərin yaranması ilə nəticələnmişdir. Göründüyü kimi 6 milyarddan yuxarı olan əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatını ödəmək üçün bu kifayət qədər böyük olmadığına görə digər komponentlər kimi torpağın da mühafizəsi edilməsinə, mümkün hallarda meliorativ tədbirlər aparmaqla təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarılmasına böyük ehtiyac vardır. Son illərdə təbiətin mühafizəsi istiqamətində dünya dövlətlərinin əksəriyyəti təbiəti mühafizə istiqamətində müəyyən işlər görmüş, bu sahədə əsərlər yazmışlar. H.Ə.Əliyevin (1982), A.S.Əsgərovun (1982), M.Salmanovun (1993), İ.B.Xəlilovun (2004) bu istiqamətdə yazdıqları əsərlər təbiətin mühafizəsi istiqamətində atılmış addımlardır. Bu əsərlər təbii komponentlərdə meliorativ tədbirlərin aparılması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdirlər. Ekoloji gərginlikdən meydana gəlmiş müxtəlif təzadları aradan qaldırmaq və təbii komponentləri qorumaq məqsədilə meliorativ tədbirlərin aparılması yerli təşkilatlarla yanaşı, təbiətin mühafizəsi istiqamətində bir çox beynəlxalq təşkilatlar – YUNESKO, FAO, YUNEP, TMBİ fəaliyyət göstərir. Lakin təbiətin çirklənməsində insanlar əsas rol oynadıqları kimi, onun aradan qaldırılmasında daha mühüm amilə çevrilməsi sıradan çıxmış və çıxmaqda olan təbii 10 komponentləri təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarmaq üçün aparılacaq meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsini dünya miqyasında problem kimi qarşıya qoymalıdırlar. Problemlərin həll olunması meliorativ coğrafiyanın müxtəlif sahələrinin yaranması və onun inkişaf etdirilməsi zərurətini yaradır. Çünki meliorativ coğrafiya ekoloji problemlərin aradan qaldırılması, təbii komponentləri yaxşılaşdırmaqla təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarılması yollarını müəyyən etməkdə insanları düzgün istiqamətləndirir. Bu baxımdan meliorativ coğrafiyanın ali təhsil ocaqlarında tədris edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. MDB ölkələri arasında “Meliorativ coğrafiya” xüsusi kurs kimi ilk dəfə Rusiyada tədris olunmağa başlanılmışdır. 1961-ci ildə tədris olunmağa başlamış kurs 1966-1968-ci illərdə Belorusiya, Xarkov, Odessa, Saratov universitetlərində mənimsənilməyə başlandı. Universitetlərdə keçilmiş mühazirələrə əsasən Rusiyada 1972-ci ildə ilk dəfə olaraq “Meliorativ coğrafiya” dərsliyi işıq üzü gördü. Dərslikdən az sonra yeni materiallar nəşr olunmağa, ekspedisiyaların nəticələri hesabat şəklində meydana çıxmağa və Minsk, Xarkov, Lvov kimi şəhərlərdə meliorasiya istiqamətində simpoziumlar keçirilməyə başlandı. 1980-ci ildə yeni materiallar və məlumatlara əsaslanmış Rusiyada “Meliorativ coğrafiya” dərsliyinin ikinci nəşri başa çatdı. Təkrar nəşr dolğunluğu, metodik göstərişlərinin prinsipallığı və kompleks meliorativ tədbirlərin aparılma istiqamətlərini müəyyənləşdirməsi ilə fərqlənirdi. Meliorasiya latın sözü olub - yaxşılaşdırma, yararlı hala salma mənasını verir. Ümumiyyətlə meliorativ coğrafiya fiziki coğrafiyanın yeni sahələrindən biri olub, təbii komponentlərin maksimum istifadəsi üçün yararlı olmayan və ya az yararlı olan şəraitin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülən kompleks tədbirlər sistemidir. Meliorasiya həmçinin təbii fəlakətlərin nəticələrini aradan qaldırmağa imkan verir. İnsanlar təbii sərvətlərdən istifadə etməklə onu bu və ya digər 11 dərəcədə dəyişir. Təbii sərvətlərdən kortəbii istifadə insanların özlərini qarşısıalınmaz təhlükə qarşısında qoyur. Nəticədə meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi belə faydasız olur. Onsuz da torpaqların kifayət qədər hissəsi torpaq – iqlim şəraitindən, relyefdən, ifrat rütubətlənmə şəraitindən, çoxillik donuşluq şəraitinə malik olmasından və s.asılı olaraq təbii halda təsərrüfata tam yararlı halda deyildir. İldə baş verən quraqlıq və ifrat yağıntı, sürüşmələr, qar çovğunları, şaxtalar da nəzərə alınarsa meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını aydın təsəvvür etmək çətin deyil. Meliorativ tədbirlərin aparılması qədim tarixə malik olub, bir neçə minillik tarixi vardır. Bu tədbirlərin qədim əkinçilik mədəniyyətinə malik olan Çin, Mesopotamiya, Misir və Hindistanda eramızdan əvvəl 5-3-cü minilliklərdə həyata keçirilməsi haqqında dəqiqləşdirilmiş məlumatlar mövcuddur. Belə ki, əkinçiliyin inkişafı ilə əlaqədar olaraq bu ölkələr öz ərazilərində irriqasiya sistemləri yaratmış, bataqlıqları qurutmaqla geniş əkin sahələrinə nail olmuşlar. İlk dəfə olaraq Misirdə torpaqları keyfiyyət baxımından yaxşılaşdırmaq məqsədilə Nil çayı sahillərinin allüvial torpaqlarından kübrə kimi istifadə etmişlər. Eramızdan əvvəl 4-2-ci minilliyə aid meliorasiyaya məxsus suvarma sistemləri Orta Asiya və Zaqafqaziya ərazilərində də arxeoloqlar tərəfindən aşkar edilmişdir. Təbii komponentlərin meliorativ tədbirlərin aparılmasına olan ehtiyacı 1972-ci ildə Rusiyada ilk dəfə olaraq “Meliorativ coğrafiya” əsərinin yazılması ilə nəticələndi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|