M ehmet f uat k
Yüklə 402,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
KÖPRÜLÜ’NÜN FOLKLOR VE HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI 159 bilgiler aslında Anadolu sahası âşıklık geleneğinin bir kopyası niteliğindedir. Zaten sırf bu parçada anlatılanlar aslında hangi geleneğin birbirinden etkilendiği konusuna bir açıklık getirmektedir. İkinci bölümde ise daha ayrıntılı bir şekilde “âşıklar ile aşuglar” arasındaki benzerlikler anlatılır. Üçüncü başlıkta Türk-Ermeni siyasi ve fikrî ilişkileri, dördüncü ve son başlıkta ise bazı Ermeni aşug ları ve onların şiirlerinden birkaç örnek sıralanmıştır. Bu aşuglar arasında Mesîhî-i Ermeni, Mirza Can ve Sarkis Zeki vardır.
kısmında ise asıl etkilenmenin Ermeni
luk
geleneği tarafında olduğu sosyal, siyasi ve geleneksel kültür bağlamında açıklanmıştır. 31
Köprülü 1923 yılında Paris’te düzenlenen Beynelmilel Tarih-i Edyân Kongresi ’nde
Es- ki Türklerde Dinî-Sihrî Bir Anane: Yat veya Yağmur Taşı başlıklı bir bildiri sunar. Burada eski Türk dinî hayatı hakkında pek az bilgimiz olduğundan, halbuki muhtelif Çin, Arap ve Fars kaynakları taranacak olursa bu konuda da oldukça malumat derlenebileceğinden bah- setmektedir. Buna örnek olarak da ele aldığı konu hakkında bilgiler vererek, ‘Kam’ denen Türk şamanlarının yağmur, kar ve dolu yağdırmak için kullandıkları bir taştan bahsederek, bunun İslâmiyet sonrası yağmur duasındaki tesirlerine ait kaynakların verdiği bilgilerden bahseder. 32
M. F. Köprülü’nün Türkler’de Halk Hikâyeciliğine Âit Maddeler: Meddahlar (1925) çalışmasında
der-
ken 1912 öncesi şahsi tutumunu es geçmektedir. Köprülü bu çalışmasındaki amacını şu söz- lerle açıklamıştır: ( ...) bu makalede, meddahlığın eski Türk hayatında ve Arap ve Acemler’de kendini nasıl gösterdiğini kısa bir sûrette anlattıktan sonra, Anadolu Türkleri arasında bu- nun ne gibi safhalardan geçtiğini ve ne gibi tanınmış şahsiyetler yetiştiğini –tabiî, elimizdeki vesikaların yeterliği nisbetinde –izaha çalışacağız . 34 Arap ve Acem kültürlerinde bu işi yapan kişilerden bahsettikten sonra Türklerde İslamiyet’in tam anlamıyla yerleşmesinden önce halk hikâyesi anlatıcılığının ozan lar tarafından yapıldığını belirten Köprülü bunun sonraki dönemlerde
lar veya saz şâirlerine devrolduğunu belirtir. M. F. Köprülü, Türk halk hi- kâye ve
konularının kaynağını üç yere bağlamaktadır. Bunlar, eski Türk sözlü ge- leneğinden (Dede Korkut boyları, Köroğlu, Manas vd.) gelen konular, İslamî gelenekten devreden dinî konular (Mevlid, Battal Gazi Hikâyeleri, Hazret-i Ali Cenkleri, Kerbela hadi- sesi vd.) ve İran etkisiyle Türk kültür hayatına dâhil olan dinî veya lâdinî konular (Kelile ve Dimne, Şehname) olup on üç ve on dördüncü yüzyıllarda Anadolu’da ekseriyetle ikinci ve üçüncü maddelerdeki konuların halka hitap ettiğini belirtir. 35 Anadolu’da bilhassa saraylarda görülen kahramanlık içerikli hikâyeleri anlatan kıssahanlara XV. yy.dan itibaren meddah da
denmeye başlandığını belirten Köprülü, bu tabirin XVII. yy.dan sonra daha bir yaygınlık 31 Köprülü’nün bu çalışmasından sonra mezkûr konu ile ilgili bir diğer çalışma Prof. Dr. Fikret Türkmen’e aittir. Bkz. Türkmen:1992. 32 Palabıyık, age, s.147. 33 Köprülü, “Türkler’de Halk Hikâyeciliğine Âit Maddeler: Meddahlar”, Edebiyat Araştırmaları 1, s.362-363. 34 Agm, s.362. 35 Agm, s.366, 371. ERHAN AKTAŞ 160
kazandığını da ekler. 36 Köprülü, meddah teriminin kullanım sahalarını ve kısa tarihçesi hak- kında bilgiler verdikten sonra Osmanlı Türkiyesinde özellikle de Sultan II. Murad ve sonraki bazı padişahların dönemindeki meddahlık geleneği ve temsilcilerinden de bahseder. II. Mu- rat, II. Mehmet III. Murat devrindeki meddahlardan ayrıntılarıyla bahseden Köprülü 18. ve 19. yüzyıllardaki meddahlık geleneği hakkındaki bilgilerin azlığından dem vursa da yine birçok temsilcinin isimlerini sayar. M. F. Köprülü’nün öğrencilerinin tuttuğu notlar esasında meydana gelen ve 1925 yı- lında basılan
adlı eser, çalışmayı hazırlayan M. Ergun’un da belirttiği gibi âlimin
düşüncesi hâsıl olmakta- dır. 37
İndeks ve Haritalar’dan oluşan eserde bu çalışmayı alakadar eden kısım İslamiyet öncesi ve sonrası Türk halk inançları ve Türklerin inandıkları dinler üzerine yapılan değerlendirme- lerdir. Türklerin eski dini/inancı Şamanizm, bunların haricinde Türklerin etkilenmiş olduk- ları Mazdeizm, Budizm ve Hıristiyanlık gibi dinler ile birlikte Türklerin İslam inancına dâhil olmalarından sonra gelişen kültürel siyasi hayattır. Eserde
ana başlığı altında anlatılan Şamanizm bölümü ilgi çekicidir. 38 Bunların yanında eski Türk halk edebiyatı ürünleri hakkında da bazı noktalara dikkat çekilmiş bunlar İkinci Bö- lüm’ün
Fikir Hayatı ana başlığı altında İlk Şiirler ve İlk Şairler, İlk Sihirbaz-Şairlerin İçtimâî Ehemmiyetleri, Türk Ordularında ve Saraylarda Ozanların Mevkiî ve Ehemmiyeti, İlk Şiir Mevzular ve
Sagu: Mersiyeler başlıklarını taşımaktadır. 39 Bahsettiğimiz son alt başlıklar Köp- rülü’nün 1930 yılında yazacağı V.-XVI. Asırlarda Türk Şâirleri başlıklı makalenin de müs- veddelerini oluşturmaktadır. İlk baskısı 1926’da yapılan Türk Edebiyatı Tarihi adlı eser üzerine M. H Palabıyık sa- dece ‘edebiyat’ değil, aynı zamanda siyasî, medeniyet ve kültür tarihinden ibarettir . 40 derken
Ayhan Bıçak eseri Türk tarihini, edebiyat üzerinden bütünlüklü bir şekilde kurmaya çalış- mıştır şeklinde tarif eder. 41 Gerçekten de eserin içeriğinin hazırlanması sırasındaki usul ön- celikle devrin siyasi, toplumsal ve ekonomik şartlarını göz önüne koymak ve daha sonra bu unsurların akabinde oluşan edebî çevre ve yaratmalar hakkında bilgi vermekten ibarettir. Çalışma dokuz bölümden oluşmuş, İslamiyet Öncesi ve İslami Devir Türk edebiyatı ve ürün- leri hakkında bilgi verilirken Arap ve Fars edebiyatına da temas edilmiştir. Köprülü eserinde Türklerin ortak devir edebiyatlarının yanı sıra Doğu Türklüğüne ait Çağatay Edebiyatı hak- kında da bilgiler vermiştir. Genel manada bir edebiyat tarihi hacminde olan eserde bizleri asıl ilgilendiren söz konusu dönemlerde vücut bulmuş halk edebiyatı ürünleridir. Köprü- lü’nün bu eser içinde temas ettiği halk edebiyatı türlerini konu başlıkları içerisinde şu şekil- de sıralamak mümkündür:
36 Agm, s.371-372. 37 Köprülü, age, s.14. 38 Age, s.55-65. 39 Age, s.53-54. 40 Palabıyık, age, s.123. 41 Ayhan Bıçak, Türk Düşüncesi II Kaygılar, s.428. Yüklə 402,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|