M ehmet f uat k
Yüklə 402,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azerbaycan Yurt Bilgisi
- Azerbaycan Yurt Bilgisi
KÖPRÜLÜ’NÜN FOLKLOR VE HALK EDEBİYATI ÇALIŞMALARI 163 şiirleri, hikmetler ve darb-ı meseller, ayrıca büyüklere verilen “koşuk:kaside”ler in bulundu- ğundan da söz eder. 55
Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserde işlenen bir diğer tür de sağu dur. Bu türü ayrı bir baş- lık altında ele alıp
şeklinde niteleyen M.F. Köprülü türün icracılarından ve içeriğinden de bahsettikten sonra destan türü ile yaptığı kıyas ile bunun önemini bariz derecede ortaya koyar: Falan veya filan şahsın değil bütün bir kavmin yaygın hislerini aksettirdiği için, bu mersiyeler âdeta bir nevi “destan”mahiyetini gösterir. Onda ifade edilen keder yalnız şairin değil, bütün cemiyetin malıdır. Şair kahramanın menkıbele- rini inşad ederken kendi hayallerinden ziyade halkın müşterek ve umumi hislerini nakle- der 56 Türk Edebiyatı Tarihi adlı eser içerisinde bir bölümü teşkil eden yine aynı eserin Do- kuzuncu Bölüm ündeki
Halk Edebiyatının Devamı başlığında Divanü Lugâti’t-Türk’teki Manzûmeler, Edebî Nev’iler: Mersiye, Destan, Av Şarkıları, Aşk ve Şarab Şiirleri ve
Manas Destanı dır. Yine aynı bölümün Edîb Ahmed ve Atabet’ül-Hakâyık başlıklı yazısında bu eserdeki halk edebiyatı tesirleri incelenmiştir. Onuncu bölümde bulunan
ana başlığının alt başlıklarından ikisi Halk Edebiyatı ile
Halk Edebiyatın- da Dinî ve Millî Unsurlar başlığını taşır. Kadim Türk bayramı Nevruz hakkında da bir makalesi olan Köprülü’nün bu çalışması Hayat dergisinin 1927 yılı 18. sayısında yayımlanır: Nevruz’un millî bir bayram olarak eski İran’da kutlandığını, İslamiyet’ten sonra da bu kutlamanın devam ettiğini, Şii mezhepli Türklerin de buna uyduklarını ifade eder. Nevruz hakkında çeşitli kaynakların bilgi verdiği- ni söyledikten sonra, Burhân-ı Kâtı’nın verdiği uzun malumatı nakleder. Daha sonra Nizâmülmülk’ün ‘Siyasetname’si ile Gazali’nin Nasîhatu’l-Mulûk’ündeki ilgili bilgileri de verir. III. Ahmed’in Safevî sefiri Dürrî Efendi’nin, Safevî sarayında izlediği Nevruz merasimi hakkında anlattıklarını naklederek konuyu bitirir . 57 Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri (1928) başlıklı makalesinde Köprülü, doğ- rudan doğruya halk edebiyatına temas etmemektedir. Çalışmada Klasik Türk edebiyatı dev- rinde bazı şairlerin başlatmış olduğu sâde ve terkipsiz lisan cereyanı ndan bahsedip bunların örneklerini verdikten sonra Tanzimat dönemindeki Ziyâ Paşa-Şinasî-Nâmık Kemal mekte- binden ve bunların Tanzimat dönemindeki dili sadeleştirme çabalarından bahseder. 58
(1930) adlı makalesinde M. F. Köprülü halk şiiri ve halk şairliği geleneğini Hun Türk hükümdarı Attila’ya kadar götürmektedir. Batılı kaynakla- rın bahsettiğine göre
. 59
55 Age, s.183. 56 Age, s.101. 57 Palabıyık, age, s.160-161. 58 Köprülü, “Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri”, Edebiyat Araştırmaları 1, s.271-315. 59 Köprülü, “V.-XVI. Asırlarda Türk Şairleri”, Edebiyat Araştırmaları 1, s.157. ERHAN AKTAŞ 164
Bundan sonraki Köktürk, Uygur ve Kırgız Türklerinde yapılan eğlencelerde de şiirler okun- duğundan bahseden Köprülü sadece eğlenceli ortamlarda değil mâtem merâsimlerinde de bu halk şâirlerinin yeri nin çok önemli olduğunu belirtmiştir. 60 Geleneğin İslamiyet’ten sonra da devam ettiğinin tarihî kayıtlarda görülebileceğinden söz eden Köprülü Selçuklulardan itiba- ren Türkiye Türklerinde de mevcut olduğunu ifade etmiştir. M. F. Köprülü’nün, 1932-1934 yılları arasında Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu’nun idare- sinde üç cilt ve 36 sayı olmak üzere, 1954 yılında ise 37. ve tek sayı olmak üzere çıkarılan
adlı dergi de çıkan yazılarından üçü Dede Korkut Kitabına Ait Not- lar ana başlığı şeklinde bir üçleme hâliyle yayımlanmıştır. Bunlardan ilki Altın Küpeli Oğuz Beyleri alt başlığında olup Türk hükümdarlarında da görülen küpe ve/veya halka takma âde- ti hakkında tarihî malumat veren Köprülü, İraniyat ve İsrailiyatta buna dair kayıtlar olduğu- nu belirttikten sonra Türk tarihindeki ilk örneği Çin kaynaklarına dayanarak Yenisey Kır- gızlarından verir. Selçuklu, Altın Ordu, Kara Koyunlu, Ak Koyunlu, Timurlular ve Osmanlı- larda da bu âdetin mevcudiyetinden bahseder. En eski devirlerden başlamak üzere yakın zamanlara gelinceye dek bu âdetin bir aitlik, kölelik alameti olduğundan bahseden âlim, Dede Korkut boylarında geçen altın küpeli Oğuz beyleri tabirinin ise anlatıların geçtiği coğ- rafyada hüküm süren Ak Koyun ve Kara Koyun beylerinin de bu âdete sahip olmaları tarih- sel gerçeğinden yola çıkarak bu anlatının tarihî gerçekliği üzerinde durmuştur. 61 Köprü-
lü’nün bu silsile içindeki ikinci yazısı Başa Dönmek, Aynalmak alt başlığını taşır. Yazar bu tabirin bulunduğu Dede Korkut Kitabı’ndaki
tabiri üzerinde durur. İfadenin bilhassa Azerbaycan sahasındaki kullanım sıklığından bahsettikten sonra aynı anlama gelen ve Türkistan, İdil-Ural ve Moğolistan sahasında sıkça kullanılan “aynalamak” tabirini de ele alır. Çalışmanın sonunda Köprülü, söz konusu âdetin şamanlıktan gelen bir pratik olup müslim veya gayrımüslim birçok Türk sahasında dinî ve sosyal sahada sıkça uygulandığını ifade eder. 62 Köprülü’nün bu ana başlık altındaki son makalesi Ozan dır. Ancak söz konusu makale 1934 yılında
adlı çalışmada yeniden yayımlanmış olup sebebini Köprülü şöyle açıklamıştır:
(Köprülü 1989e:131, 1 nulu dipnot) . Biz söz konusu makalenin tanıtı- mını aşağıdaki satırlarda yaptığımız için bu
çalışma üzerinde yeniden durmayıp yal- nızca künyesini vermekle yetineceğiz. 64
60 Agm, s.159. 61 Köprülüzade, “Dede Korkut kitabına ait notlar I Altın Küpeli Oğuz Beyleri”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C. 1, S.1, 1932, s.17-21. 62 Köprülüzade, “Dede Korkut kitabına ait notlar II Başa dönmez, Aynalmak”, Azerbaycan Yurt Bilgisi , C.1, S.2, 1932, s.84-91. 63 Buradaki sayfa sayıları Köprülü tarafından yanlış verilmiş olup makale 133 ile 140. sayfalar arasında bulunmaktadır. 64 Köprülüzade, “Dede Korkut kitabına ait notlar III Ozan”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C.1, S. 2,1932, s.133-140. Yüklə 402,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|