M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik

kishilami 
yollab, 
o‘zini-o‘zi 
portlatishga 
yo‘llashda 
«shahid» 
tushunchasidan  foydalanmoqdalar.  Bunda  yosh  bolalar,  ayollardan 
frydalanayotganliklari  hammamizni  tashvishga  soladi.  Shunday  qabih 
ishga,  o ‘z  joniga  o ‘zi  qasd  qilishga  qo‘l  urishga  borish  uchun  kishi 
qanchalik johil bo‘lishi kerak.
«Tolerant»  atamasining  lug'aviy  m a’nosi  lotincha  «tolerare» 
(chidamoq)  so'zidan  olingan  bo‘lib,  biror  narsani,  o ‘zgacha  fikr  yoki 
qarashni,  o ‘z  shahsiy  tushunchalaridan  qat’i  nazar,  imkon  qadar 
bag‘rikenglik  va  chidam  bilan  qabul  qilishni,  boshqa  shahs  yoki  dinga 
hurmat  bilan  yondoshishni  anglatadi.  Diniy  bag'rikenglik  yuksak 
m a’naviyat  belgisi  bo‘lib,  turli  din  hamda  konvensiya  vakillarining 
yonma-yon  va  o ‘zaro  tinch-totuv  yashashi,  faoliyat  ko‘rsatishini 
anglatadi.
Tarixiy  manbalarda  0 ‘zbekiston  hududida  diniy  munosabatlar 
asosida  biror marta  ham nizo  chiqmagani  qayd  qilinadi.  Bunday  holatni 
hozirgi  0 ‘zbekistondagi  islom,  xristian,  yahudiy  dinlari  va  boshqa 
konvensiyalaming  o ‘zaro  munosabatlari  misolida  ham  ko‘rish  mumkin. 
Bunday  do'stona  munosabatlardan  xulosa  qilib,  Respublika  Prezidenti 
Islom  Karimov:  «Musulmonlar  va  xristianlaming  O'zbekiston  zaminida 
birgalikda  hamnafas  bo‘lib  yashashi  diniy-ma’naviy  totuvlikning  nodir 
timsoli  va  barcha  din  vakillariga  nisbatan  bag‘rikenglikning  eng  yaxshi 
namunasi deb hisoblanishiga arzigulikdir», - deb ta’kidlaydi.
Mamlakatimizda mustaqillik yillari amalga oshirilgan ishlar bilan bir 
qatorda,  hali  o ‘z  yycchimini  kutayotgan  muammolar  ham  yo ‘q  emas. 
Ulami bartaraf etish uchun barchamiz bir yoqadan bosh chiqarib, harakat 
qilishimiz  talab  etiladi.  Bu  yo‘lda  bir-biri  bilan  uzviy  bog‘liq 
muammolami yyechishga alohida e ’tibor berish zarur:
1.  Sog‘lom  fikr  va  dunyoqarashga  ega  bo ‘lgan  m as’ul  xodimlami 
tayyorlash,  ulaming  salohiyatini  yurt  osoyishtaligi  va  xalq 
farovonligi  yo‘liga  safarbar  qilishga  keng  imkoniyatlar  yaratib 
berish.
2.  Dinning  asl  insonparvarlik  mohiyatini  asrash,  uning  m a’naviy- 
m a’rifiy  salohiyatini jamiyatdagi  barqarorlik,  ijtimoiy hamkorlik, 
konvensiyalararo  hamjihatlikni  mustahkamlashga  yo‘naltirish 
borasidagi ishlarda tadrijiylikni ta’minlash.
52

---

3.  Diniy  xodimlar,  xususan,  imom-xatiblar  ijtimoiy  faolligi,  olib 
borayotgan  ishlari  samaradorligini  kuchaytirish,  ulaming  bilim 
darajasi  va saviyasini  takomillashtirib borish,  moddiy ta’minotiga 
alohida e’tibor berish.
4.  Dinshunoslik  sohasidagi  ,lmiy  tadqiqotlami  rivojlantirish,  soha 
bo'yicha  etuk  mutaxassi slami  etishtirish  va  respublikadagi 
muassasa  va  tashkilotlarni  chuqur va  keng  qamrovli  bilimga  ega 
dinshunos-islomshunoslar  oilan ta’minlash.
S.MusuImo'i dunyosi va  diniy ekstremizm
Mazkur  masalani  o'rganishda  musulmonlarning  qaysi  xudud, 
mamlakatlarda  aholi  soni  jihatdan  nisbatini  bilib  olish  muhimdir. 
Ma'lumotlarga  qaraganda,  islom  diniga  e ’tiqod  qiluvchilar  bir  milliard 
besh  yuz  millionga  yaqindir.  Yer  yuzining  barcha  xududlarida 
musulmonlar  bor.  Barcha  musulmonlaming  uchdan  ikki  qismi  Osiyo 
mintaqasidadir.  Jumladan  40  dan  ziyod  mamlakatda  aholining  80 
foizidan  ortig‘ini  musulmonlar tashkil  etadi.  Indoneziya,  Pokiston,  Eron, 
Hindiston  eng  ko‘p  musulmonlar yashaydigan mamalkatlardir.  Xususan, 
Hindistonda 
140 
million 
islomga 
e’tiqod 
qiluvchilar 
mavjud. 
O'zbekiston aholisining 92. 5 foizi  Islom diniga e’tiqod qiladi.
Janubiy-Sharqiy  Osi  /о  mamlakatlari  arablar  tomonidan  istilo 
qilinmagan.  Indoneziya, 
j
 Vlalayziya,  Singapur,  Filippin  va  boshqa 
mamlakatlarga  islom  din i  arab  savdogarlari  orqali  kirib  kelgan. 
Jumladan, 
Indoneziyada 
210 
million, 
Pokistonda 
150  million, 
Bangladeshda  110  million,  Nigeriyada  80  million,  Eron va Turkiyada 65 
million,  Misrda  60  million,  Marokash  va  Jazoirda  30  million,  Saudiya 
Arabistonida  17 milliondai l ortiq musulmon yashaydi.
XIX 
asr  oxiri  XX  a s r   boshlaridan  G ‘arb  dunyosiga  musulmonlar 
kirib  kelishi  yuz  berdi  va  islomga e ’tiqod qiluvchilar soni  yil  sayin  o‘sib 
bormoqda.  Masalan,  hozir  AQSh  da  10  million,  Fransiyada  6  million, 
Germaniyada  3.5  m illion,  Buyuk  Britaniyada  1.5  million,  Italiyada  1 
milliondan  ortiq,  Gollam jivada  1  million  atrofidadir.  Yevropa  Ittifoqi 
bo'yicha jami  musulmor  lar  15  milliondir.  M a’lumotlarga  ko‘ra,  2015- 
yilga kelib ulaming soni ■
  10 milliongacha o‘sishi  kutilmoqda
53

---

AQShda  1250  dan  ortiq  machit,  300  dan  ortiq  islom  markazlari 
faoliyat  ko'rsatayotganligi  qayd  etilgan.  1000  ga yaqin  musulmonchilik 
qoidalarini  o‘rgatuvchi  yakshanbalik  maktablari  mavjud.  Amerikalik 
musulmonlarni 
Pokiston,  Hindiston, 
Bangladesh,  Turkiya,  Eron, 
Afg‘oniston,  Livan  kabi  mamlakatlardan  ko’chib borganlar tashkil  etadi. 
Amerikalik  musulmonlarning  42  foizi  qora tanlilar,  25  foizni  Hindiston, 
Pokiston,  Bangladesh  ahli,  25  foizni  ar.iblar,  26  foizni  turklar va  boshqa 
Sharq 
mamlakatlaridan 
ko‘chib 
borganlar 
tashkil 
etadi. 
Musulmonlarning  5  foizga  yaqini  as4  amerikalik  yerli  xalq  bo'lib 
keyinchalik  Islomni qabul qilgan.
AQShda musulmonlarning  58  foizi  erkaklar va  42  foizi  ayollardan 
iborat.  Barcha  musulmonlarning  44  foizi  oiiy  ma’lumotli,  32  foizi  esa, 
tugallanmagan ma’lumotga ega.
1963-yil  yanvarida  Illonois  universitetida  «Amerika  va  Kanada 
musulmon talabalari  assosiatsiyasi»  tashkil et Igan.  Bu tashkilot Amerika 
va Kanadada tahsil olayotgan talabalarni  birlf shtiradi.
XX  asrning 90-yillarida «Amerika  OIi>  Islom  Kengashi»  tashkiloti 
tuzilgan.  Rahbari  shayh  Keshoniy  Rabbo liy  bo‘lib,  uning  qoshida 
«Amerika musulmon yordami»,  «Haqqoniy»  kabi jam g'arm alar ochilgan 
bo‘lib,  asosan  musulmonlar  kam  bo‘lgan  o‘lr.alarga  yordam  beradi. 
Aynan  «Amerika  Oliy  Islom  Kengashi»  Checheniston,  Dog‘iston  va 
boshqa  o ‘lkalardagi  musulmonlarga  yordtim  berib  kelmoqda.  Yana 
«Shimoliy  Amerika  jihod  Kengashi»  nomli  ekstremistik  tashkilot 
tuzilgan  boMib,  u  Pokiston  razvedkasi  b  Ian  yaqin  hamkorlik  qilib 
kelmoqda.  Uning  safida  3000  ga  yaqin  jan^,ari  bo‘lib,  Afg‘onistondagi 
harbiy operatsiyalarga o‘z vakillarini yuborgan.
Hozirgi  kunda  barcha  mamlakatlar  x;ilqlarga  havf  solib  turgan 
diniy  ekstremizm  va  terrorizmga  qarshi  kurash  musulmon  mamlakatlari 
uchun ham  eng dolzarb vazifalardan biri  sanah di.
54

---