M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II.2. TORPAQ MELĠORASĠYASI
27 BMT- nın məlumatına görə hazırda meliorasiya tədbirləri aparılmış sahələr kənd təsərrüfatında istifadə olunan ərazilərin üçdə bir hissəsini təşkil etsə də kənd təsərrüfatı məhsullarının 20% - ə qədəri bu torpaqlardan götürülür. Su meliorativ tədbirlər aparılan ərazilər Yer kürəsi əhalisinin yarısına qədərini düyü ilə təmin edir. Asiya qitəsi ərazisinin böyüklüyü, quraq ərazilərin geniş yayılması və çoxsahəli əkinçiliyin inkişafı ilə əlaqədar suvarılan torpaqlar ümumi əkin sahələrinin 71% - ə qədərini təşkil edir. Qalan 29% suvarılan torpaq sahələri isə Yer kürəsinin digər ölkələrinin payına düşür. Son dövrlərə qədər su meliorasiyası əsasən tropik ölkələrin, həmçinin subtropik qurşağın səhra və yarımsəhralarında aparılırdı. Çünkü bu ərazilər ildə iki-üç dəfə məhsul götürməyə imkan verirdi. Hazırda isə əhalinin ərzaq məhsullarına olan ehtiyacı nəzərə alınmaqla bütün ölkələrin mülayim iqlim qurşagında su meliorasiyası sürətlə həyata keçirilir. Arid zonalarda bitkilərin su ilə təmin olunmasında yağışyağdıran texnikadan geniş istifadə olunur (7 şəkil 1,2). Bunlardan bəziləri hərəkətsiz, digərləri isə sahələrdə hərəkət etməklə su meliorativ tədbirləri həyata keçirmək imkanı verir. 28 29 II.2. TORPAQ MELĠORASĠYASI Ən mühüm coğrafi komponentlərdən biri olan torpaqlarda meliorativ tədbirlərin aparılması dövrümüzün ən aktual problemlərindən birinə çevrilmişdir. Bu problemin aradan qaldırılması torpaq örtüyünün qorunması, yaxşılaşdırılması, tərkibcə zənginləşdirilməsi ilə yanaşı insanların gələcəkdə ərzaq məhsullarına olan tələbatın ödənilməsində kifayət qədər müsbət rol oynaya bilər. Bu gün torpaq ehtiyatları keyfiyyət və kəmiyyət baxımından məhdud komponentlər sırasına daxildir. Zaman keçdikcə bu çatışmamazlıq həm təbii hadisələrin, həm də antropogen qüvvələrin təsirindən daha qabarıq görsənməkdədir. Səmərəsiz istifadə ilə yanaşı şoranlaşma, eroziya, şəhərlərin böyüməsi və yeni yaşayış məntəqələrinin salınması, sənaye obyektlərinin tikilməsi, yolların çəkilməsi, nəhayət hərbi poliqonların və yeni silahların sınaqdan çıxarılması üçün yeni – yeni sahələrin ayrılması məhsuldar torpaq sahələrinin sürətlə azalmasına səbəb olur. İnsanların səmərəsiz istifadəsi bir sıra hallarda torpaqların deqradasiyaya uğraması və səhralaşma prosesinin başlamasının əsasını qoyur. İnsanların düzgün olmayan təsərrüfat fəaliyyəti, suvarmanın drenajların çəkilmədən aparılması, sahələrdə normadan artıq otarılma, xüsusilə arid ərazilərdə səhralaşma prosesini sürətləndirməklə torpaqların məhsuldar qatdan məhrum olmasını gerçəkləşdirir. Bu xüsusiyyət respublikamızın arid zonaları olan Kür – Araz ovalığı, Samur – Dəvəçi ovalığı, Abşeron yarımadası və digər quraq ərazilərə olan xarakter cəhətdir. Deyilənlərdən çıxarılan nəticəyə görə torpaqların keyfiyyət baxımından yaxşılaşdırılması, onların təsərrüfatın dövriyyəsinə qaytarılması üçün meliorativ tədbirlərin aparılması məcburi xarakter daşımalıdır. Artıq məlumdur ki, fiziki coğrafiyanın yeni sahəsi olan meliorativ coğrafiya təbii komponentlərdən maksimum səmərəli istifadə etmək üçün yararsız və az yararlı olan şəraitin yaxşılaşdırma istiqamətində görülən tədbirlər sisteminin yaradılmasına xidmət edir. Meliorasiyanın əsas əhəmiyyətlərindən biri də onun təbii fəlakətlərin aradan qaldırılmasına xidmət etməsidir. Meliorasiyanın obyektləri – torpaq, iqlim, su, qaz və fitomeliorasiyadır. Torpaq meliorasiyası tətbiq sahəsinə görə şərti olaraq 3 qrupa bölünür: 30 1. Su rejimi əlverişli olmayan torpaqların meliorasiyası. Bu tip meliorasiya su rejimi pozulmuş bataqlıq, həmçinin rütubətlənmə əmsalı vahiddən çox aşağı olan, kserofit və halofit bitkilər yayılmış səhra və yarımsəhralara məxsusdur. Bu ərazilərdə izafi nəmliyə malik olan sahələrdə qurutma, quraqlıq sahələrdə isə irriqasiya meliorativ tədbirlər həyata keçirilir. 2. Fiziki - kimyəvi cəhətdən əlverişli olmayan torpaqların meliorasiyası. Bu xüsusiyyətə malik olan torpaqlar turş mühitli, şoran, şorakət, ağır gilli və s. xassəli torpaqlardır. Aparılan meliorativ tədbirlər torpaqların duzlardan yuyulması, turşluğun aradan qaldırılması və mexaniki tərkibin bitkilərin kök sisteminin normal inkişafı üçün yararlı hala salınması ilə nəticələnir. Turş torpaqlar (pH H2O 7<) əhənglənməklə , qələvi torpaqlar (pH H2O ) gipslənməklə bitkilər üçün yararlı hala salınır. 3. Su və külək tərəfindən eroziyaya uğramış torpaqların meliorasiyası. Su ilə səthi yuyulmuş, dərələr əmələgəlmiş, sürüşmələr baş vermiş, küləyin qum təpələri yaratdığı ərazilərdə qeyd olunan meliorativ tədbirlər həyata keçirilir. Eroziyaya qarşı meliorativ tədbirlərin aparılmasına meşə zolaqlarının salınması, dağlıq ərazilərdə yüksək meyilliyə malik yamaclarda terrasların salınması, çoxillik ot bitkilərinin əkilməsi və s. şamil edilir. Torpaqlarda ilk meliorativ tədbirlərin aparılmasının bir neçə minillik tarixi vardır. Eramızdan üç min il əvvəl Çin, Mesopotamiya, Misir ərazilərində torpaq meliorativ tədbirlərin aparılması haqqında təqzibedilməz məlumatlar vardır. Qədim əkinçilik mədəniyyətinə malik bu ölkələr ərazilərində irriqasiya sistemləri yaratmaq və bataqlıqları qurutmaqla geniş əraziləri əkin sahələrinə çevirmişlər. Misirdə isə dünyada ilk dəfə olaraq Nil çayı ətrafında formalaşmış allüvial torpaqlardan qeyri münbit torpaqları zənginləşdirmək məqsədilə kübrə kimi istifadə etmişdilər. Yer kürəsində arid və semiarid sahələrin geniş yayılması ilə əlaqədar olaraq suvarma istiqamətində əkinçilik daha böyük sahələri əhatə edir. Torpaqlarda suvarma istiqamətində əkinçiliyin inkişafı onların böyük bir hissəsinin şoranlaşmaya məruz qalması ilə nəticələnir. Bu isə torpaqların Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|