M ehmet f uat k
Yüklə 402,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Edebiyat Araştırmaları 1 , s.137. 66 Agm
- Türk Halkedebiyatı Ansiklopedisi , s.60-64. 74 Köprülü, “Ahmed Yesevi”, Edebiyat Araştırmaları 1
KÖPRÜLÜ’NÜN FOLKLOR VE HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI 165 Ozan kavramı M. F. Köprülü tarafından ilk kez 1934 yılında Türk Dili ve Edebiyatı Hakkındaki Araştırmalar adlı çalışmada ele alınmıştır. Devrin imkânları dâhilinde Batı, Rus ve diğer Doğu kaynaklarından faydalanan M. F. Köprülü batı ve doğu Oğuzları arasında ge- rek yazılı gerek sözlü kültürde kelimenin hangi anlamlarda kullanıldığı üzerinde yazılı ve sözlü kaynaklardan yararlanarak açıklamalar getirmiştir. Anadolu sahasında
kelimesi- nin pek de olumlu bir şekilde kullanılmadığını görmekteyiz, genel olarak
olarak karşılanmıştır. Halk şairi şeklindeki müspet anlamından menfi bir anlama geçmesini M. F. Köprülü şöyle yorumlar:
Batı Oğuzlarında kelime belirli bir yüz- yıldan sonra bu şekilde kullanılmış iken Doğu Oğuz - Azerbaycan sahasında
66
Köprülü, Azerbaycan sahasında bazı ozan kullanımlarının icracı anlamının yanı sıra bir müzik aleti olarak da bulunduğunu ifade eder. 67 Bununla birlikte ozanların sa- dece icracı sıfatlarıyla değil Dede Korkut boylarında da geçtiği şekliyle alpların bir özelliği olduğu da belirtilmektedir. Bir diğer Doğu Oğuz grubu olan Türkmenlerde ise kelimenin hatırlanmadığını bunun yerine Anadolu ve Azerbaycan sahasında nasıl ki
yerine
âşık kelimesi yaşıyorsa, baksı kelimesinin yaygın olduğunu belirtir. Bununla birlikte araştırmacı bir diğer mühim eseri olan
’nde
Ozan müstear isimli bir 16. yy. şairinin dört dörtlükten oluşan bir şiirini vermiştir. 68 Köprülü çalışmasının sonunda verdiği örneklerin de ışığında kelimenin “önce gelmek, ileri geçmek” anlamlarına gelen oz- fiilinden türediğini iddia ettikten sonra bu meselede asıl çalışacak kimselerin dilciler olduğunu söyler. Yine Köprülü’nün ilk sayısını 1935 yılında Türkiyat Enstitüsü yayınları arasında çı- karttığı ancak ikinci bir sayısının neşredilmediği çalışması
dir.
69 (Köprülü 1935). Bir sayı çıktığını belirttiğimiz çalışma Aba-Abdal Musa maddelerini ihtiva etmekle birlikte M. F. Köprülü’nün kaleme aldığı birçok madde başı vardır. Âlimin yazdığı bu madde başları müellifin ismi olmadan yazılmış olup buna sebep çalışmanın giri- şindeki notta belirtilmiştir. 70 Az sayıdaki diğer makale yazarları H(üseyin) Nihal (Atsız) ve Abdülkadir (İnan)’dır. Atsız’ın yazdığı madde başı Aba , Abdülkadir (İnan)’ın yazdığı madde başları ise
ve
maddeleridir. Diğer yani M. F. Köprülü’ye ait olan makaleler ise şunlardır: Aba, Aba Açı, Abaçı, Âbâdî, Aba Han, Abahay Arı, Abak, Abakan, 71 Abakay,
65 Köprülü, “Ozan”, Edebiyat Araştırmaları 1, s.137. 66 Agm, s.138. 67 Agm, s.139. 68 Köprülü, Türk Saz Şairleri I-V , s.104. 69 Köprülü, Türk Halkedebiyatı Ansiklopedisi, Burhaneddin Matbaası, İstanbul, 1935. 70 İmzasız makaleler M. Fuad Köprülü’ye aittir. 71 M.F. Köprülü’nün bu makalesi Türkiye Türkolojisinde Abakan Tatarları (Türkleri) yani gü- nümüzdeki ismiyle Hakas Türkleri ve özet halinde sözlü edebiyatları hakkında verilen ilk bil- gilerdir. Bundan sonraki yayın Abdülkadir İnan’ın Bozkurt dergisinde kaleme aldığı Sagay Türkleri (Abakanlılar) adlı çalışmadır. ERHAN AKTAŞ 166
Abakay Kattır, Abakı, Abak Kerey, Abaklı, Abalak, Aba Sopı, Aba Tös, Aba Tura, Abav, Abaza, Abaza Destanı, Abaza Hasan, Abbas I, Abbas (Âşık Tufarganlı), Abbas (Bayat), Abbas (Molla), Abbas (Zegenli), Abbaskulu Ağa, Abbas Paşa Türküsü, Abdal, Abdal (yaşadığı za- man belli olmayan bir saz şairi hakkında bir makale),
ve
Abdal Musa dır.
72 Bu madde başları içerisinde halk edebiyatı geleneği içerisindeki tür, devir, coğrafya ve şahıslar yer almakla birlikte bazı maddeler halk inancı ve mitoloji üzerinedir. M. F. Köprülü’nün halk edebiyatı ve özellikle de halk şiiri, âşıklık geleneği üzerine yazmış olduğu ansiklopedi maddeleri ile kitap bölümleri ayrı bir yer tutmaktadır. Bunları Şahıslar adı altında ayrı bir başlık altında da değerlendirmek mümkündür. Bu sebeple bura- daki çalışmalarını sınıflandırılmasını kronoloji değil tür ve temsilciler esasına göre yapmayı uygun görüyoruz. 1935 yılında tek fasikül halinde neşredilen Türk Halkedebiyatı Ansiklo- pedisi ’nde eksik olarak yer alıp daha sonra âlimin oğlu tarafından tamamlanarak Türk Kültü- rü dergisinde yayımlanan Abdal Musa maddesi 73 ile birlikte İslam Ansiklopedisi’nde 1941’de makale olarak yayımlanan Ahmed Yesevi 74 ; 1930 yılında yayımlanan Kayıkçı Kul Mustafa 75 ; ilkin beş fasikül hâlinde münferit olarak yayımlanmasının ardından sonra tek ciltte toplanan Saz Şairleri adlı çalışmada Gevherî 76 , Âşık Ömer 77 , Karaca Oğlan 78 , Erzurumlu Emrah 79 , Âşık
Dertli’den bahsedilmiştir. 80 Bu saydığımız isimlerin özgeçmişleri, sanat ve edebî hayatları ile şiir örnekleri üzerinde durmuş olan Köprülü bu kişilerin haricinde XVI., XVII., XVIII. ve XIX. yy. saz şairlerinden yaşadıkları dönemin siyasi ve içtimaî koşulları merkezinde ve tarihî kaynaklardan da faydalanarak kısaca bahsetmiş, şiirlerinden örnekler vermekle yetinmiştir. Kendileri ve sanatları hakkında bilgi verilmeyip sadece şiirlerinden örnekler verilen saz şair- lerinin isimleri de şöyledir:
(XVI. yy); Kuloğlu 81 , Kâtibî, Kul Mustafa, Âşık, Üsküdarî, Keşfî, Âşık Halil, Kul Deveci, İbrahim, Kâmil 82 , Benli Ali, Gazî Âşık Hasan (XVII. yy); Âşık Ravzî, Âşık Ali, Hoca Oğlu, Hükmî, Kâtibî, Derviş
72
Eksik kısım Abdal Musa maddesidir ve bu madde M. F. Köprülü’nün oğlu Orhan F. Köprülü tarafından tekmil edilip ilk olarak Türk Kültürü dergisinin 1973 yılı 124. sayısında daha sonra da
73 Köprülü, “Abdal Musa”, Türk Halkedebiyatı Ansiklopedisi , s.60-64. 74 Köprülü, “Ahmed Yesevi”, Edebiyat Araştırmaları 1, s.462-473. 75 Köprülü, “Kayıkçı Kul Mustafa”, age, s.229-326. 76 Köprülü, Saz Şairleri I-V , s.175-227. 77 Age, s.231-283. 78 Age, s.287-337. 79 Age, s.625-676. 80 Age, s.679-726. 81 Köprülü, “XVII. Asır Saz Şâirlerimizden Kuloğlu”, Köprülü’den Seçmeler, s.89-92. 82 Köprülü, “XVII. Asır Saz Şairlerinden Kâmil Kırım Hanı IV. Mehmed Giray”, age, s.93-98. Yüklə 402,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|