M ehmet f uat k
Yüklə 402,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Halk Şiiri
- Saz Şairleri I-V
- Diğer Türler
KÖPRÜLÜ’NÜN FOLKLOR VE HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI 161 Halk Şiiri: Eski Türk şiir geleneğinde didaktik şiirlerin epey geniş bir yer tuttuğundan bahseden Köprülü
ın
kavmî Türk ahlâ- kının dayandığı esasları göstermek bakımından da çok değerli olduğunu belirtir. 42 Bu şiirle- rin şeklî yapısının millî vezin yapısına uyması da ayrıca büyük önem taşımaktadır. Türk halk şiirinin ilk dönemlerine değinen M. F. Köprülü yine bu ana başlık altında eski Türk şiirinin vezin, ilk şekiller (sagu, koşuk), nazım birimi, kâfiye konularına da değinir. 43 On birinci yüzyıla ait Kutadgu Bilig adlı eserdeki halk edebiyatı unsurlarına eserin şu özelliklerinde rastlar:
. 44 Yine ayna asra ait bir diğer eser olan Edib Ahmed Yüknekî’nin
eserinde tespit ettiği halk edebiyatı unsurlarını şöyle irdeler:
. 45 On üçüncü yüzyıl Türkiyesindeki halk edebiyatı üzerinde duan M. F. Köprülü bu döneme ait din dışı yani
edebiyat üzerinde de dur- muştur. Bunların türkü, türkmânî, varsağı gibi kökenlerine dayanan isimlendirmelerle olu- şanları olduğu gibi koşma, deyiş ve kayabaşı gibi örneklerin de bulunduğunu belirten Köprü- lü,
nin bilinmediğini belirtmiştir. 46 Bu türlerin aralarındaki farkın tamamen şekil ve ezgilerine bağlı olduğunu belirten Köprülü bütün bunların “dörtlük”lerden yani “mânî” dediğimiz dört mısra’lık parça- ların birbirine eklenmesinden vücûda geldiği pek açıktır … der ve
mânî ile
koşma hakkında türe ait şeklî ve tarihî bilgiler verir. 47
Destan: T ürk Edebiyatı Tarihi adlı eserinin üçüncü bölümü yalnızca destan türüne hasredilmiştir. Türk destanlarını, Fuad Köprülü,
ve
Netice başlıklarıyla açıklamış olup üzerinde durduğu destanlar çoğunlukla İslamiyet Öncesi Türk Destanlarıdır. Yine aynı eserin
ündeki
Halk Edebiyatının Devamı başlığında Manas destanından da bahseder. Doğu Tiyenşan’dan tâ Kırım’a kadar bütün Türk sahalarında, hatta Çungarya’da, Kuzey Kaf-
42 Köprülü, Saz Şairleri I-V, s.102. 43 Age, s.102-105. 44 Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s.196. 45 Age, s.203. 46 Age, s.293. 47 Age, s.293-294. ERHAN AKTAŞ 162
kasya’da, Anadolu’da hatırası yaşamış en büyük kahraman olarak zikrettiği Manas ve onun kahramanlıklarının anlatıldığı Manas destanının kısaca konusuna değinen Köprülü, Manas Destanı’nın tarihî boyutlarından da bahseder. Destanın varyantları, şekil özellikleri, icra çevresi anlatılan diğer unsurlarıdır. 48 Büyük Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın Türk Dünyası üzerindeki tahakkümü devrinde gelişen ve bilhassa destan türünde yoğunlaşan Moğollar Devrinde Türk Edebiyatı başlığında M. F. Köprülü, Cengiz Han etrafında oluşan kahraman- lık temalı halk anlatmaları ve bunların çevresinde gelişen
geleneğinden bahse- der. 49
50
M. F. Köprülü’nün Türk Edebiyat Tarihi adlı eserinde Selçuklular Devrinde Türk Edebiyatı
başlığı altında destan türü ile ilgili Köroğlu ve
Dede Korkut anlatmalarına temas edilir. Halk Edebî An’anelerinin Devamı: Köroğlu ve Dede Korkut başlığı altında Selçuklu dönemi hü- kümdarlarının batı mecralı olmak üzere gönderdikleri Oğuz akıncı kuvvetlerinden ve bun- ların kahramanlıklarının anlatıldığı destan parçalarından bahseden Köprülü, işte bedi’î ve cengâverâne hislerini ozanların kopuzlarla terennüm ettikleri eski halk destanlarından, canlı Oğuz rivayetlerinden alan bu göçebelerle birlikte Köroğlu menkıbesi gibi eski millî destan parçalarının Azerbaycan ve Anadolu sahalarına geldiğini ve yüzyıllarca yaşadığını görüyo- ruz. (üçüncü bölüm, 12. paragraf) Tıpkı bunun gibi, meselâ Dede Korkut an’aneleri de bu büyük göçlerle beraber batıya doğru yayılıyordu demektedir. 51
lü on dördüncü yüzyılda Emir Timur’un gösterdiği cengâverlik ve yaptığı fütuhatlar karşı- sında halkın aynı Cengiz zamanında vücuda getirdiği gibi bir destani mahiyette kahramanlık anlatmaları oluşturduğunu söyler. Bilhassa Timur’un Tohtamış, Tohtamış’ın da İdige arasın- daki muharebelerinin etrafında bir İdige Destanı’nın oluşturulduğunu belirtir. Bu mücadele Altınordu sahasında İdige etrafında bir “halk destanı” vücûda getirmiş ve bu destan da son- radan hemen hemen bütün Orta Türkler arasında yayılmıştır demektedir. 52 Köprülü bundan sonra bu destanın farklı adlarla yayılmış varyantlarından bahseder. Destanın derlendiği Türk boyları arasında Sibirya Tatarları ve Başkurtlar olduğu gibi Osetin, Çeçen ve İnguş gibi Kaf- kas halkları da yer almaktadır. 53 Aynı bölgenin bir diğer destani yaratması olan Edige desta- nından da söz eden Köprülü anlatının yayılma sahalarını ve bir özetini verir. 54
Diğer Türler: Yine aynı eserin Dokuzuncu Bölüm ündeki
Halk Edebiyatının Devamı başlığında Divanü Lugâti’t-Türk’teki Manzûmeler kısmında DLT’deki Alp Er Tunga için söylenen ağıttan söz açar. Bunlarla birlikte Kaşgarlı Mahmud’un Köprülü’nün Cücü şeklinde belirttiği bir şairden bahsettiğini ifade etmesi ile birlikte mevzuları bakımından, bu manzu- meler arasında mersiyeler, cenk hikâyelerinden ilham alınmış olan av şiirleri, aşk ve şarap
48 Age, s.183-186. 49 Konu hakkında bkz. İnan 1998:198-203 // 204-206; Ivanics-Usmanov: 2002; Şişman:2009. 50 Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s.258-259. 51 Age, s.217. 52 Age, s.339. 53 Age, s.339-340. 54 Age, s.341-343. Yüklə 402,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|